DOI article:
Beēs, Nikos A.: Meteōrou pinax aphierōtheis hypo tēs basilissēs Palaiologinēs
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0193
Μετεώρου πίναξ άφιερωΦεις υπό τής βασιλίσσης Παλαιολογίνης- υπό Ν. Βέη. 183
(13Η7)»1. Ή έν Ίωαννίνοις άρχή του θωμα. Ργθ-
Παάονϊο ύπήρξεν ύπουλος, δολερά, ώμή, τυραν-
νική, ώστε νά λεχθή περί αυτού « μικρά γαρ πάσα
κακία προς κακίαν τήν ~οΰ Θωμά » 2. Ούδέ μετά
τής συζύγου αύτοΟ Μαρίας, περί ής κυρίως ό λό-
γος ήμών, οιήγαγεν είρηνικώς, διότι ό Μιχαήλ
Άψαράς 3, ό πεφιλημένος τοΰ Θωμά πρωτοβεστιά-
ριος, άνήρ δόλιος καΐ καταδότης, « μετά πάντων
ών εϊ"/ε κακών,— ίνα και πάλιν μεταχειρισθώ τήν
φράσιν του Ιστορικού Κομνηνού και Πρόκλου τών
μοναχών — και κατά της χρυσής τω ό'ντι Αγγε-
λικής φημϊ τής φυσικής κυρίας λόγοις σφαλεροΐς
και αίσχροϊς κατατολμα και έμπίπλησι τάς άκοάς
τοΟ Θωμά, ώς τις σοφός προηγόρευσε λέγων «πο-
νηρός λόγος καρδίαν ανδρός ταράσσει», και ούτως
άπ' αυτής εξέκλινεν ό δεσπότης, και εϊς κακίαν και
μίσος προς αυτήν παρετράπη, και εις άρσενοκοι-
τίας πάθος ένέπεσε, καϊ κοιλιόδουλος άποκατέστη'
τά δέ κρυφή γινόμενα ύπ αύτοϋ' αΐσχρόν έστι και
λέγειν παρεϊδε γαρ ό'ρια προγόνων άγια, καϊ ό'λως
εις άποστασίαν έτράπη» 4. Μετά είκοσιπενταετή
περίπου συζυγικον βίον μετά τοΟ Θωμά ΡγθΙιιιΙοο-
νϊο ή Μαρ'ία Άγγελΐνα απηλλάγη τούτου, φονευ-
θέντος παρά τών ίδιων σωματοφυλάκων μηνϊ «Δε-
κεμβρίω κγ' έπιφωσκούσης τής πέμπτης, ώρα ε'
τής νυκτός» του έτους ^ω^γ' (=1384) 5. Κατά
τινα μάλιστα παράδοσιν αύτή αύτη ή Μαρία Άγ-
γελϊνα ύπήρξε συζυγοκτόνος κοινή μετά τοΟ έρα-
στοΟ αύτή; ΊζαοΟ (:=Ε8&ιι, Ιδβιι, ΉσαΟ, Ίζαούλου
παρά Χαλκοκονδύλη) 4 Βαοηάβίπιοηΐΐ, όν έλαβε
1 Ιστορικόν Κομνηνού και Ιΐρύκλου τών μονα/ών σ. 11.
2 Αϋτόθι σ. 13' ή αύτη που φράσις έπαναλαμ,βάνεναι σ/εδον απα-
ράλλακτος και έν σ. 15, 21, 22.
8 Έκ τοΰ οίκου Αψαρά τών Ιωαννίνων όραώνται οί κατά τόν '
αιώνα κτίτορες της μονής Βαρλαάμ τών Μετεώρων αϋτάδελφοι Νε-
κτάριος και Θεοφάνης.
4 Ιστορικόν Κσμνηνοΰ και Πρόκλου τών αονα/ών σ. 18.
