DOI Artikel:
Skias, Andreas: Topographika kai epigraphika tōn en Messēnia Pharōn kai tōn Perix
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0118
108
Φαρών τοπογραφικά και επιγραφικά· υπό Ά. Σκιά.
Τό τείχος τών Φαρών.
Εΐ και ή θέσις των αρχαίων Φαρών έν ταΐς ση-
μεριναΐς Καλάμαις εϊνε ασφαλώς ώρισμένη κατά
τάς σαφείς περί αυτής μαρτυρίας του Στράβωνος
(VIII, 360-361) και τοΟ Παυσανίου (IV, 31,1)1,
δεν ειχεν εύρεθή αυτόθι ουδέν άρχαΐον οικοδόμημα,
μόνον δέ δλίγαι τινές επιτύμβιοι στήλαι και πώρι-
ναί τίνες πλινθίδες άπεσπασμέναι ές αρχαίων κτι-
ρίων και ένωκοδομημέναι έν τή μεσαιωνική άκρο-
πόλεί της «.Καλαμάτας», όπως έλέγετο πράτερον
ή νΟν πόλις τών Καλαμών, έδείκνυον ότι ύπήρ/εν
αυτόθι συνοικισμός τις κατά την αρχαιότητα. Ή
ελλειψις αύτη αρχαίων κτιρίων, όχι άπαξ ήδη πα-
ρατηρηθεΐσα, ίσως συνετέλεσεν ώστε και νά άμφι-
σβητηθή έτι ή έν Καλάμαις θέσις τών αρχαίων
Φαρών υπό του Ρθγπϊοθ (ΜίίΙ. ά. ά. &ι·ο1ιαο1. Ιη-
δίΐίιιί. ΑίΗθη XIX 331 κέ.), άλλ' έν έτει 1901
ό δικηγόρος Α. Καριζόπουλος μοι έπέδειςεν άρ-
'/αΐον τείχος, όπερ εί/εν άνεύρει προ μικρού έν
ίδίωκτήματι κειμένω παρά το νεκροταφεϊον της
πόλεως μεταξύ τούτου και της ευρείας πλατείας,
έν ή υπήρ/εν άλλοτε μέγας και βαθύς βόθρος
μετά λιμνάζοντος ύδατος, λεγόμενος Φραγκόλι-
μνα, έπι/ωσθεϊς προ πεντηκονταετίας2. Τό εύρε-
1 Μόνον ή άπό της θαλάσσης άπόστασις της πόλεως δεν συμφωνεί
πρός τάς μαρτυρίας τών συγγραφέων τούτων, ούσα διπλασία, άλλ' ή
διάφορα έςηγεΐται ευκόλως εκ τών προσχώσεων του Νέδοντος, αί'τινες
εΐνε μεγάλαι Έκ μαρτυρίων πρεσβυτέρων Καλαμιών γινώσκω ασφα-
λώς ότι κατά την τελευταίαν πεντηκονταετία1/, Γσως ένεκα καταστρο-
φής τών παρά τάς όνθας του Νέδοντος δασών, ή γενομένη πρόσ/ιυσις
εΐνε άληθώς καταπληκτική, διότι ένώ το'τε τά κύματα έν τρικυμία
έφθανον σχεδόν μέχρις αυτής της εκκλησίας της Αναλήψεως, σ/μ.ερον
η παραλία απέχει σχεδόν 200 μέτρα άπ' αυτής.
