DOI Artikel:
Rōmaios, Kōnstantinos Ath.: Arkadikoi hermai
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0168
158
Αρκαδικοί έρμαΐ' νπο Κ. Ρωμαίου.
ΤοΟ τελευταίου μετασχηματισμού πλείστα εχομεν
παραδείγματα. Γνωστοί είναι οί έν τή άγορα των
Φαρών 30 άργοι λίθοι, περί ών ο Παυσανίας λέγει
δτί ήσαν τετράγωνοι- Άλλ' Ίνα περιορισθώμεν εις
τά μέχρις ήμών διασωθέντα μνημεία, άναφέρομεν
τον κίονα της πύλης τών Μυκηνών, τούς έν τφ
άνακτόρω της Κνωσού και έν θαλάμοις της Φυλα-
κωπής τετραπλεύρους στύλους , τούς διδύμους
κίονας τοΟ Αυκαίου έν Αρκαδία2, την άρχικήν
εικόνα τήςΈκάτης ώς κίονος3, τΌν κιονοειδη'Αγυια,
ώς ούτος εικονίζεται έπί νομισμάτων ικανών πό-
λεων, τον Τέρποντα της Άντιπόλεως 4, τον κωνο-
ειδή λίθον της Κερκύρας 5, τούς τετραγώνους ή
κυλινδρικούς λίθους της θήρας 6, την πυραμιδοειδή
και κωνοειδή εικόνα της Παραλίας Αρτέμιδος έν
Κύπρω7 και έν τέλει τάς πολυάριθμους εικόνας
διαφόρων θεών ώς κώνων ή πυραμίδων έπί τών
νομισμάτων 8. Τό φαινόμενον είναι, ώς και ή λα-
τρεία τών λίθων έν γένει, παγκόσμιον.Οί ΜβηΙιΪΓβ
λεγόμενοι λίθοι έν Γαλλία δεικνύουσιν ένίοτε έπε-
ξεργασίαν τινά 9, γνωστοί δε είναι οί δβελίσκοι έν
Αίγύπτω, οίτινες αρχικώς και κυρίως είκόνιζον τόν
μέγαν ήλιακόν θεόν Εθίι 10, και πάμπολλοι είναι
έν ταΤς σημιτικαΐς χώραις οί είργασμένοι ίερο'ι
λίθοι
Τά σχήματα, άπερ προσέλαβεν ό αργός λίθος,
είναι ούτω τό του κίονος μετά παραλλαγών, τό
τοΟ στύλου, τά της πυραμίδος και τοΰ κώνου. Εις
ταΰτα δύναται νά προστεθή και τό τοΟ όμφαλοΟ 12.
1 Την λατοείαν τοΰ κίονος, στύλου και οβελίσκου κατά την κρητικήν "
χαΐ μυκηναϊκην έποχήν άπέδειξεν ό Εν3Π8 έν τί) γνωστή αύτοΰ
διατριβή, ΡΠ13Γ 3ηά ΙΓΘΘ Οΐιΐί, τ% τό πρώτον έν ^8 1901, 99-
153 όημοσιευθείση.
2 (ΙΗ8 1901, 127. Περί της ανευρέσεως λειψάνων έκ τών κιόνων
τούτων ίδέ Κουρουνιώτην έν ΑΕ 1904, 171 κέ..
3 ΑγοΙι. 3βϋα-. 1908, 21 κέ. (ΡβίβΓδβη).
4 ία I 551.
6 ΑΜ XIX 341 κέ. (8ΐχ) ΙΟ IX 704.
6 ΟοΐΙ. Οβί. Αηζ. 1910, 544 (8ίιιάηϊοζΐ£3).
' ΒΟΗ XX 339 (ΡβΓάηζβί), Οβκηο1&, 83ΐ3ΐηίηΪ3, σελ, 96,
είκ. 105.
8 ϋβ νίδΒβΓ. ϋβ άβοηιηι Ϊΐϊΐ3£ΐηΐβιΐ8 3(1 βρβοίβιτι Ιινι-
ιηΆχΐΆτα ηοη ΓβίβΓβηΙϊβιΐδ, σελ. 36-71.
