DOI Artikel:
Rōmaios, Kōnstantinos Ath.: Arkadikoi hermai
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0167
Αρκαδικοί έρμαϊ' νπό Κ. Ρωμαίου.
157
ώστε ό αρχικός άριθμδς των εικονιζόμενων αγνοεί-
ται. Προς τά άνω διακρίνονται ασφαλή ίχνη των
κεφαλών καί έπΐ τοΟ επιπέδου της πλακός δύο χω-
ρίζουσαι τους έρμας κάθετοι γραμμαί.
Ζευς Ποσει- Δαμ[ά-
δάν τηρ
είναι τά ονόματα τών επί τοΟ τεμανίου θεών, γε-
γραμμένα διά χαρακτήρων περίπου τοΟ Α' π.Χρ.
αιώνος.
Δειχθείσης ουτω της συχνότητος τών έρμών έκα-
τέρου είδους, εύ'καιρον φαίνεται νά ένθυμηθώμεν,
δτι δ Παυσανίας περιγράφων τά κατά την έν Τε-
γέα άγοράν έπιφέρει μεθ' άπλότητος και δυνάμεως
λόγου αρχαίων χρόνων τδ γνωστόν έκεΐνο' περισ-
σώς γαρ δή τι τω οχήματι τούτω φαίνονται μοι
χαίρειν οι Άρκάδες [IV 48, 6).
ϊοΟ χωρίου τούτου τοϋ' Παυσανίου έμνημόνευ-
σαν και τίνες τών ερευνητών, δ'σοι ηθέλησαν νά
έρμηνεύσωσί πως ή συνάψωσι προς την παράδοσιν
τους μετά πυραμίδος έρμας ί. Άλλ' άτόπως. Διότι
δεν είναι όρθδν να. δεχθώμεν δτι δ Παυσανίας εξαι-
ρετικώς εν τω χωρίω τούτω ύπδ τον συνήθη και
τυπικδν δρον τοΰ τετραγώνου έρμοΟ ή άγάλματος,
οΰπερ ποιείται συχνάκις χρήσιν εννοών πάντοτε
τον γνωστόν τύπον τών έρμαϊκών στηλών [τέχνης
της αττικής Δ', 33, 4), ύπήγε και τους τόσον άλ-
λοκότους έρμάς μετά πυραμίδος. Έν Φιγαλεία ίδών
έρμαϊκήν στήλην ένδεδυμένην δι' ιματίου (Μαηίβΐ-
Ιΐβπηβ) ένόμισεν άναγκαΐον νά περιγράψη ταύτην
λεπτομερώς (Η' 39, 6). "Αλλοτε περιέγραψε τον
Απόλλωνα Καρινον τών Μεγάρων ώς σχήμα πα-
ρεχόμενον πυραμίδος ου μεγάλης (Α' 44, 2) και
έν Σικυώνι εκρινεν άξιον σημειώσεως, δτι δ Ζευς
Μειλίχιος ήτο δμοιος προς πυραμίδα (Β' 9, 6).
Πώς λοιπόν μετά ταΟτα ήδύνατο νά παράλειψη έν
Τεγέα την περιγραφήν τόσον πολλών καΐ τόσον
περιέργων εικόνων, έάν τω οντι ειχον υποπέσει εις
την άντίληψιν αύτοΟ;
Επίσης ύπ' ούδενός άλλου παλαιού συγγραφέως
περιγράφονται ή απλώς ύποδηλοϋ'νται οί άρκαδικοι
έρμαΐ. Μόνον οί έπΐ μιας πλακός παριστώμενοι συ-
νεχείς έρμαϊ, ώς οί τών Νυμφών ανωτέρω, φαί-
1 Ό ΡουοβΓί έν 352 ά. 6 Μϊΐοΐιΐιδίβι· έν ΑΜ IV 141 και δ
Ρθ11§8γ68 έν ΒΟΗ XX 149.
νονται κάπως άνάλογοι προς την έν Κυ'ζίκω στή-
λην τών Χαρίτων, ώς ταύτην περιγράφει το κατω-
τέρω έπίγραμμα τής Ανθολογίας (VI 342)'
"Αθρησον Χαρίτων υπό παστάδι τί)δε τριήρη
ατηλίδα τας πρώτας τοϋθ' υπόδειγμα τέχνας
ταύτην γάρ πρώτην έμήσατο Παλλάς ΆΟήνη,
τάνδε πόλει ατάλαν άντιδιδοϋσα χάριν.