2 Εις την Φραγκόλιμναν ταύτην νομίζω οτι άναφέρεται ή έν τω
έσ/άτως υπό Σ. Λάμπρου έν Νέω Έλληνομν. Τόμ. Γ'σελ. 197
έκδοθέντι βίω του όσίου Νίκωνος τον Μετανοείτε ίστορουμένη κατα-
ίύθισις γηλόφου τινός παρά την Καλαμάτα·/ γενομένη διά θαύματος
πρός τιμωρίαν κακοποιών τίνων οΐκούντων αυτόθι. «Λιασ-/οΰσα γάρ ή
γη· όσον σου τό πλήθος, Χριστέ, της δυνάμεως· αύτό τε άπαν τό στί-
φος τό ληστρικόν και τόν γήλοφον σύν τώ άγρώ καί ταϊς άρούραις και
ταϊς σκηναΐς και πάση τη παροικία, οία πάλαι τους περί Δαθάν καί
Άβειρών, άρδην κατέπιεν, αΰτοσχεδίω τάφω τψ χάσματι τη; γης
έξαπίνης πάντων κατασχεθέντων καί τψ "Αιδβ άΰλίως παραπεμ-
φ&έντων. "Εν&α και ύδατος πολλού κάτωθεν άναδο&έντος καί άνω-
θεν πάλιν εξ νπογυίου αυρρενσαντος και το χάσμα καλύψαντος,
μετημείφθη δ χώρος άπας εις ελη (και) τοις τέλμαοι και τ§ συνα-
γωγή τών υδάτων πάμπαν κεκαλ.νμμένος. χα-9· αττερ δη καί εις
δεΰρο χαϋ·οραται (και) μονονουχϊ λ.αμπράν φωνην άφιείς,διηγου-
μένην γλώσσης τρανότερον τό φρικτόν του θεάματος καί εξαίαιον.
" Οττον χαί ή οροφή μόνον δράται τον ·&είον ναον επιπό-
λαιος μέσον τον νδατος ος ην πάλαι εν τω άγρψ Ιδρυμένος
θέν τείχος τούτο ένεκα της θέσεως, έν ή κείται,
καί τοΟ τρόπου, καθ' όν εϊνε κατεσκευασμένον, ανα-
γνωρίζεται ασφαλώς ώς πύργος τείχους περιβάλ-
λοντος τό κάτωθι της μεσαιωνικής άκροπόλεως και
προς νάτον αυτής έπίπεδον μέρος, ώστε βεβαίως
ανήκει εις τόν -ερίβολον τής αυτόθι κατά τάς αρ-
χαίας μαρτυρίας κειμένης πόλεως τών Φαρών.
Περιέγραψα ήδη αύτό εν τινι μηνιαίω περιοδικώ
έκδιδομενω τότε έν Καλάμαις Οπό Π. Α. Σάλμκ
ύπό το όνομα 'Ωριων (ετος Α' άριθ.1 σελ. 3 κέ.)3,
έπαναλαμβάνω δε την περιγραφήν αύτοΰ και έν-
ταΟθα, έπειδή το περιοδικον έκεΐνο οέν εϊνε ειμή
εις ολίγους μόνον προσιτόν. Την ευρεσιν του πύρ-
γου τούτου έμαθε παρ' έμου ό έν έ'τει 1904 περιη-
γηθείς την Μεσσηνίαν λν. Κοίβθ, και έπεσκέφθη
τον τόπον, έν ώ κείται, άλλ' έπειδή το έρείπιον
είχεν ήδη συγ/ωθή, δεν είδεν ειμή τόν βαθύν λάκ-
κον, έν ώ ευρέθη 4.
