DOI article:
Sborōnos, Iōannēs N.: Praxitelous: Dēmētēr, Korē kai Iakchos ek Athēnais
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0051
Πραξιτέλους: Δημήτηρ, Κόρη και "Ιακχος έν Αϋήναις· υπό Ι Σβορώνον.
41
ναίοις, κύτος δέ Ό Παυσανίας δειλών κατωτέρω
(Α'37, 4) περί του διασήμου ίατροΰ ΜνησιΟέου,
τοΟ άναθέσαντος τά έν λόγω των Ελευσίνιων θεών
έν Αθήναι; αγάλματα, ών μνείαν έποιήσατο έν
τοις προηγουμένοις, μνημονεύει όνομαστι μόνον
τον Ιακχον λέγων « τούτον (Μνησί'&εον τον ίατρον)
λέγουσιν Ιατρόν τε άγαΦδν γενέσθαι και άναΰεϊναι
[τά] αγάλματα, έν οΐς και 6 ' Ιακχος πεποίηται » 1.
Ως προς δέ τον ποιήσαντα τό σύμπλεγμα τούτο
Πραξιτέλην, ή φράσις τοΰ [Ιαυσανίου ότι ή επί
του τοίχου τοΰ ναοΰ επιγραφή, ή δηλοΰσα δτι ήσαν
έργα Πραξιτέλους, ήν γεγραμμένη «γράμμασιν
Άττικοΐς»,— όπερ ό Άρποκρατίων (έν λ.:Άττικοϊς
γράμμασι) εξηγείται δια του «άντι τον πα?Μΐοΐς)),
δηλαδή δια στοιχείου του προευκλειδείου άλφα-
οήτου , τοΰ μή οντος πλέον έν έπισήμω χρήσει
κατά τοΰς χρόνους τοΟ περιφήμου Πραξιτέλους —
έγένετο αφορμή οπως Ό Ββηη(1οι·£ έν άλλη αύτοΰ
μελέτη παραδε/Οη ό'τι πρόκειται περί αρχαιοτέρου
τινός και άγνωστου ήμΐν έκ των πηγών Πραξιτέ-
λους, οδ την ΰπαρξιν εϊχον ήδη ύποπτεΰσει άλλοι
έκ της έξετάσεως άλλων υπό τό δνομα τοΰ Πραξι-
τέλους γνωστών μνημείων, ϊήν γνώμην ταύτην
παρεδέξαντο μεν και ύπεστήριξαν οί αρχαιολόγοι
ΚΙθίη, Ονβΐ"1>θθΐ€ και άλλοι, άπέκρουσεν όμως ό
1 Ίδε Σβορώνου Τό έν Αθήναις Έθνικόν Μουσεϊον, σ. 250, ένθα
γράφων περί τοΰ ΜνησιΟέου έσημείωσα τά έξης περί τοΰ χωρίου τού-
του: «Ό Παυσανίας (Α' 37, 4) μνημονεύει έπί της προς την Ελευσίνα
Ίεοάς όοοΰ τάφον τοΰ ΜνησιΟέου, τονίζων ό'τι ιτοϋτον λέγουσιν ιατρόν
τε άγα&ον γενέο&αι και άναϋεΐναι αγάλματα έν οΐς και 6 "Ιακχος
πεποίηται». Ό ΚοΙίΙβΓ υπεστήριξε την γνώμην ό'τι ό "Ιακχος ούτος
εΐναι ό τοΰ προηγουμένως Οπό τοΰ αϋτοΰ ΙΙαυσανίου ΙΑ ' 2, 4) μνημο-
νευομένου συμπλέγματος τοΰ Πραξιτέλους . . ., εις άλλους δε πιθα-
νώτερον φαίνεται ότι πρόκειται περί αγαλμάτων κοσμούντων αυτόν τον
τάφον τοΰ Μνησιθέου .... Νομίζω όμως ού μόνον άπίΟανον την ανά-
Οεσιν αγαλμάτων θεών έν τάφω και μ,άλιστα αύτοΰ τοΰ άναθέτου, άλ-
λα και ότι βεοαίαν καθιστά την γνώμην τοΰ Κδΐιΐβΐ' ή εξής νέα, απλού-
στατη και παλαιογραφικώς δοκιμωτάτη άνάγνωσις τοΰ κειμένου τοΰ
[Ιαυσανίου, ή επελθούσα εις τήν διάνοιαν τοΰ φίλου συναδέλφου μου
ν.. Άντ. Κεραιιοπούλου, καθ' ή"ν στιγμήν συνεσ/.επτόμεθα περί τοΰ ζη-
τήματος. Έν τω /.ειμένω δηλαδή τοΰ Παυσανίου δέον να άναγνώσω-
μεν ικαι άναϋεΐναί [τά] άγάλματα, εν οΐς κτλ.», δηλαδή τά αγάλματα
εκείνα, περί ών έγώ ό Παυσανίας όιμίλησα αμέσως ανωτέρω (Α 2, 4).