Τοΰνεκεν ύψιστα Τριτωνίδι νηόν ετευξεν
Κΰζικος ά'δ' ιρα πρώτον εν Άσιάδι-
Άλλ' δμως παρά την έλλειψιν περιγραφής αί
πολυάριθμοι ειδήσεις, άς έχομεν περί τών αργών
\ί·&ων έν γένει, καί πολλά σχετικά μνημεία ούδε-
μίαν έπιτρέπουσιν άμφιοολίαν έν τω ζητήματι τής
ερμηνείας τών άρκαδικών έρμών. Ούτοι ύπήρξαν
αρχικώς άργοι λίϋ·οι προσλαβάντες συν τω χρόνω
γεωμετρικδν σχήμα.
Την έρμηνείαν ταύτην στηρίζει μεγάλως ή άνω-
τέρω παρατηρηθεΐσα όμοιότης προς την συνήθη
έρμαϊκήν στήλην2. Διότι, ώς αύτη, καθά ήδη βε-
βαίως έδείχθη προκειμένου περί τής χαρακτηριστι-
κής εικόνος τοΟ έρμοΟ 3, προήλθεν έκ τοΟ έπιφανοΟς
άργοΟ λίθου, τοΟ ύψουμένου ύπέρ τον τάφον και τι-
μωμένου ώς θεοϋ' του έρματος, τών έπί τοΟ τάοου
δηλ. σεσωρευμένων λίθων, ουτω και δ αρκαδικός
έρμής ευχερές είναι νά δειχθηοτι προήλθεν ές άρ-
γοΟ λίθου γεωμετρικώς μόνον σχηματισθέντος καί
μετ' ούδεμιας άνθρωποποιήσεως. Γενικώς οί άργοί
λίθοι ή παρέμειναν τοιούτοι μέχρι έσχατων, ώς αί
Χάριτες του ΌρχομενοΟ, δ Ζευς Καππώτας τοϋ'
Γυθείου και άλλοι, ή ύπδ την έπίδρασιν τής ιδέας
τοΟ ανθρωπισμού άνεπτύχθησαν εις τάς έρμαϊκάς
στήλας, ή έξειλίχθησαν εις γεωμετρικά σχήματα.
2 Ή όαοιότης αΰτη προφυλάσσει καϊ άπό της έσφαλμένης ερμηνείας
ό'τι οί αρκαδικοί έρμαϊ προήλΟον δια σχηματισμού (8ίί1Ϊ8ίθΓυη§) έκ
της εικόνος τοΰ ανθρωπίνου σώματος, ώς περίπου τοΰτο συμβαίνει
ένίοτε έπί των πανάρχαιων νησιωτικών ειδωλίων.
3 Εκτός της γνωστής διατριβής του 1,. ΟιίΓΙΪΙΙδ (ϋϊθ ΕΐΙΙδΙβ-
1ιυη£ Ίβΐ' 3π1ί1ίβιι Ηβπηβ) ΐδέ καί Ρίιιΐιΐ έν ΑγοΙι. ^ΗιΊ>.
1905, 79 καί Μ. ΝΠ880Π έν Οπβοίι. Ρβδίβη 388, 6. Ότι
πολλά σημαίνει ή λέξις έρμα- ορθώς παρετήρησεν ό Ρίυΐΐΐ, άλλα
δεν εδειξεν, αν πάντα τά σημαινόμενα διά τον έρματος, ώς πας βράχος
καί αυτοφυής λίθος ή πάς σωρός λίθων, ήσαν ιερά τοΰ Έρμου. Τό
πιθανώτατον είναι ό'τι ό Έρμής ορμηθείς τά πρώτον έκ τών τάφων
καί του έπ' αυτών έρματος καί συχνότατα οϋτω λατρευόμενος υπέ-
ταξε1/ άλλας θεότητας όλιγώτερον σημαντικας καί ομοίως έπί άργοΰ
λίθου έδραζομένας. Οΰτως ό Έρμής εκλήθη Προπύλαιος, Ένόδιος καί
Έπιτέρμιος, δι' επιθέτων δηλ. άτινα παλαιότερον ησαν ονόματα ιδίων
θεοτήτων.