0 Α. Ββ1*ΐΓ3Ι1<ϊ, 1,3 031ΐ1β 3ν3Πί 1β8 θ31ΐ1θΐδ, σελ. 193.
ΗδΓΠθβ, υΓ§β8θ!ιίο1ιίΘ άβδ Μβηδοΐιβη 86 κέ. (Τ3Ϊ. 2).
10 Ρβιτοΐ-ϋΐιϊρΐθζ, ΗίβΙοΪΓβ άθ 1'βΓί, I 621 και Ε. Μβγ6Γ
Οβδοΐιίοΐιΐβ Αθ£γρίβη8 70-71.
11 ΡθγγοΙ - Οΐιίρϊβζ, IV 384, 389 και III 60, 265, 273 και
άλλανοΰ.
12 Όμοίαν ές"έλιςΊν προς την τών αργών λίθων τών σημαινόντων
Άλλ' ούδέν εκ τών μνημονευθέντων είναι το αύτο
ή παρεμφερές προς τό σχήμα τών άρκαδικών έρ-
μών.'Ίσως ήθελέ τις ένθυμηθή νομίσματα τών Με-
γάρων, τοΟ Βυζαντίου και τών έν Ήπείρω πόλεων,
της Αμβρακίας, τής Απολλωνίας και τοΟ Ώρι-
κοΰ, οπου εικονίζεται ό Απόλλων κατά παραπλή-
σιον τρόπον. Όμως ή προσεκτική έξέτασις τούτων
δεικνύει ό'τι έπί πάντων πρέπει νά παραδεχώμεθα,
ό'τι παρίσταται ό Απόλλων ώς 'Αγυιεύς, ώς κίων
δηλ. εις δξύ λήγων 13. Δεν είναι άρα οβελίσκος τό
έπί τών νομισμάτων είκονιζόμενον, ώς γνωρίζομεν
αύτόν έξ Αιγύπτου, ό'που είναι κατά κανόνα τετρά-
πλευρος και λήγει άνω εις πυραμίδα. Άλλ' αν ούτω
δεν εχομεν άλλοθεν έξ έλληνικών μνημείων ό'μοια
σχήματα άνεικονίστων θεών προς τό τοΟ αιγυπτια-
κοί) δβελίσκου, ό'περ είναι φανερώς ό'μοιον προς τό
τοΟ άρκαδικοΟ έρμου, ουδαμώς συνάγεται έκ τούτου
ό'τι οί όβελισκοειδεΐς έρμαΐ τής Αρκαδίας εισήχθη-
σαν έξ Αιγύπτου. Ούδέ δύναται τις νά ειπη ότι έν
ταΐς όμοίαις φοινικικαΐς στήλαις τοΟ έν Κύπρω
Κιτίου 14 εχομεν δείγματα του παλαιού συνδέσμου
τών δύο χωρών. Διότι ή μεν ερμηνεία αύτη τής
έκ τής Ανατολής εισαγωγής του τύπου έ'χει ανάγ-
κην μειζόνων αποδείξεων, φυσικώτερον δε είναι νά
δεχθώμεν ότι έν τή Ελλάδι αύτη, όπου συχνοτάτη
ύπήρξεν ή λατρεία τών άργών λίθων ποικίλη οέ ή
διαμάρφωσις αύτών, ό τύπος τοΟ άρκαδικοΟ έρμοΟ
άνεπτύχθη άνευ οιασδήποτε ξένης έπιδράσεως.
Περί τών άργών λίθων, τών αρχεγόνων τούτων
θεότητας δεικνύουσι, νομίζω, και οί επιτάφιοι αργοί λίθοι, οί σημαί-
νοντες το έδος τοΰ τιμωμένου νεκρού. Ού'τως έκτος της έπιταφίου στή«
λης άνεπτύνθη ούτος εις κίονα, κώνον (ώς έν Βοιωτία), κύλινδρον (ώς
έν Κάσω) και όμφαλοειδές σ/ημα. Ότι ό ομφαλός τών Δελφών τοι-
αύτην εσχεν άρχήν ΰπέδειξεν ό Κ3ΓΟ (ϋ3Γ6ΐηΙ)βΓ^-83§ΙΪΟ έν λ.