5 Αυτόθι σ. 27. Πολλοί άνάγουσι τό τέλος τοΰ Θωμα ΡγθΙΪΙΙ-
βονϊβ εις τό ετος 1385. Πλην έκ τοΰ Ίστορικοΰ Κομνηνοΰ και Πρό-
κλου τών μ.ονα/ών εξάγεται, δτι ή δολοφονία τοΰ Θωμα άνακτέα εις
τά ετος 1384, ΰ>ς ορθώς ανάγει ό Ιωάννης 'Ρωμανός, Περί τοΰ δε-
σποτάτου της Ηπείρου. Έν Κερκύρα 1895, σ. 161. Διορθωτέαι δέ
και αί υπ ' έμοΰ άναγραφεισαι σ/ετικαί /ρονολογίαι έν «Βυζαντίδι»
τόμ. Α' (1909) σ. 236α στί/. 13 αντί 1385 γράφε 1384· σ. 236ο
στ!/. 14 άντ'ι 1386 γράφε πάλιν 1385· σ. 236κΟ στί/. 12 αντί 1385
γρ. 1384 καϊ στί/. 15 άντί 1386 γρ. 1385. (Πρβ. και τά γεγραμμένα
αοι σ/ετικώς πρός ταΰτα έν τη «Βυζαντίδι» τόμ.. Β' 1910-1911
σελ. 260).
6 Έκδοσις Βόννης. 211. — Περί τών διαφόρων παραλλαγών τοΰ
ονόματος τοΰ Ίζαοΰ ΒΐΙΟηάθΙηίΟΠίϊ ίδέ Κ. Σάΰα, Ελληνικά 'Ανέκ-
δεύτερον σύζυγον. Η παράδοσις αυτη κείται παρά
Χαλκοκονδύλη, εις 6ν παρέχομεν άμέσως τόν λόγον.
«Ή δέ άρ/ή τής Αιτωλίας ούσα το πρότερον
θωμα τοΟ Πριαλούπων Τριβαλλου, περιήλθεν ές
τοΟτον δή τόν Ίζάουλον τρόπω τοιώδε. Ώς συνε-
πελάβετο ό Πριάλουπας τψ τε Σπάτα και τοις Άλ-
οανοϊς ές τόν πρός Ιταλούς πόλεμον, -ποΧιορχοΟ^-
τας Άρτην μητρόπολιν τής Ακαρνανίας χώρας,
έά"/ ωσαν δή έν τή μά/^η ταύτη άλλοι τε πολλοί
τών παρά σφίσιν εύδοκιμούντιυν τώ γένει και δή
και Ίζάουλος, εις τών άριστων λεγόμενος γενέσθαι
τοΟ ΠαρΟενάπης βασιλέως νεανίας, το μεν είδος
ούκ άηδής, επιεικής δέ τόν τρόπον και ήσύ/ιος.
Τούτον συν πολλοίς άλλοις αγόμενος Ό Πριάλουπαί
εις τά οικεία ώς άνδοάποδά τε πεοιεΤπε και εΐνεν
έν φυλακή. Ές τά βασίλεια διατριβών κατεΐχεν
ώς χρημάτων ές τούς προσήκοντας έσαυΟις αποδι-
δόμενος, ήν αίτοΐντο αυτούς. Ή δέ γυνή τούτου ώς
έώρα τον νεανίαν, ήράσθη τε αύτοΰ' ήν γάρ και ές
άλλους πρότερον φοιτώσα [εις] άνδρας και ακόλα-
στος 7. Συγγινομένη τοίνυν τώ νεανία, και έπιμαι-
νομένη αύτώ ές τον έρωτα, συντίθεται αύτώ έπι
τώ άνδρι έπιβουλήν. Και έξηγουμένης τής γυναι-
κός ές τήν κοίτην, ώς άνεπαύετο ΙΙριάλουπας ό
ήγεμών, άνεΐλέ τε αύτόν άμα συν τή γυναικί. Και
άμα συγκατίσχει τήν ήγεμονίαν αύτώ» 8. Πλήν
— καθ' ά παρετήρησεν ήδη ό Μουστοξύδης 9— « ό
ΊζαοΟ φαίνεται δτι άπεδήμει τών Ιωαννίνων καϊ
δεν ήδύνατο έπομένως ού'τ' εργάτης τοΟ φόνου ού'τε
συνεργάτης νά γίνη. Εί δέ τις θέλει νά έςιχνεύση
και αύτά του άνθρωπου τά πονηρά βουλεύματα ίνα
συμβιβάστ) τάς δύο διηγήσεις, δύναται μεν νά δε-
χθή οτι δ ΙζαοΟ ήχμαλωτίσθη ύπό θωμα κατά
τήν μάχην, περ'ι ής έγένετο λόγος ... οτι δέ μετά
δοτα, τόμ. Α'. 'Αθήνησι 1867, σ. νς' έν όποσημ.— Καθ'ολου περί
αϋτοΰ ίδέ τά σημειωθέντα υπό Ά. Μονατοξνδου, Έλληνομ,νήμων,
σ. 536 κέ , 541 κέ.— Περί τοΰ Ίζαοΰ τούτου παρέ/ουσιν ειδήσεις και
τά οικογενειακά γράμμ,ατα της Κεφαλληνιακής οικογενείας Τυπάλδου.
