DOI Artikel:
Pediadēs, Periklēs D.: To ex Antikythērōn astrolabon
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13159#0092
163
Τδ εξ Αντικυθήρων άστρολάβον υπό Π. Α. 'Ρεδιάδου.
164
των, από τοΰ Ίππαρχου (χέ/ρί των προ μικροΟ ετι
όργάνων, ώς το δωρηθέν τω ϋΓ&Ιίθ όργανον ΑβίΐΌ-
1αΙ)ϊαηι, καθ'ον τρόπον μέχρι σήμερον λέγεται κοι-
νώς «παίρνομεν τά άστρα, τον ήλιον, το ύψος»
(ρΓβηάΓβ 1& ΙιαυίβιΐΓ). Δια τοΟτο δε και εις το
όργανον τών Αντικυθήρων, όπερ καθ' ήμάς ήτο
έφωδιασμένον δια καινοφανούς μηχανισμού έπιλύ-
οντος τά αστρονομικά προβλήματα κατά μηχανικδν
άντί τοΟ γραφικού ή άλλου τινός τρόπον, προσι-
διάζει τό όνομα άστρολάβον. ΤΙ δε σφαίρα ούσα
όργανον διδακτικόν μάλλον και ουχί παρατηρή-
σεως, έστερημένη του υψομετρικού χαρακτήρος
τών λοιπών (ουδαμοΟ εν ταΐς διαφόροις περιγρα-
φαΐς άλλων σφαιρών άναφέρεται ή'λέξις διόπτρα ή
μοιρογνωμόνιον), έστερήθη και του ονόματος του"
άστρολάβου.
Β'). Έκ τών ποικίλων περιγραφών σφαιρών συ-
νάγεται ότι τό έργαλεΐον ήτο ευμέγεθες και βαρύ.
Αληθώς αί άποδιδόμεναι διαστάσεις εις τά όμοιας
φύσεως όργανα ήσαν μεγάλαι, ώς φαίνεται, προ-
κειμένου περί τών στερεών σφαιρών (Πτολ. Μαθ.
Συντάξ. Η', θέωνος 'Αλεξ. Τπόμν. εις τό Η'τής
Συντάξ.), ώς και περί της Άρατείας (Λεοντίου μη-
χανικού ε.ά., ν&ΙάθΓ. 8ρ1ι. &ίθ[ΐΐθ 88ίι\ κλπ.) και
της κατά τον Αίίιΐδϊ (ε.ά.). Είχον επομένως μάζας
μεγάλας και βαρείας, αί δε κρικωταί, ώς τό όργανον
του Ιππάρχου και τά όμοια εν Σινική, Χαλδαία
κλπ. και τά χρησιμοποιηθέντα πιθανώς ΰπό Ερα-
τοσθένους, ίσως δέ και Άριστύλλου , θά είχον
άκτΐνα τουλάχιστον επτά εως οκτώ ποδών και επο-
μένως μαζαν μεγίστην και βαρεΐαν, διά τοΟτο δέ
μόνον τά μεγάλα αστεροσκοπεία είχον τοιοΟτον όρ-
γανον (Β&ί11γ, ΗίβΙ. άθ 1'38ίΓοη. πιοάβΓηθ τόμ. I
σελ. 58). Κατ' ανάγκην δέ αί σφαϊραι αύται, ώς
ή του Άρχιμήδους και Ποσειδωνίου, ωφειλον νά
είχον μεγάλας διαστάσεις ούσαι κοΐλαι είτε κρικω-
ταί, έν άντιθέσει προς την έγκαταλειφθεΐσαν ώς
ανεπαρκή στερεάν (ΟίοβΓΟ ϋθ Γθ ριιβί. I, XIV),
άφ'ού έφαίνετο έν αύταΐς ή σελήνη εισερχόμενη εις
την σκιάν της γης ( . . . θί ΐη οοβίο βρΙι&βΓ&ο
8θ1Ϊ8 ίϊβΓβΙ θβάβιη ϊΐΐα άβίβοΐϊο θί ϊηοΜθΓβί
Ιιιηει ίυηι ϊη βαηι πιβίαπι ηιι&θ βδδθί ιιπιβΓΒ ίβΓ-
Γ3θ ηιιυηι 8θ1β ΐ'β^ίοηβ, Οϊοθγο ε. ά.), και παρί-
στων την κίνησιν ολοκλήρου τοΟ πλανητικού συ-
στήματος τών τότε χρόνων, ή δέ θέα αυτών προε-
κάλει τον θαυμασμόν πανταχού" καΐ ή κατασκευή
αύτών εξαιρετικώς μόνη περιγράφεται έξ ό'λων τών
εφευρέσεων ύπ' αύτοΐί του Άρχιμήδους έν άπολε-
σθέντι εργω « Σφαιροποιία » καλουμένω και παρά
Πάππω μόνω άναφερομένω (Ραρριΐ8 ΑΙβΧ. ΟοΙΙ.