Ή έντονος και σκόπιμος πρόταξις της λέξεως «τοϋτον (τόν Μνησίθεον)»
σαφώς ένδεικνύει ότι ό Παυσανίας έδράξατο της άριστης άλλως περι-
στάσεως, ϊνα ονομάση και τόν φημιζόμενον ώς άναθέσαντα τά γνωστά
έργα εκείνα τοΰ Πραξιτέλους έν οΐς και ό περίφημος "Ιακχος.'Ό'ΐ δέ
εξαίρει όνομαστί τόν Ίαχνον μόνον εξηγείται υπό του γεγονότος ότι
ήν τό κάλλιστον (προ. ΟϊοβΓΟ ΪΠ νβΓΓ. IV, 60, 13δ) και χαρα-
-/.τηριστικώτατον άγαλμα τοΰ συμπλέγματος των Ελευσίνιων θεών
τοΰ Πραξιτέλους. Αληθώς Δήμητρος και Κόρης συμπλέγματα ύπήρ-
γον πολλά, μετά τοΰ Ίάκνου όμως μόνον τοΰτο ! ».
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΣ 1911
μέγας Βΐ'ΐιηη, Ό διαρρήδην άρνούμενος τήν ΰπαρξιν
αρχαιοτέρου Πραξιτέλους, ώς και ό διάσημος επι-
γραφικός Κοίιΐθΐ", ϋπομνήσας ότι εχομεν και έξ αυ-
τών άκόμη τών ρωμαϊκών χρόνων έπιγραφάς γε-
γραμμένας δια τών άρχαίων προευκλειδείων άτ-
τικών γραμμάτων. Ομοίως ό Καπιρ£ υπεστήριξε
τήν γνώμην ό'τι ήν δυνατόν επιγραφή έργου τοΰ
περιφήμου Πραξιτέλους να γραφή δια προευκλει-
δείων γραμμάτων, κφοΟ, ώς πολλοί ιδιώται μακρόν
προ τοΟ Εύκλείδου έχρώντο τω Ίωνικώ άλφαβή-
τω, ούτως αντιστρόφως ήδύναντο άλλοι μετά τοΰς
χρόνους του Εύκλείδου, και δη και ό ιατρός Μνη-
σίΟεος ό άναΟέσας τά έν λόγω άγάλματα, νά κά-
μνωσι χρήσιν τών παλαιών άττικών γραμμάτων 1.
Δι ημάς όμως το περίφημον ζήτημα της ύπάρ-
ςεως ή μή αρχαιοτέρου Πραξιτέλους είναι έντελώς
άδιάφορον νυν έν τή προκειμένη περιπτώσει, άφοΟ
ο άναθέσας τά έν λόγω άγάλματα Μνησίθεος εζη,
συμφώνως προς πολλάς βεβαίως άρχαίας μαρτυ-
ρίας, άς ήδη άλλαχου συνεκεντρώσαμεν 2, έν αύτοΐς
τοις χράνοις τοΰ περιφήμου Πραξιτέλους.