Τό εΰρεθέν έρείπιον εΐνε ώκοδομημένον διά με-
γάλων πώρινων πλινθίδων σ/ήματος ορθογωνίου,
εϊνε δέ τετράπλευρον έλλειπούσης τής πρός βορ-
ράν, ήτοι πρός τήν μεσαιωνικήν άκρόπολιν πλευ-
ράς, και ε/ει μήκο^ μεν έξ Α πρός Δ 335, πλάτος
2-42, πάχος δέ τοΟ τοίχου 0'74. Σώζονται τέσσα-
ρες δόμοι πλινθίδων ε/οντες έν ολω υψος 2-00.Τό
έσωτερικόν του τετραγώνου ήτο πεπληρωμένον διά
μικρών άκατεργάστων λίθων τεχνηέντως πρός άλ-
λήλους συνηρμοσμένων, ούς όμως ό εύρών το πρώ-
τον τό κτίριον κηπουρός τοΟ Δ. Καριζοπούλου άφή-
ρεσεν ΰποπτεύων ότι κρύπτεται ύπ' αύτούς θησαυ-
ρός. Ιό όλον κτίριον λοιπόν ήτο συμπαγής τετρά-
γωνος όγκος, ού έλλείπει ή πρός βορραν ήτοι πρός
τήν μεσαιωνικήν άκρόπολιν πλευρά. Έκ τούτων
φαίνεται ότι τό κτίριον ούδέν άλλο δύναται νά εϊνε
ειμή πύργος τοΟ περιβάλλοντος τήν άρχαίαν πόλιν
τείχους, οια τούτο οε ή προς το εσωτερικον της
πόλεως έστραμμένη πλευρά αύτοΰ* ήτο αύτός ό
τοίχος τής έσωτερικής πλευράς του τείχους, όστις
ένδότερον του ευρεθέντος τετραγώνου πύργου ωκο-
έπ'ονόματι τον αρχιστρατήγου Μιχαήλ, εις μαρτνριον άψευδες τον
τελεο&έντος σημείου». Όμοίαν καταβύθισιν έν Σιπύλω περιγράφει ό
Παυσανίας VII, 24, 13.
0 Ή διατριβή άνετυπώθη καί έν τη Μεσσηνιακή Έπετηρίδι του
1902 σελ. 10 έξ.
4 8Ηζαη§βββι·ίο1ιΐβ άθΓ 1ί. ρΓβυΒδϊβοΙι. Α1<&άβπιϊβ άβΓ
°\νίΒ3. 1905 σελ. 59. Ή αυτόθι έκφραζομένη υπόνοια ότι τό τεϊ'/ος
κατεστράφη '/άριν των λίθων δεν εΐνε αληθής, καθιος έμαθον.
Φαρών τοπογραφικά και επιγραφικά· υπό Ά. Σκιά.
Τό τείχος τών Φαρών.
Εΐ και ή θέσις των αρχαίων Φαρών έν ταΐς ση-
μεριναΐς Καλάμαις εϊνε ασφαλώς ώρισμένη κατά
τάς σαφείς περί αυτής μαρτυρίας του Στράβωνος
(VIII, 360-361) και τοΟ Παυσανίου (IV, 31,1)1,
δεν ειχεν εύρεθή αυτόθι ουδέν άρχαΐον οικοδόμημα,
μόνον δέ δλίγαι τινές επιτύμβιοι στήλαι και πώρι-
ναί τίνες πλινθίδες άπεσπασμέναι ές αρχαίων κτι-
ρίων και ένωκοδομημέναι έν τή μεσαιωνική άκρο-
πόλεί της «.Καλαμάτας», όπως έλέγετο πράτερον
ή νΟν πόλις τών Καλαμών, έδείκνυον ότι ύπήρ/εν
αυτόθι συνοικισμός τις κατά την αρχαιότητα. Ή
ελλειψις αύτη αρχαίων κτιρίων, όχι άπαξ ήδη πα-
ρατηρηθεΐσα, ίσως συνετέλεσεν ώστε και νά άμφι-
σβητηθή έτι ή έν Καλάμαις θέσις τών αρχαίων
Φαρών υπό του Ρθγπϊοθ (ΜίίΙ. ά. ά. &ι·ο1ιαο1. Ιη-
δίΐίιιί. ΑίΗθη XIX 331 κέ.), άλλ' έν έτει 1901
ό δικηγόρος Α. Καριζόπουλος μοι έπέδειςεν άρ-