ΜβΗι. VIII, ρι-οοβπι. Βοηοη ΜϋΟΙ,Χ σ. 448).
Έπειτα ουδεμία έκ τών ύλών, έξ ών ήδύνατο νά
κατασκευασθή σφαίρα ευμεγέθης και ελαφρά, ήτο
τότε γνωστή (θέων. 'Αλεξ·. Ύπόμν. εις το Η' της
Συντ.), έ'χομεν δέ και σαφή μαρτυρίαν, καθ'ήν ώς
ύλη εις κατασκευήν τών σφαιρών έχρησιμοποιεΐτο
τό Ηύλον, ή γύψος, ό κηρός, τά χρώματα (Σέξτ.
Έμπειρ. ε. ά., Λεοντ. Μηχ. έ. ά. «... έάν ή ξύ-
λινη και παραπλάσαντες πρώτον μέν γύψω ή κη-
ρίω , ■ . άλλά βαθεϊ τινι χρώματι οίον τώ καλου-
μένω λαζουρίω»). 'Αλλά και στερεά αν μή ήτο ή
σφαίρα αύτη, πάντως θά ύπήρχεν έπ' αύτής αριθ-
μός τις σφαιρών κινουμένων, διαστάσεων σχετικώς
μεγάλων, ίνα παρίσταται ή άναλογία τών μεγεθών
τών διαφόρων πλανητών και ή σκιά της γης κλπ.
Δύναται τις άρα νά είκάση, ότι αί σφαϊραι αύται,
και αν δεν είχον τάς εις το όργανον του Ιππάρχου
άποδιοομένας διαστάσεις, πάντως θά ήσαν μηγα-
νήματα ογκώδη και βαρέα ών ή άπο Συρακουσών
μεταφορά δεν παρήλθεν απαρατήρητος.
'Αλλ' ή μέν πυξϊς του εργαλείου, ούσα έκ λε-
πτοτάτου ξύλου πάχους ελάσσονος του ένος εκα-
τοστού, και τό σύνολον έν γένει, ώς και αί διαστά-
σεις αύτής, ούδόλως φαίνονται πρόσφοροι όπως ύπο-
βαστάζωσι μετά της απαιτουμένης εύσταθείας σύ-
στημα βαρύ και ευμέγεθες, τουναντίον δέ φαίνονται
συμπίπτουσαι προς τάς διαστάσεις τών ύψομετρι-
κών έν γένει εργαλείων τών διά της χειρός φερο-
μένων κατά την παρατήρησιν, ώς ήσαν οί άστοο-
λάβοι έν γένει (0 210 Χ 0 09 ή και τι μεγαλεί-
τεραι «... οός ειπείν ποδός ένάς», χειρ.Έθν. Βιβ.
2247), ώς άλλως φαίνεται και εκ τών σωζομένων
ήδη έν Μονάχω, Παρισίοις και άλλαχου τοιούτων
αστρολάβων. Πρός δέ οί οδοντωτοί τροχοί ώς και οί
άξονες αύτών εΐνε τόσον λεπτοί, κατεσκευασμένοι
δ' έκ χαλκοΰ , μετάλλου μαλακού και εύφθάρτου,
1 Τά αποτελέσματα της χημικής εξετάσεως υπό του κ. Δαμβέργη
(έν «Αρμονία» 1906 σ. 182) αρχαιοτήτων τινών τών Αντικυθήρων
έδειξαν τον /αλκόν έν κράματι μετά κασσιτέρου (95,9 χαλκ. προς
4,1 κασσιτ. εως 42,2 χαλκ. πρός 40,2 κασσιτ.).