Εις ποίας στάσεις είκονίζοντο τά άγάλματα τοΰ
συμπλέγματος τούτου τοΰ Πραξιτέλους, άγνοοΰ-
μεν, διότι αί άρχαΐαι πηγα'ι ούδέν άλλο περί τού-
του λέγουσιν ή ότι ό "Ιακχος έκράτει δαδα.
Τών νεωτέρων άρχαιολόγων πολλοί πολλάκις
έπεχείρησαν ν' άναγάγωσι διάφορα τών σωζομένων
αντιγράφων άγαλμάτων εις τους άγνώστους τύπους
τοΰ Πραςιτελείου τούτου συμπλέγματος. Άλλ' αί
προσπάΟειαι αύτών άπέτυχον έν τή έρεύνη ταύτη
ώς βασισθεΐσαι πάντοτε έπί της εσφαλμένης προ-
ϋποθέσεως ότι ό ποιητής τοΰ συμπλέγματος τού-
του Πραξιτέλης ήν ούχί ο γνωστός ήμΐν περιβόη-
τος Αθηναίος καλλιτέχνης, άλλ'άλλος ομώνυμος,
πάππος Γσως αύτοΰ, ζήσας κατά τόν Ε' αιώνα, συγ-
χρόνως τω Φειδία.'Εφ'όσον δ' ένΟυμοΰμαι και γνω-
ρίζω, τήν λεπτομερεστέραν τοΰ θέματος τούτου με-
λέτην έπεχείρησεν έν ετει 1897 ό Κ&ΙΙίΐπ&ηη 3,
βασισθείς πρός άναγνώρισιν τών τύπων τοΰ Πρα-
ξιτελείου συμπλέγματος έπί τοΰ γνωστοΰ μεγάλου
φειδιακοΰ 'Ελευσινιακοΰ άναγλύφου της Δήμητρος,
1 ΗϊΙζϊο'-ΒΚίιηηθΓ έ. ά.
2 Τό έν Αθήναις Έθνικόν Μουσεϊον σελ. 250 Χε.
3 Έν τή συνεδρία της Άρχ. Εταιρείας τοΰ Βερολίνου κατ* ιού -
νιον τοΰ 1897 (.ΤαΙιι-ΙχιοΙι ά. &γ<Λ. ΙηβΙ. 1897 σελ. 1361.
6
41
ναίοις, κύτος δέ Ό Παυσανίας δειλών κατωτέρω
(Α'37, 4) περί του διασήμου ίατροΰ ΜνησιΟέου,
τοΟ άναθέσαντος τά έν λόγω των Ελευσίνιων θεών
έν Αθήναι; αγάλματα, ών μνείαν έποιήσατο έν
τοις προηγουμένοις, μνημονεύει όνομαστι μόνον
τον Ιακχον λέγων « τούτον (Μνησί'&εον τον ίατρον)
λέγουσιν Ιατρόν τε άγαΦδν γενέσθαι και άναΰεϊναι
[τά] αγάλματα, έν οΐς και 6 ' Ιακχος πεποίηται » 1.