7 Ταΰτα είναι τελείως αντιφατικά προς τά κείμενα έν τώ 'Τστορικώ
Κομνηνοΰ και Πρόκλου τών μοναχών, οί'τινες τήν βασίλισσαν Μαρίαν
'Αγγελίναν καλοΰσιν ευσεβή (σ. 11. 29ι, χρνσήν τω ό'ντί (σ.18, 28),
άγα&ήν (σ. 28), άγα&ην τω ό'ντι γε κνρίαν εΰοεβεατάτην βασίλισσαν
(σ. 33), κλ.
8 Χαλκοκονδύλης. Έκδοσις Βόννης, σ. 211, 16-212, 11. Τά τοΰ
Χαλκοκονδύλου παρέλαβε και ό ΟΐΊ)ϊηί (II Κβ£ι10 (1θ§'1ί 81&νϊ.
Έν Πεσάρω 1600, βιβλ. η' σ. 270 και 271) γενο'αενος έν μέρει Οΰμα
παρερμηνείας τοΰ σ/ετικοΰ κειμένου καθ' ά ή'δη ΰπέδειξεν ό Α. Μου-
στοξύδης, Έλληνομνήμ,ων σ. 536 κέ. έν Οποσημ. 100.
Π Έλληνομνήμ,ων σ. 537 κέ. έν ύποσημειοίσει.
(13Η7)»1. Ή έν Ίωαννίνοις άρχή του θωμα. Ργθ-
Παάονϊο ύπήρξεν ύπουλος, δολερά, ώμή, τυραν-
νική, ώστε νά λεχθή περί αυτού « μικρά γαρ πάσα
κακία προς κακίαν τήν ~οΰ Θωμά » 2. Ούδέ μετά
τής συζύγου αύτοΟ Μαρίας, περί ής κυρίως ό λό-
γος ήμών, οιήγαγεν είρηνικώς, διότι ό Μιχαήλ
Άψαράς 3, ό πεφιλημένος τοΰ Θωμά πρωτοβεστιά-
ριος, άνήρ δόλιος καΐ καταδότης, « μετά πάντων
ών εϊ"/ε κακών,— ίνα και πάλιν μεταχειρισθώ τήν
φράσιν του Ιστορικού Κομνηνού και Πρόκλου τών
μοναχών — και κατά της χρυσής τω ό'ντι Αγγε-
λικής φημϊ τής φυσικής κυρίας λόγοις σφαλεροΐς
και αίσχροϊς κατατολμα και έμπίπλησι τάς άκοάς
τοΟ Θωμά, ώς τις σοφός προηγόρευσε λέγων «πο-
νηρός λόγος καρδίαν ανδρός ταράσσει», και ούτως
άπ' αυτής εξέκλινεν ό δεσπότης, και εϊς κακίαν και
μίσος προς αυτήν παρετράπη, και εις άρσενοκοι-
τίας πάθος ένέπεσε, καϊ κοιλιόδουλος άποκατέστη'
τά δέ κρυφή γινόμενα ύπ αύτοϋ' αΐσχρόν έστι και
λέγειν παρεϊδε γαρ ό'ρια προγόνων άγια, καϊ ό'λως
εις άποστασίαν έτράπη» 4. Μετά είκοσιπενταετή
περίπου συζυγικον βίον μετά τοΟ Θωμά ΡγθΙιιιΙοο-
νϊο ή Μαρ'ία Άγγελΐνα απηλλάγη τούτου, φονευ-
θέντος παρά τών ίδιων σωματοφυλάκων μηνϊ «Δε-
κεμβρίω κγ' έπιφωσκούσης τής πέμπτης, ώρα ε'
τής νυκτός» του έτους ^ω^γ' (=1384) 5. Κατά
τινα μάλιστα παράδοσιν αύτή αύτη ή Μαρία Άγ-
γελϊνα ύπήρξε συζυγοκτόνος κοινή μετά τοΟ έρα-
στοΟ αύτή; ΊζαοΟ (:=Ε8&ιι, Ιδβιι, ΉσαΟ, Ίζαούλου
παρά Χαλκοκονδύλη) 4 Βαοηάβίπιοηΐΐ, όν έλαβε
1 Ιστορικόν Κομνηνού και Ιΐρύκλου τών μονα/ών σ. 11.
