DOI Artikel:
Euangelidēs, Dēmētrios E.: Lakōnikai epigraphai
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0206
196
Λακωνικοί έπιγραφαί' υπό Λ. Εύαγγελίδου.
πάντα αποθανόντα 1 και ύστερον, από της γ έκα-
τονταετηρίδος ήδη, αί έπιτύμβιοι έπιγρΛφαΙ ανα-
φέρονται εις πάντα ώσαύτως αποθανόντα και εχουσι
τον κοινόν καταστάντα τύπον «δείνα, χαίρε», νΟν
δ' όμως αύται περιωρίσθησαν μόνον εις τους εν πο-
λεμώ άποθανόντας και τούς ίεροΰς (άνδρας ή γυ-
ναίκας), περι ών κατωτέρω. Φαίνεται δτι κατά
τήν Ρ' πρΌς την ε' π. Χρ. εκατονταετηρίδα μετα-
βολή τις έπήλθεν εις τά κατά τήν ταφήν έθιζό-
μενα, ταύτην δε, ώς και άλλας παρόμοιας διαρ-
ρυθμίσεις άπέδωκεν ή παράδοσις εις τον νομοθέτην
ΛυκοΟργον, εις δν άεΐ άνέφερον τήν κατάστασιν της
πολιτείας αυτών οί Σπαρτιάται2. Ούτω δε νυν άντΐ
των μακρών έπιτυμβίων επιγραμμάτων της Ρ έκα-
τονταετηρίδος βλέπομεν τήν λιτήν επί τοΟ λίθου άνα-
γραφήν τοΟ όνόματος των έν πολέμω άποθανόντων.
Ούτοι τότε έκρίθησαν άξιοι τοιαύτης μετά θάνατον
μνείας έν τή' πολιτεία των Λακεδαιμονίων, ής Ό κα-
θόλου στρατιωτικός χαρακτήρ επέβαλλε τήν προς
πάσαν έπίδειξιν άποστροφήν. Ή τοιαύτη δε της
πολιτείας κατεύθυνσις ήτο άδύνατον νά μή έπι-
δράση και έπι τήν καθόλου πνευματ'.κήν των Λα-
κεδαιμονίων άνάπτυξιν. Διότι, ενώ κατά τήν άρχαϊ-
κήν περίοδον μεγάλη άκμή και καλλιτεχνική κί-
νησις παρατηρείται έν Σπάρτη, κατά τήν έπομένην
και δή μετάτά μέσα της πέμπτης έκατονταετηρίδος3
ή καλλιτεχνική ζωή ήρξατο νά φθίνη (πρβ. τήν έ'λ-
λειψιν ή εύτέλειαν των καλλιτεχνικών μνημείων
κα'ι τήν φιλολογικήν σιγήν). Ό πόλεμος άπερρό-
φησεν εντελώς τους Σπαρτιάτας, οί'τινες πασαν αυ-
τών τήν πολιτείαν προς τοΟτον τά μάλιστα προ-
σήρμοσαν4. Ούτω χαρακτηριστική είναι ή εξαιρε-
τική τιμή, ήν επεφύλαξαν εις τούς έν πολέμω άπο-
θανάντας.
Άλλά και τά ιερά πρόσωπα6 δεν έστέρησαν της
προνομίας, ούτως ειπείν, ταύτης. Γνωστόν υπάρ-
1 Πρβ. Οοΐΐίΐζ-Ββοΐιΐβΐ ΟϋΙ 4412, 4402, 4408 και ή ανωτέρω
εκδοθείσα άρ. 1. Ή Ο.-Β. 4410 δεν είναι έπιτύμβιον επίγραμμα και
κατά τόν κ. Κ. Ρωμαΐον.Ό ΜβίδίθΓ έ. α. νομίζει ότι αί έπιγραφαί
αύται είναι άναθηματικαί εις ανδριάντας άποθανόντων.
2 Πρβ. 8Μ0 ΙηίΓοάαοΙϊοη σελ. 25.
8 Κατά τάς άρ'/_άς της ε ' έκατονταετηρίδος ήκμαζεν έτι χαλλιτεννι·
κόν τι έργαστήριον έν Λακωνική Πρβ. άνάγλυφον Γεράκη (ΑΜ 1904,
47-49), 'Αγγελλώνας (Β8Α XI 81) κτλ..
4 Πρβ. Άριστ. Β' 9 σ. 50,2: «προς γάρ μέρος αρετής ή πάσα
σΰνταξις των νομών έστί, τήν πολεμική1/».