'/αΐον τείχος, όπερ εί/εν άνεύρει προ μικρού έν
ίδίωκτήματι κειμένω παρά το νεκροταφεϊον της
πόλεως μεταξύ τούτου και της ευρείας πλατείας,
έν ή υπήρ/εν άλλοτε μέγας και βαθύς βόθρος
μετά λιμνάζοντος ύδατος, λεγόμενος Φραγκόλι-
μνα, έπι/ωσθεϊς προ πεντηκονταετίας2. Τό εύρε-
1 Μόνον ή άπό της θαλάσσης άπόστασις της πόλεως δεν συμφωνεί
πρός τάς μαρτυρίας τών συγγραφέων τούτων, ούσα διπλασία, άλλ' ή
διάφορα έςηγεΐται ευκόλως εκ τών προσχώσεων του Νέδοντος, αί'τινες
εΐνε μεγάλαι Έκ μαρτυρίων πρεσβυτέρων Καλαμιών γινώσκω ασφα-
λώς ότι κατά την τελευταίαν πεντηκονταετία1/, Γσως ένεκα καταστρο-
φής τών παρά τάς όνθας του Νέδοντος δασών, ή γενομένη πρόσ/ιυσις
εΐνε άληθώς καταπληκτική, διότι ένώ το'τε τά κύματα έν τρικυμία
έφθανον σχεδόν μέχρις αυτής της εκκλησίας της Αναλήψεως, σ/μ.ερον
η παραλία απέχει σχεδόν 200 μέτρα άπ' αυτής.
2 Εις την Φραγκόλιμναν ταύτην νομίζω οτι άναφέρεται ή έν τω
έσ/άτως υπό Σ. Λάμπρου έν Νέω Έλληνομν. Τόμ. Γ'σελ. 197
έκδοθέντι βίω του όσίου Νίκωνος τον Μετανοείτε ίστορουμένη κατα-
ίύθισις γηλόφου τινός παρά την Καλαμάτα·/ γενομένη διά θαύματος
πρός τιμωρίαν κακοποιών τίνων οΐκούντων αυτόθι. «Λιασ-/οΰσα γάρ ή
γη· όσον σου τό πλήθος, Χριστέ, της δυνάμεως· αύτό τε άπαν τό στί-
φος τό ληστρικόν και τόν γήλοφον σύν τώ άγρώ καί ταϊς άρούραις και
ταϊς σκηναΐς και πάση τη παροικία, οία πάλαι τους περί Δαθάν καί
Άβειρών, άρδην κατέπιεν, αΰτοσχεδίω τάφω τψ χάσματι τη; γης
έξαπίνης πάντων κατασχεθέντων καί τψ "Αιδβ άΰλίως παραπεμ-
φ&έντων. "Εν&α και ύδατος πολλού κάτωθεν άναδο&έντος καί άνω-
θεν πάλιν εξ νπογυίου αυρρενσαντος και το χάσμα καλύψαντος,
μετημείφθη δ χώρος άπας εις ελη (και) τοις τέλμαοι και τ§ συνα-
γωγή τών υδάτων πάμπαν κεκαλ.νμμένος. χα-9· αττερ δη καί εις
δεΰρο χαϋ·οραται (και) μονονουχϊ λ.αμπράν φωνην άφιείς,διηγου-
μένην γλώσσης τρανότερον τό φρικτόν του θεάματος καί εξαίαιον.
" Οττον χαί ή οροφή μόνον δράται τον ·&είον ναον επιπό-
λαιος μέσον τον νδατος ος ην πάλαι εν τω άγρψ Ιδρυμένος
θέν τείχος τούτο ένεκα της θέσεως, έν ή κείται,
καί τοΟ τρόπου, καθ' όν εϊνε κατεσκευασμένον, ανα-
γνωρίζεται ασφαλώς ώς πύργος τείχους περιβάλ-
λοντος τό κάτωθι της μεσαιωνικής άκροπόλεως και
προς νάτον αυτής έπίπεδον μέρος, ώστε βεβαίως
ανήκει εις τόν -ερίβολον τής αυτόθι κατά τάς αρ-
χαίας μαρτυρίας κειμένης πόλεως τών Φαρών.