ΟΐΤΐρ1ΐ3ΐθ3). Δεν είναι δε ορθόν νά δε-/ώμεθα μετά τοΰ Β. 8θ1ΐ1'6-
(ΙβΓ ότι τό Οολοειδές σνημα τοΰ τύμβου υπηγόρευσε τά ανωτέρω σχή-
ματα τών λίθων (8ίιιάϊβπ ζιι άβπ ΟΓβΜβηΙίΐϊΐ&Ιθπι άβι· γο-
ΠΠδΟΐΐβη ΚβϊδβΓΖβΐΙ). Ή παρατηρησις τοΰ Ρίιιΐΐΐ (ΑΐΌΐΐ. Μΐι\
1905, 88-91) ότι ό υπό τοΰ Κ0Ι*ίβ και άλλων έν Μ.Ασία καταδει-
χθείς έπί τών τάφων φαλλός εΤναι α)λη τις άρνη', φαίνεται ορθη', ε αν
περιορισθη εις τά ό'ντως φαλλοειδη σ/η'ματα, οία συννάκις προέρνον-
ται έκ Μ. 'Ασίας.
13 "Οτι κίων εικονίζεται έπί τών νομισμάτων δεικνύεται έκ τούτου
πρό πάντων, ό'τι έπί τών νεωτέρων τύπων ή βάσις τοΰ κίονος στενοΰ-
ται και στρογγυλοΰται ιροειόώς, όπως ή έπί της τοιπλεύοου βάσεως
τοΰ Βατικανού εικονιζόμενη "Αρτεμις (ΒδίΙίοΙίβΓ, Β3»1Πΐ1ίΙΐ11υ3
Ρί§'. 10 8. 77). Ή Άρτεμις αύτη ομοιάζει πρός τόν Αγυιά τών
νομισμάτων και κατά τό κωδωνοειδές κάλυμμα.
14 ΟοΓριΐδ ΙηβΟΓ. 88ΐτπ1ΐ03πιιη, Ρ3Γ8 I, Ρ1. VIII, ί'ι§. 42,
44, 192.
Αρκαδικοί έρμαΐ' νπο Κ. Ρωμαίου.
ΤοΟ τελευταίου μετασχηματισμού πλείστα εχομεν
παραδείγματα. Γνωστοί είναι οί έν τή άγορα των
Φαρών 30 άργοι λίθοι, περί ών ο Παυσανίας λέγει
δτί ήσαν τετράγωνοι- Άλλ' Ίνα περιορισθώμεν εις
τά μέχρις ήμών διασωθέντα μνημεία, άναφέρομεν
τον κίονα της πύλης τών Μυκηνών, τούς έν τφ
άνακτόρω της Κνωσού και έν θαλάμοις της Φυλα-
κωπής τετραπλεύρους στύλους , τούς διδύμους
κίονας τοΟ Αυκαίου έν Αρκαδία2, την άρχικήν
εικόνα τήςΈκάτης ώς κίονος3, τΌν κιονοειδη'Αγυια,
ώς ούτος εικονίζεται έπί νομισμάτων ικανών πό-
λεων, τον Τέρποντα της Άντιπόλεως 4, τον κωνο-
ειδή λίθον της Κερκύρας 5, τούς τετραγώνους ή
κυλινδρικούς λίθους της θήρας 6, την πυραμιδοειδή
και κωνοειδή εικόνα της Παραλίας Αρτέμιδος έν
Κύπρω7 και έν τέλει τάς πολυάριθμους εικόνας
διαφόρων θεών ώς κώνων ή πυραμίδων έπί τών
νομισμάτων 8. Τό φαινόμενον είναι, ώς και ή λα-
τρεία τών λίθων έν γένει, παγκόσμιον.Οί ΜβηΙιΪΓβ
λεγόμενοι λίθοι έν Γαλλία δεικνύουσιν ένίοτε έπε-
ξεργασίαν τινά 9, γνωστοί δε είναι οί δβελίσκοι έν
Αίγύπτω, οίτινες αρχικώς και κυρίως είκόνιζον τόν
μέγαν ήλιακόν θεόν Εθίι 10, και πάμπολλοι είναι
έν ταΤς σημιτικαΐς χώραις οί είργασμένοι ίερο'ι
λίθοι
Τά σχήματα, άπερ προσέλαβεν ό αργός λίθος,
είναι ούτω τό του κίονος μετά παραλλαγών, τό
τοΟ στύλου, τά της πυραμίδος και τοΰ κώνου. Εις
ταΰτα δύναται νά προστεθή και τό τοΟ όμφαλοΟ 12.