157
ώστε ό αρχικός άριθμδς των εικονιζόμενων αγνοεί-
ται. Προς τά άνω διακρίνονται ασφαλή ίχνη των
κεφαλών καί έπΐ τοΟ επιπέδου της πλακός δύο χω-
ρίζουσαι τους έρμας κάθετοι γραμμαί.
Ζευς Ποσει- Δαμ[ά-
δάν τηρ
είναι τά ονόματα τών επί τοΟ τεμανίου θεών, γε-
γραμμένα διά χαρακτήρων περίπου τοΟ Α' π.Χρ.
αιώνος.
Δειχθείσης ουτω της συχνότητος τών έρμών έκα-
τέρου είδους, εύ'καιρον φαίνεται νά ένθυμηθώμεν,
δτι δ Παυσανίας περιγράφων τά κατά την έν Τε-
γέα άγοράν έπιφέρει μεθ' άπλότητος και δυνάμεως
λόγου αρχαίων χρόνων τδ γνωστόν έκεΐνο' περισ-
σώς γαρ δή τι τω οχήματι τούτω φαίνονται μοι
χαίρειν οι Άρκάδες [IV 48, 6).
ϊοΟ χωρίου τούτου τοϋ' Παυσανίου έμνημόνευ-
σαν και τίνες τών ερευνητών, δ'σοι ηθέλησαν νά
έρμηνεύσωσί πως ή συνάψωσι προς την παράδοσιν
τους μετά πυραμίδος έρμας ί. Άλλ' άτόπως. Διότι
δεν είναι όρθδν να. δεχθώμεν δτι δ Παυσανίας εξαι-
ρετικώς εν τω χωρίω τούτω ύπδ τον συνήθη και
τυπικδν δρον τοΰ τετραγώνου έρμοΟ ή άγάλματος,
οΰπερ ποιείται συχνάκις χρήσιν εννοών πάντοτε
τον γνωστόν τύπον τών έρμαϊκών στηλών [τέχνης
της αττικής Δ', 33, 4), ύπήγε και τους τόσον άλ-
λοκότους έρμάς μετά πυραμίδος. Έν Φιγαλεία ίδών
έρμαϊκήν στήλην ένδεδυμένην δι' ιματίου (Μαηίβΐ-
Ιΐβπηβ) ένόμισεν άναγκαΐον νά περιγράψη ταύτην
λεπτομερώς (Η' 39, 6). "Αλλοτε περιέγραψε τον
Απόλλωνα Καρινον τών Μεγάρων ώς σχήμα πα-
ρεχόμενον πυραμίδος ου μεγάλης (Α' 44, 2) και
έν Σικυώνι εκρινεν άξιον σημειώσεως, δτι δ Ζευς
Μειλίχιος ήτο δμοιος προς πυραμίδα (Β' 9, 6).
Πώς λοιπόν μετά ταΟτα ήδύνατο νά παράλειψη έν
Τεγέα την περιγραφήν τόσον πολλών καΐ τόσον
περιέργων εικόνων, έάν τω οντι ειχον υποπέσει εις
την άντίληψιν αύτοΟ;
Επίσης ύπ' ούδενός άλλου παλαιού συγγραφέως
περιγράφονται ή απλώς ύποδηλοϋ'νται οί άρκαδικοι
έρμαΐ. Μόνον οί έπΐ μιας πλακός παριστώμενοι συ-
νεχείς έρμαϊ, ώς οί τών Νυμφών ανωτέρω, φαί-
1 Ό ΡουοβΓί έν 352 ά. 6 Μϊΐοΐιΐιδίβι· έν ΑΜ IV 141 και δ
Ρθ11§8γ68 έν ΒΟΗ XX 149.
νονται κάπως άνάλογοι προς την έν Κυ'ζίκω στή-
λην τών Χαρίτων, ώς ταύτην περιγράφει το κατω-
τέρω έπίγραμμα τής Ανθολογίας (VI 342)'
"Αθρησον Χαρίτων υπό παστάδι τί)δε τριήρη
ατηλίδα τας πρώτας τοϋθ' υπόδειγμα τέχνας
ταύτην γάρ πρώτην έμήσατο Παλλάς ΆΟήνη,
τάνδε πόλει ατάλαν άντιδιδοϋσα χάριν.