Περιέγραψα ήδη αύτό εν τινι μηνιαίω περιοδικώ
έκδιδομενω τότε έν Καλάμαις Οπό Π. Α. Σάλμκ
ύπό το όνομα 'Ωριων (ετος Α' άριθ.1 σελ. 3 κέ.)3,
έπαναλαμβάνω δε την περιγραφήν αύτοΰ και έν-
ταΟθα, έπειδή το περιοδικον έκεΐνο οέν εϊνε ειμή
εις ολίγους μόνον προσιτόν. Την ευρεσιν του πύρ-
γου τούτου έμαθε παρ' έμου ό έν έ'τει 1904 περιη-
γηθείς την Μεσσηνίαν λν. Κοίβθ, και έπεσκέφθη
τον τόπον, έν ώ κείται, άλλ' έπειδή το έρείπιον
είχεν ήδη συγ/ωθή, δεν είδεν ειμή τόν βαθύν λάκ-
κον, έν ώ ευρέθη 4.
Τό εΰρεθέν έρείπιον εΐνε ώκοδομημένον διά με-
γάλων πώρινων πλινθίδων σ/ήματος ορθογωνίου,
εϊνε δέ τετράπλευρον έλλειπούσης τής πρός βορ-
ράν, ήτοι πρός τήν μεσαιωνικήν άκρόπολιν πλευ-
ράς, και ε/ει μήκο^ μεν έξ Α πρός Δ 335, πλάτος
2-42, πάχος δέ τοΟ τοίχου 0'74. Σώζονται τέσσα-
ρες δόμοι πλινθίδων ε/οντες έν ολω υψος 2-00.Τό
έσωτερικόν του τετραγώνου ήτο πεπληρωμένον διά
μικρών άκατεργάστων λίθων τεχνηέντως πρός άλ-
λήλους συνηρμοσμένων, ούς όμως ό εύρών το πρώ-
τον τό κτίριον κηπουρός τοΟ Δ. Καριζοπούλου άφή-
ρεσεν ΰποπτεύων ότι κρύπτεται ύπ' αύτούς θησαυ-
ρός. Ιό όλον κτίριον λοιπόν ήτο συμπαγής τετρά-
γωνος όγκος, ού έλλείπει ή πρός βορραν ήτοι πρός
τήν μεσαιωνικήν άκρόπολιν πλευρά. Έκ τούτων
φαίνεται ότι τό κτίριον ούδέν άλλο δύναται νά εϊνε
ειμή πύργος τοΟ περιβάλλοντος τήν άρχαίαν πόλιν
τείχους, οια τούτο οε ή προς το εσωτερικον της
πόλεως έστραμμένη πλευρά αύτοΰ* ήτο αύτός ό
τοίχος τής έσωτερικής πλευράς του τείχους, όστις
ένδότερον του ευρεθέντος τετραγώνου πύργου ωκο-
έπ'ονόματι τον αρχιστρατήγου Μιχαήλ, εις μαρτνριον άψευδες τον
τελεο&έντος σημείου». Όμοίαν καταβύθισιν έν Σιπύλω περιγράφει ό
Παυσανίας VII, 24, 13.
0 Ή διατριβή άνετυπώθη καί έν τη Μεσσηνιακή Έπετηρίδι του
1902 σελ. 10 έξ.
4 8Ηζαη§βββι·ίο1ιΐβ άθΓ 1ί. ρΓβυΒδϊβοΙι. Α1<&άβπιϊβ άβΓ
°\νίΒ3. 1905 σελ. 59. Ή αυτόθι έκφραζομένη υπόνοια ότι τό τεϊ'/ος
κατεστράφη '/άριν των λίθων δεν εΐνε αληθής, καθιος έμαθον.