2 Αϋτόθι σ. 13' ή αύτη που φράσις έπαναλαμ,βάνεναι σ/εδον απα-
ράλλακτος και έν σ. 15, 21, 22.
8 Έκ τοΰ οίκου Αψαρά τών Ιωαννίνων όραώνται οί κατά τόν '
αιώνα κτίτορες της μονής Βαρλαάμ τών Μετεώρων αϋτάδελφοι Νε-
κτάριος και Θεοφάνης.
4 Ιστορικόν Κσμνηνοΰ και Πρόκλου τών αονα/ών σ. 18.
5 Αυτόθι σ. 27. Πολλοί άνάγουσι τό τέλος τοΰ Θωμα ΡγθΙΪΙΙ-
βονϊβ εις τό ετος 1385. Πλην έκ τοΰ Ίστορικοΰ Κομνηνοΰ και Πρό-
κλου τών μ.ονα/ών εξάγεται, δτι ή δολοφονία τοΰ Θωμα άνακτέα εις
τά ετος 1384, ΰ>ς ορθώς ανάγει ό Ιωάννης 'Ρωμανός, Περί τοΰ δε-
σποτάτου της Ηπείρου. Έν Κερκύρα 1895, σ. 161. Διορθωτέαι δέ
και αί υπ ' έμοΰ άναγραφεισαι σ/ετικαί /ρονολογίαι έν «Βυζαντίδι»
τόμ. Α' (1909) σ. 236α στί/. 13 αντί 1385 γράφε 1384· σ. 236ο
στ!/. 14 άντ'ι 1386 γράφε πάλιν 1385· σ. 236κΟ στί/. 12 αντί 1385
γρ. 1384 καϊ στί/. 15 άντί 1386 γρ. 1385. (Πρβ. και τά γεγραμμένα
αοι σ/ετικώς πρός ταΰτα έν τη «Βυζαντίδι» τόμ.. Β' 1910-1911
σελ. 260).
6 Έκδοσις Βόννης. 211. — Περί τών διαφόρων παραλλαγών τοΰ
ονόματος τοΰ Ίζαοΰ ΒΐΙΟηάθΙηίΟΠίϊ ίδέ Κ. Σάΰα, Ελληνικά 'Ανέκ-
δεύτερον σύζυγον. Η παράδοσις αυτη κείται παρά
Χαλκοκονδύλη, εις 6ν παρέχομεν άμέσως τόν λόγον.
«Ή δέ άρ/ή τής Αιτωλίας ούσα το πρότερον
θωμα τοΟ Πριαλούπων Τριβαλλου, περιήλθεν ές
τοΟτον δή τόν Ίζάουλον τρόπω τοιώδε. Ώς συνε-
πελάβετο ό Πριάλουπας τψ τε Σπάτα και τοις Άλ-
οανοϊς ές τόν πρός Ιταλούς πόλεμον, -ποΧιορχοΟ^-
τας Άρτην μητρόπολιν τής Ακαρνανίας χώρας,
έά"/ ωσαν δή έν τή μά/^η ταύτη άλλοι τε πολλοί
τών παρά σφίσιν εύδοκιμούντιυν τώ γένει και δή
και Ίζάουλος, εις τών άριστων λεγόμενος γενέσθαι
τοΟ ΠαρΟενάπης βασιλέως νεανίας, το μεν είδος
ούκ άηδής, επιεικής δέ τόν τρόπον και ήσύ/ιος.