Ως προς δέ τον ποιήσαντα τό σύμπλεγμα τούτο
Πραξιτέλην, ή φράσις τοΰ [Ιαυσανίου ότι ή επί
του τοίχου τοΰ ναοΰ επιγραφή, ή δηλοΰσα δτι ήσαν
έργα Πραξιτέλους, ήν γεγραμμένη «γράμμασιν
Άττικοΐς»,— όπερ ό Άρποκρατίων (έν λ.:Άττικοϊς
γράμμασι) εξηγείται δια του «άντι τον πα?Μΐοΐς)),
δηλαδή δια στοιχείου του προευκλειδείου άλφα-
οήτου , τοΰ μή οντος πλέον έν έπισήμω χρήσει
κατά τοΰς χρόνους τοΟ περιφήμου Πραξιτέλους —
έγένετο αφορμή οπως Ό Ββηη(1οι·£ έν άλλη αύτοΰ
μελέτη παραδε/Οη ό'τι πρόκειται περί αρχαιοτέρου
τινός και άγνωστου ήμΐν έκ των πηγών Πραξιτέ-
λους, οδ την ΰπαρξιν εϊχον ήδη ύποπτεΰσει άλλοι
έκ της έξετάσεως άλλων υπό τό δνομα τοΰ Πραξι-
τέλους γνωστών μνημείων, ϊήν γνώμην ταύτην
παρεδέξαντο μεν και ύπεστήριξαν οί αρχαιολόγοι
ΚΙθίη, Ονβΐ"1>θθΐ€ και άλλοι, άπέκρουσεν όμως ό
1 Ίδε Σβορώνου Τό έν Αθήναις Έθνικόν Μουσεϊον, σ. 250, ένθα
γράφων περί τοΰ ΜνησιΟέου έσημείωσα τά έξης περί τοΰ χωρίου τού-
του: «Ό Παυσανίας (Α' 37, 4) μνημονεύει έπί της προς την Ελευσίνα
Ίεοάς όοοΰ τάφον τοΰ ΜνησιΟέου, τονίζων ό'τι ιτοϋτον λέγουσιν ιατρόν
τε άγα&ον γενέο&αι και άναϋεΐναι αγάλματα έν οΐς και 6 "Ιακχος
πεποίηται». Ό ΚοΙίΙβΓ υπεστήριξε την γνώμην ό'τι ό "Ιακχος ούτος
εΐναι ό τοΰ προηγουμένως Οπό τοΰ αϋτοΰ ΙΙαυσανίου ΙΑ ' 2, 4) μνημο-
νευομένου συμπλέγματος τοΰ Πραξιτέλους . . ., εις άλλους δε πιθα-
νώτερον φαίνεται ότι πρόκειται περί αγαλμάτων κοσμούντων αυτόν τον
τάφον τοΰ Μνησιθέου .... Νομίζω όμως ού μόνον άπίΟανον την ανά-
Οεσιν αγαλμάτων θεών έν τάφω και μ,άλιστα αύτοΰ τοΰ άναθέτου, άλ-
λα και ότι βεοαίαν καθιστά την γνώμην τοΰ Κδΐιΐβΐ' ή εξής νέα, απλού-
στατη και παλαιογραφικώς δοκιμωτάτη άνάγνωσις τοΰ κειμένου τοΰ
[Ιαυσανίου, ή επελθούσα εις τήν διάνοιαν τοΰ φίλου συναδέλφου μου
ν.. Άντ. Κεραιιοπούλου, καθ' ή"ν στιγμήν συνεσ/.επτόμεθα περί τοΰ ζη-
τήματος. Έν τω /.ειμένω δηλαδή τοΰ Παυσανίου δέον να άναγνώσω-
μεν ικαι άναϋεΐναί [τά] άγάλματα, εν οΐς κτλ.», δηλαδή τά αγάλματα
εκείνα, περί ών έγώ ό Παυσανίας όιμίλησα αμέσως ανωτέρω (Α 2, 4).
Ή έντονος και σκόπιμος πρόταξις της λέξεως «τοϋτον (τόν Μνησίθεον)»
σαφώς ένδεικνύει ότι ό Παυσανίας έδράξατο της άριστης άλλως περι-
στάσεως, ϊνα ονομάση και τόν φημιζόμενον ώς άναθέσαντα τά γνωστά
έργα εκείνα τοΰ Πραξιτέλους έν οΐς και ό περίφημος "Ιακχος.'Ό'ΐ δέ
εξαίρει όνομαστί τόν Ίαχνον μόνον εξηγείται υπό του γεγονότος ότι
ήν τό κάλλιστον (προ. ΟϊοβΓΟ ΪΠ νβΓΓ. IV, 60, 13δ) και χαρα-
-/.τηριστικώτατον άγαλμα τοΰ συμπλέγματος των Ελευσίνιων θεών
τοΰ Πραξιτέλους. Αληθώς Δήμητρος και Κόρης συμπλέγματα ύπήρ-
γον πολλά, μετά τοΰ Ίάκνου όμως μόνον τοΰτο ! ».