Τδ εξ Αντικυθήρων άστρολάβον υπό Π. Α. 'Ρεδιάδου.
164
των, από τοΰ Ίππαρχου (χέ/ρί των προ μικροΟ ετι
όργάνων, ώς το δωρηθέν τω ϋΓ&Ιίθ όργανον ΑβίΐΌ-
1αΙ)ϊαηι, καθ'ον τρόπον μέχρι σήμερον λέγεται κοι-
νώς «παίρνομεν τά άστρα, τον ήλιον, το ύψος»
(ρΓβηάΓβ 1& ΙιαυίβιΐΓ). Δια τοΟτο δε και εις το
όργανον τών Αντικυθήρων, όπερ καθ' ήμάς ήτο
έφωδιασμένον δια καινοφανούς μηχανισμού έπιλύ-
οντος τά αστρονομικά προβλήματα κατά μηχανικδν
άντί τοΟ γραφικού ή άλλου τινός τρόπον, προσι-
διάζει τό όνομα άστρολάβον. ΤΙ δε σφαίρα ούσα
όργανον διδακτικόν μάλλον και ουχί παρατηρή-
σεως, έστερημένη του υψομετρικού χαρακτήρος
τών λοιπών (ουδαμοΟ εν ταΐς διαφόροις περιγρα-
φαΐς άλλων σφαιρών άναφέρεται ή'λέξις διόπτρα ή
μοιρογνωμόνιον), έστερήθη και του ονόματος του"
άστρολάβου.
Β'). Έκ τών ποικίλων περιγραφών σφαιρών συ-
νάγεται ότι τό έργαλεΐον ήτο ευμέγεθες και βαρύ.
Αληθώς αί άποδιδόμεναι διαστάσεις εις τά όμοιας
φύσεως όργανα ήσαν μεγάλαι, ώς φαίνεται, προ-
κειμένου περί τών στερεών σφαιρών (Πτολ. Μαθ.
Συντάξ. Η', θέωνος 'Αλεξ. Τπόμν. εις τό Η'τής
Συντάξ.), ώς και περί της Άρατείας (Λεοντίου μη-
χανικού ε.ά., ν&ΙάθΓ. 8ρ1ι. &ίθ[ΐΐθ 88ίι\ κλπ.) και
της κατά τον Αίίιΐδϊ (ε.ά.). Είχον επομένως μάζας
μεγάλας και βαρείας, αί δε κρικωταί, ώς τό όργανον
του Ιππάρχου και τά όμοια εν Σινική, Χαλδαία
κλπ. και τά χρησιμοποιηθέντα πιθανώς ΰπό Ερα-
τοσθένους, ίσως δέ και Άριστύλλου , θά είχον
άκτΐνα τουλάχιστον επτά εως οκτώ ποδών και επο-
μένως μαζαν μεγίστην και βαρεΐαν, διά τοΟτο δέ
μόνον τά μεγάλα αστεροσκοπεία είχον τοιοΟτον όρ-
γανον (Β&ί11γ, ΗίβΙ. άθ 1'38ίΓοη. πιοάβΓηθ τόμ. I
σελ. 58). Κατ' ανάγκην δέ αί σφαϊραι αύται, ώς
ή του Άρχιμήδους και Ποσειδωνίου, ωφειλον νά
είχον μεγάλας διαστάσεις ούσαι κοΐλαι είτε κρικω-
ταί, έν άντιθέσει προς την έγκαταλειφθεΐσαν ώς
ανεπαρκή στερεάν (ΟίοβΓΟ ϋθ Γθ ριιβί. I, XIV),
άφ'ού έφαίνετο έν αύταΐς ή σελήνη εισερχόμενη εις
την σκιάν της γης ( . . . θί ΐη οοβίο βρΙι&βΓ&ο
8θ1Ϊ8 ίϊβΓβΙ θβάβιη ϊΐΐα άβίβοΐϊο θί ϊηοΜθΓβί
Ιιιηει ίυηι ϊη βαηι πιβίαπι ηιι&θ βδδθί ιιπιβΓΒ ίβΓ-
Γ3θ ηιιυηι 8θ1β ΐ'β^ίοηβ, Οϊοθγο ε. ά.), και παρί-
στων την κίνησιν ολοκλήρου τοΟ πλανητικού συ-
στήματος τών τότε χρόνων, ή δέ θέα αυτών προε-
κάλει τον θαυμασμόν πανταχού" καΐ ή κατασκευή
αύτών εξαιρετικώς μόνη περιγράφεται έξ ό'λων τών
εφευρέσεων ύπ' αύτοΐί του Άρχιμήδους έν άπολε-
σθέντι εργω « Σφαιροποιία » καλουμένω και παρά
Πάππω μόνω άναφερομένω (Ραρριΐ8 ΑΙβΧ. ΟοΙΙ.