Τοΰνεκεν ύψιστα Τριτωνίδι νηόν ετευξεν
Κΰζικος ά'δ' ιρα πρώτον εν Άσιάδι-
Άλλ' δμως παρά την έλλειψιν περιγραφής αί
πολυάριθμοι ειδήσεις, άς έχομεν περί τών αργών
\ί·&ων έν γένει, καί πολλά σχετικά μνημεία ούδε-
μίαν έπιτρέπουσιν άμφιοολίαν έν τω ζητήματι τής
ερμηνείας τών άρκαδικών έρμών. Ούτοι ύπήρξαν
αρχικώς άργοι λίϋ·οι προσλαβάντες συν τω χρόνω
γεωμετρικδν σχήμα.
Την έρμηνείαν ταύτην στηρίζει μεγάλως ή άνω-
τέρω παρατηρηθεΐσα όμοιότης προς την συνήθη
έρμαϊκήν στήλην2. Διότι, ώς αύτη, καθά ήδη βε-
βαίως έδείχθη προκειμένου περί τής χαρακτηριστι-
κής εικόνος τοΟ έρμοΟ 3, προήλθεν έκ τοΟ έπιφανοΟς
άργοΟ λίθου, τοΟ ύψουμένου ύπέρ τον τάφον και τι-
μωμένου ώς θεοϋ' του έρματος, τών έπί τοΟ τάοου
δηλ. σεσωρευμένων λίθων, ουτω και δ αρκαδικός
έρμής ευχερές είναι νά δειχθηοτι προήλθεν ές άρ-
γοΟ λίθου γεωμετρικώς μόνον σχηματισθέντος καί
μετ' ούδεμιας άνθρωποποιήσεως. Γενικώς οί άργοί
λίθοι ή παρέμειναν τοιούτοι μέχρι έσχατων, ώς αί
Χάριτες του ΌρχομενοΟ, δ Ζευς Καππώτας τοϋ'
Γυθείου και άλλοι, ή ύπδ την έπίδρασιν τής ιδέας
τοΟ ανθρωπισμού άνεπτύχθησαν εις τάς έρμαϊκάς
στήλας, ή έξειλίχθησαν εις γεωμετρικά σχήματα.
2 Ή όαοιότης αΰτη προφυλάσσει καϊ άπό της έσφαλμένης ερμηνείας
ό'τι οί αρκαδικοί έρμαϊ προήλΟον δια σχηματισμού (8ίί1Ϊ8ίθΓυη§) έκ
της εικόνος τοΰ ανθρωπίνου σώματος, ώς περίπου τοΰτο συμβαίνει
ένίοτε έπί των πανάρχαιων νησιωτικών ειδωλίων.
3 Εκτός της γνωστής διατριβής του 1,. ΟιίΓΙΪΙΙδ (ϋϊθ ΕΐΙΙδΙβ-
1ιυη£ Ίβΐ' 3π1ί1ίβιι Ηβπηβ) ΐδέ καί Ρίιιΐιΐ έν ΑγοΙι. ^ΗιΊ>.
1905, 79 καί Μ. ΝΠ880Π έν Οπβοίι. Ρβδίβη 388, 6. Ότι
πολλά σημαίνει ή λέξις έρμα- ορθώς παρετήρησεν ό Ρίυΐΐΐ, άλλα
δεν εδειξεν, αν πάντα τά σημαινόμενα διά τον έρματος, ώς πας βράχος
καί αυτοφυής λίθος ή πάς σωρός λίθων, ήσαν ιερά τοΰ Έρμου. Τό
πιθανώτατον είναι ό'τι ό Έρμής ορμηθείς τά πρώτον έκ τών τάφων
καί του έπ' αυτών έρματος καί συχνότατα οϋτω λατρευόμενος υπέ-
ταξε1/ άλλας θεότητας όλιγώτερον σημαντικας καί ομοίως έπί άργοΰ
λίθου έδραζομένας. Οΰτως ό Έρμής εκλήθη Προπύλαιος, Ένόδιος καί
Έπιτέρμιος, δι' επιθέτων δηλ. άτινα παλαιότερον ησαν ονόματα ιδίων
θεοτήτων.