1 Την λατοείαν τοΰ κίονος, στύλου και οβελίσκου κατά την κρητικήν "
χαΐ μυκηναϊκην έποχήν άπέδειξεν ό Εν3Π8 έν τί) γνωστή αύτοΰ
διατριβή, ΡΠ13Γ 3ηά ΙΓΘΘ Οΐιΐί, τ% τό πρώτον έν ^8 1901, 99-
153 όημοσιευθείση.
2 (ΙΗ8 1901, 127. Περί της ανευρέσεως λειψάνων έκ τών κιόνων
τούτων ίδέ Κουρουνιώτην έν ΑΕ 1904, 171 κέ..
3 ΑγοΙι. 3βϋα-. 1908, 21 κέ. (ΡβίβΓδβη).
4 ία I 551.
6 ΑΜ XIX 341 κέ. (8ΐχ) ΙΟ IX 704.
6 ΟοΐΙ. Οβί. Αηζ. 1910, 544 (8ίιιάηϊοζΐ£3).
' ΒΟΗ XX 339 (ΡβΓάηζβί), Οβκηο1&, 83ΐ3ΐηίηΪ3, σελ, 96,
είκ. 105.
8 ϋβ νίδΒβΓ. ϋβ άβοηιηι Ϊΐϊΐ3£ΐηΐβιΐ8 3(1 βρβοίβιτι Ιινι-
ιηΆχΐΆτα ηοη ΓβίβΓβηΙϊβιΐδ, σελ. 36-71.
0 Α. Ββ1*ΐΓ3Ι1<ϊ, 1,3 031ΐ1β 3ν3Πί 1β8 θ31ΐ1θΐδ, σελ. 193.
ΗδΓΠθβ, υΓ§β8θ!ιίο1ιίΘ άβδ Μβηδοΐιβη 86 κέ. (Τ3Ϊ. 2).
10 Ρβιτοΐ-ϋΐιϊρΐθζ, ΗίβΙοΪΓβ άθ 1'βΓί, I 621 και Ε. Μβγ6Γ
Οβδοΐιίοΐιΐβ Αθ£γρίβη8 70-71.
11 ΡθγγοΙ - Οΐιίρϊβζ, IV 384, 389 και III 60, 265, 273 και
άλλανοΰ.
12 Όμοίαν ές"έλιςΊν προς την τών αργών λίθων τών σημαινόντων
Άλλ' ούδέν εκ τών μνημονευθέντων είναι το αύτο
ή παρεμφερές προς τό σχήμα τών άρκαδικών έρ-
μών.'Ίσως ήθελέ τις ένθυμηθή νομίσματα τών Με-
γάρων, τοΟ Βυζαντίου και τών έν Ήπείρω πόλεων,
της Αμβρακίας, τής Απολλωνίας και τοΟ Ώρι-
κοΰ, οπου εικονίζεται ό Απόλλων κατά παραπλή-
σιον τρόπον. Όμως ή προσεκτική έξέτασις τούτων
δεικνύει ό'τι έπί πάντων πρέπει νά παραδεχώμεθα,
ό'τι παρίσταται ό Απόλλων ώς 'Αγυιεύς, ώς κίων
δηλ. εις δξύ λήγων 13. Δεν είναι άρα οβελίσκος τό
έπί τών νομισμάτων είκονιζόμενον, ώς γνωρίζομεν
αύτόν έξ Αιγύπτου, ό'που είναι κατά κανόνα τετρά-
πλευρος και λήγει άνω εις πυραμίδα. Άλλ' αν ούτω
δεν εχομεν άλλοθεν έξ έλληνικών μνημείων ό'μοια
σχήματα άνεικονίστων θεών προς τό τοΟ αιγυπτια-
κοί) δβελίσκου, ό'περ είναι φανερώς ό'μοιον προς τό
τοΟ άρκαδικοΟ έρμου, ουδαμώς συνάγεται έκ τούτου