Τούτον συν πολλοίς άλλοις αγόμενος Ό Πριάλουπαί
εις τά οικεία ώς άνδοάποδά τε πεοιεΤπε και εΐνεν
έν φυλακή. Ές τά βασίλεια διατριβών κατεΐχεν
ώς χρημάτων ές τούς προσήκοντας έσαυΟις αποδι-
δόμενος, ήν αίτοΐντο αυτούς. Ή δέ γυνή τούτου ώς
έώρα τον νεανίαν, ήράσθη τε αύτοΰ' ήν γάρ και ές
άλλους πρότερον φοιτώσα [εις] άνδρας και ακόλα-
στος 7. Συγγινομένη τοίνυν τώ νεανία, και έπιμαι-
νομένη αύτώ ές τον έρωτα, συντίθεται αύτώ έπι
τώ άνδρι έπιβουλήν. Και έξηγουμένης τής γυναι-
κός ές τήν κοίτην, ώς άνεπαύετο ΙΙριάλουπας ό
ήγεμών, άνεΐλέ τε αύτόν άμα συν τή γυναικί. Και
άμα συγκατίσχει τήν ήγεμονίαν αύτώ» 8. Πλήν
— καθ' ά παρετήρησεν ήδη ό Μουστοξύδης 9— « ό
ΊζαοΟ φαίνεται δτι άπεδήμει τών Ιωαννίνων καϊ
δεν ήδύνατο έπομένως ού'τ' εργάτης τοΟ φόνου ού'τε
συνεργάτης νά γίνη. Εί δέ τις θέλει νά έςιχνεύση
και αύτά του άνθρωπου τά πονηρά βουλεύματα ίνα
συμβιβάστ) τάς δύο διηγήσεις, δύναται μεν νά δε-
χθή οτι δ ΙζαοΟ ήχμαλωτίσθη ύπό θωμα κατά
τήν μάχην, περ'ι ής έγένετο λόγος ... οτι δέ μετά
δοτα, τόμ. Α'. 'Αθήνησι 1867, σ. νς' έν όποσημ.— Καθ'ολου περί
αϋτοΰ ίδέ τά σημειωθέντα υπό Ά. Μονατοξνδου, Έλληνομ,νήμων,
σ. 536 κέ , 541 κέ.— Περί τοΰ Ίζαοΰ τούτου παρέ/ουσιν ειδήσεις και
τά οικογενειακά γράμμ,ατα της Κεφαλληνιακής οικογενείας Τυπάλδου.
7 Ταΰτα είναι τελείως αντιφατικά προς τά κείμενα έν τώ 'Τστορικώ
Κομνηνοΰ και Πρόκλου τών μοναχών, οί'τινες τήν βασίλισσαν Μαρίαν
'Αγγελίναν καλοΰσιν ευσεβή (σ. 11. 29ι, χρνσήν τω ό'ντί (σ.18, 28),
άγα&ήν (σ. 28), άγα&ην τω ό'ντι γε κνρίαν εΰοεβεατάτην βασίλισσαν
(σ. 33), κλ.
8 Χαλκοκονδύλης. Έκδοσις Βόννης, σ. 211, 16-212, 11. Τά τοΰ
Χαλκοκονδύλου παρέλαβε και ό ΟΐΊ)ϊηί (II Κβ£ι10 (1θ§'1ί 81&νϊ.
Έν Πεσάρω 1600, βιβλ. η' σ. 270 και 271) γενο'αενος έν μέρει Οΰμα
παρερμηνείας τοΰ σ/ετικοΰ κειμένου καθ' ά ή'δη ΰπέδειξεν ό Α. Μου-
στοξύδης, Έλληνομνήμ,ων σ. 536 κέ. έν Οποσημ. 100.
Π Έλληνομνήμ,ων σ. 537 κέ. έν ύποσημειοίσει.