ΜβΗι. VIII, ρι-οοβπι. Βοηοη ΜϋΟΙ,Χ σ. 448).
Έπειτα ουδεμία έκ τών ύλών, έξ ών ήδύνατο νά
κατασκευασθή σφαίρα ευμεγέθης και ελαφρά, ήτο
τότε γνωστή (θέων. 'Αλεξ·. Ύπόμν. εις το Η' της
Συντ.), έ'χομεν δέ και σαφή μαρτυρίαν, καθ'ήν ώς
ύλη εις κατασκευήν τών σφαιρών έχρησιμοποιεΐτο
τό Ηύλον, ή γύψος, ό κηρός, τά χρώματα (Σέξτ.
Έμπειρ. ε. ά., Λεοντ. Μηχ. έ. ά. «... έάν ή ξύ-
λινη και παραπλάσαντες πρώτον μέν γύψω ή κη-
ρίω , ■ . άλλά βαθεϊ τινι χρώματι οίον τώ καλου-
μένω λαζουρίω»). 'Αλλά και στερεά αν μή ήτο ή
σφαίρα αύτη, πάντως θά ύπήρχεν έπ' αύτής αριθ-
μός τις σφαιρών κινουμένων, διαστάσεων σχετικώς
μεγάλων, ίνα παρίσταται ή άναλογία τών μεγεθών
τών διαφόρων πλανητών και ή σκιά της γης κλπ.
Δύναται τις άρα νά είκάση, ότι αί σφαϊραι αύται,
και αν δεν είχον τάς εις το όργανον του Ιππάρχου
άποδιοομένας διαστάσεις, πάντως θά ήσαν μηγα-
νήματα ογκώδη και βαρέα ών ή άπο Συρακουσών
μεταφορά δεν παρήλθεν απαρατήρητος.
'Αλλ' ή μέν πυξϊς του εργαλείου, ούσα έκ λε-
πτοτάτου ξύλου πάχους ελάσσονος του ένος εκα-
τοστού, και τό σύνολον έν γένει, ώς και αί διαστά-
σεις αύτής, ούδόλως φαίνονται πρόσφοροι όπως ύπο-
βαστάζωσι μετά της απαιτουμένης εύσταθείας σύ-
στημα βαρύ και ευμέγεθες, τουναντίον δέ φαίνονται
συμπίπτουσαι προς τάς διαστάσεις τών ύψομετρι-
κών έν γένει εργαλείων τών διά της χειρός φερο-
μένων κατά την παρατήρησιν, ώς ήσαν οί άστοο-
λάβοι έν γένει (0 210 Χ 0 09 ή και τι μεγαλεί-
τεραι «... οός ειπείν ποδός ένάς», χειρ.Έθν. Βιβ.
2247), ώς άλλως φαίνεται και εκ τών σωζομένων
ήδη έν Μονάχω, Παρισίοις και άλλαχου τοιούτων
αστρολάβων. Πρός δέ οί οδοντωτοί τροχοί ώς και οί
άξονες αύτών εΐνε τόσον λεπτοί, κατεσκευασμένοι
δ' έκ χαλκοΰ , μετάλλου μαλακού και εύφθάρτου,
1 Τά αποτελέσματα της χημικής εξετάσεως υπό του κ. Δαμβέργη
(έν «Αρμονία» 1906 σ. 182) αρχαιοτήτων τινών τών Αντικυθήρων
έδειξαν τον /αλκόν έν κράματι μετά κασσιτέρου (95,9 χαλκ. προς
4,1 κασσιτ. εως 42,2 χαλκ. πρός 40,2 κασσιτ.).