ό'τι οί όβελισκοειδεΐς έρμαΐ τής Αρκαδίας εισήχθη-
σαν έξ Αιγύπτου. Ούδέ δύναται τις νά ειπη ότι έν
ταΐς όμοίαις φοινικικαΐς στήλαις τοΟ έν Κύπρω
Κιτίου 14 εχομεν δείγματα του παλαιού συνδέσμου
τών δύο χωρών. Διότι ή μεν ερμηνεία αύτη τής
έκ τής Ανατολής εισαγωγής του τύπου έ'χει ανάγ-
κην μειζόνων αποδείξεων, φυσικώτερον δε είναι νά
δεχθώμεν ότι έν τή Ελλάδι αύτη, όπου συχνοτάτη
ύπήρξεν ή λατρεία τών άργών λίθων ποικίλη οέ ή
διαμάρφωσις αύτών, ό τύπος τοΟ άρκαδικοΟ έρμοΟ
άνεπτύχθη άνευ οιασδήποτε ξένης έπιδράσεως.
Περί τών άργών λίθων, τών αρχεγόνων τούτων
θεότητας δεικνύουσι, νομίζω, και οί επιτάφιοι αργοί λίθοι, οί σημαί-
νοντες το έδος τοΰ τιμωμένου νεκρού. Ού'τως έκτος της έπιταφίου στή«
λης άνεπτύνθη ούτος εις κίονα, κώνον (ώς έν Βοιωτία), κύλινδρον (ώς
έν Κάσω) και όμφαλοειδές σ/ημα. Ότι ό ομφαλός τών Δελφών τοι-
αύτην εσχεν άρχήν ΰπέδειξεν ό Κ3ΓΟ (ϋ3Γ6ΐηΙ)βΓ^-83§ΙΪΟ έν λ.
ΟΐΤΐρ1ΐ3ΐθ3). Δεν είναι δε ορθόν νά δε-/ώμεθα μετά τοΰ Β. 8θ1ΐ1'6-
(ΙβΓ ότι τό Οολοειδές σνημα τοΰ τύμβου υπηγόρευσε τά ανωτέρω σχή-
ματα τών λίθων (8ίιιάϊβπ ζιι άβπ ΟΓβΜβηΙίΐϊΐ&Ιθπι άβι· γο-
ΠΠδΟΐΐβη ΚβϊδβΓΖβΐΙ). Ή παρατηρησις τοΰ Ρίιιΐΐΐ (ΑΐΌΐΐ. Μΐι\
1905, 88-91) ότι ό υπό τοΰ Κ0Ι*ίβ και άλλων έν Μ.Ασία καταδει-
χθείς έπί τών τάφων φαλλός εΤναι α)λη τις άρνη', φαίνεται ορθη', ε αν
περιορισθη εις τά ό'ντως φαλλοειδη σ/η'ματα, οία συννάκις προέρνον-
ται έκ Μ. 'Ασίας.
13 "Οτι κίων εικονίζεται έπί τών νομισμάτων δεικνύεται έκ τούτου
πρό πάντων, ό'τι έπί τών νεωτέρων τύπων ή βάσις τοΰ κίονος στενοΰ-
ται και στρογγυλοΰται ιροειόώς, όπως ή έπί της τοιπλεύοου βάσεως
τοΰ Βατικανού εικονιζόμενη "Αρτεμις (ΒδίΙίοΙίβΓ, Β3»1Πΐ1ίΙΐ11υ3
Ρί§'. 10 8. 77). Ή Άρτεμις αύτη ομοιάζει πρός τόν Αγυιά τών
νομισμάτων και κατά τό κωδωνοειδές κάλυμμα.
14 ΟοΓριΐδ ΙηβΟΓ. 88ΐτπ1ΐ03πιιη, Ρ3Γ8 I, Ρ1. VIII, ί'ι§. 42,
44, 192.