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΣ 1911
μέγας Βΐ'ΐιηη, Ό διαρρήδην άρνούμενος τήν ΰπαρξιν
αρχαιοτέρου Πραξιτέλους, ώς και ό διάσημος επι-
γραφικός Κοίιΐθΐ", ϋπομνήσας ότι εχομεν και έξ αυ-
τών άκόμη τών ρωμαϊκών χρόνων έπιγραφάς γε-
γραμμένας δια τών άρχαίων προευκλειδείων άτ-
τικών γραμμάτων. Ομοίως ό Καπιρ£ υπεστήριξε
τήν γνώμην ό'τι ήν δυνατόν επιγραφή έργου τοΰ
περιφήμου Πραξιτέλους να γραφή δια προευκλει-
δείων γραμμάτων, κφοΟ, ώς πολλοί ιδιώται μακρόν
προ τοΟ Εύκλείδου έχρώντο τω Ίωνικώ άλφαβή-
τω, ούτως αντιστρόφως ήδύναντο άλλοι μετά τοΰς
χρόνους του Εύκλείδου, και δη και ό ιατρός Μνη-
σίΟεος ό άναΟέσας τά έν λόγω άγάλματα, νά κά-
μνωσι χρήσιν τών παλαιών άττικών γραμμάτων 1.
Δι ημάς όμως το περίφημον ζήτημα της ύπάρ-
ςεως ή μή αρχαιοτέρου Πραξιτέλους είναι έντελώς
άδιάφορον νυν έν τή προκειμένη περιπτώσει, άφοΟ
ο άναθέσας τά έν λόγω άγάλματα Μνησίθεος εζη,
συμφώνως προς πολλάς βεβαίως άρχαίας μαρτυ-
ρίας, άς ήδη άλλαχου συνεκεντρώσαμεν 2, έν αύτοΐς
τοις χράνοις τοΰ περιφήμου Πραξιτέλους.
Εις ποίας στάσεις είκονίζοντο τά άγάλματα τοΰ
συμπλέγματος τούτου τοΰ Πραξιτέλους, άγνοοΰ-
μεν, διότι αί άρχαΐαι πηγα'ι ούδέν άλλο περί τού-
του λέγουσιν ή ότι ό "Ιακχος έκράτει δαδα.
Τών νεωτέρων άρχαιολόγων πολλοί πολλάκις
έπεχείρησαν ν' άναγάγωσι διάφορα τών σωζομένων
αντιγράφων άγαλμάτων εις τους άγνώστους τύπους
τοΰ Πραςιτελείου τούτου συμπλέγματος. Άλλ' αί
προσπάΟειαι αύτών άπέτυχον έν τή έρεύνη ταύτη
ώς βασισθεΐσαι πάντοτε έπί της εσφαλμένης προ-
ϋποθέσεως ότι ό ποιητής τοΰ συμπλέγματος τού-
του Πραξιτέλης ήν ούχί ο γνωστός ήμΐν περιβόη-
τος Αθηναίος καλλιτέχνης, άλλ'άλλος ομώνυμος,
πάππος Γσως αύτοΰ, ζήσας κατά τόν Ε' αιώνα, συγ-
χρόνως τω Φειδία.'Εφ'όσον δ' ένΟυμοΰμαι και γνω-
ρίζω, τήν λεπτομερεστέραν τοΰ θέματος τούτου με-
λέτην έπεχείρησεν έν ετει 1897 ό Κ&ΙΙίΐπ&ηη 3,
βασισθείς πρός άναγνώρισιν τών τύπων τοΰ Πρα-
ξιτελείου συμπλέγματος έπί τοΰ γνωστοΰ μεγάλου
φειδιακοΰ 'Ελευσινιακοΰ άναγλύφου της Δήμητρος,
1 ΗϊΙζϊο'-ΒΚίιηηθΓ έ. ά.
2 Τό έν Αθήναις Έθνικόν Μουσεϊον σελ. 250 Χε.
3 Έν τή συνεδρία της Άρχ. Εταιρείας τοΰ Βερολίνου κατ* ιού -
νιον τοΰ 1897 (.ΤαΙιι-ΙχιοΙι ά. &γ<Λ. ΙηβΙ. 1897 σελ. 1361.
6