5 Εις τά ιερά πρόσωπα περιλαμβάνομεν και τούς ιερείς. Οί έν ταϊς
Λακωνικαΐς και ταΐς Μεσσηνιακαϊς έπιγραφαίς «ιεροί» ή «ίεραί» δεν
χει ότι παρ' άπαντι τώ Έλληνικώ έξαιρέτως έτι-
μώντο οί ιερείς ανέκαθεν. Παρ' Όμήρω λέγεται
ότι ώς θεοί έτιμώντο. ύπό του λαοΰ 6. οί Αθηναίοι
παρεϊχον αύτοΐς πρωτοκαθεδρίαν έν τω θεάτρω, έν
"Αργεί άπό τών ιερειών έλογίζετο ή έπίσημος χρο-
νολογία και άλλαχοΰ άλλαι άπενέμοντο αύτοΐς τι-
μαί. Ουτω λοιπόν και έν Σπάρτη ήξιωσαν αύτοΰς
της μετά θάνατον επί λίθου άναγραφής τοΟ όνό-
ματος αυτών. Καίτοι δέ ό Πλούταρχος ποιούμενος
λάγον περί τών Λυκουργείων μεταρρυθμίσεων .και
διατάξείον έν μεν Λυκ. ΚΖΊ μόνον γυναίκας ιεράς
αναφέρει, έν δέ «Τοις παλαιοΐς τών Λακεδαιμονίων
έπιτηδεύμασιν » 7 ουδόλως περι τών ιερών λέγει τι,
όμως εχομεν έπιγραφάς έπιτυμβίους ού μόνον ιερών
γυναικών ώς αί ΟΌΙ 4580 έκ Πυρρίχου: «Σοφιδοϊ|
ίαρά» και 4582 «Άριστονίκα ίερά», άλλά και ιε-
ρών άνδρών έκ Λακωνίας κα'ι Μεσσηνίας κα'ι όρθή
είναι ή διόρθωσις τοΟ σχετικού χωρίου του Πλου-
τάρχου, ήν προέτεινεν ό ΜθιβΙθγ. Καϊ ή μεν ΟΌΙ
4534Ά, .μεταγενεστέρων ούσα χρόνων, περιέχει,
ώς εικός, ονόματα άποθανόντων άναμίξ ιερών και
ιδιωτών, άλλ' αί ΟΌΙ 4668 έκ Γερηνείας, ή 4674
έκ Φαρών και ή Ι(τΑ 81 αναφέρονται εις ιερούς
άνδρας άποθανόντας, ότε ίσνυεν ό ύπό του Πλου-
τάρχου μνημονευόμενος νόμος. Άλλά καϊ ή 8ΜΟ
393 (=ΟΌΙ 4423) δύναται νά θεωρηθη άσφαλώς
έπιτύμβιος συμπληρουμένη ούτω: «Διάρης ια-
οε[ύς] | Εύβάλκης όλυμπιονίκα[ς έν πολέμωι]» κατά
τήν 8Μ0 509 (=αϋΙ 4435) «Εύρυάδης| όλυμ-
πιονίκας | έμ πολέμωι» . Είναι δέ της Γ έχ.ατονταε-
τηοίδος, ώς και ή τελευταία αύτη. Ό λίθος, έφ'ού
είναι κεχαραγμένη ή του Εύάλκους τούτου επι-
γραφή, είναι πιθανώς ούχΐ βάσις, άλλ' έπιστύλιον
ναϊδιοσχήμου τίνος έπιτυμβίου μνημείου, οία, άλλά
μεταγενέστερα, πράγματι ευρέθησαν έν Σπάρτη
έσχάτως (πρβ. Β8Α XIII 157, ενθα παρεντίθεται
εΤ-/ον κυρίως ιερατικά καθήκοντα. Ώς έκ της ιεράς έπιγραφής 'Ανδα-
νίας φαίνεται, ούτοι παρεσκεύαζον τά πρός τέλεσιν τών μυστηρίων
κα'ι προελάμβανον ή άπεμάκρυνον πάν τό δυνάμενον νά διαταράς"η
αυτά. Τοΰτο όμως ουδόλως μεταβάλλει τάς ημετέρας περί τοϋ ζητή-
ματος τούτου παρατηρήσεις ό)ς ποός τήν ταφήν. Περί τών «ιερών»
καθόλου επιθι και τήν έν ΗβΓΠΙβΒ 1911 (46) II σ. 300 303 ση-
αείωσιν του Ο. ΚβΓΠ, έν η πολλά παραδείγματα «ιερών» πολλα^ό-
θεν αναφέρονται.
0 Όμ. Ιλ. Ε 578: «ος ρα .. . άρητήρ έτέτυκτο, θεός δ' ώς τίετο
δήμοι» καϊ Ίλ. I 575.
7 Πλου τ. Τα π. τ. Λακ. έπιτ. 18: «άνεϊλε δέ και τάς έπιγραφάς.
τάς έπί τών μνημείων, πλήν τών έν πολέμω τελευτησάντων».
Λακωνικοί έπιγραφαί' υπό Λ. Εύαγγελίδου.
πάντα αποθανόντα 1 και ύστερον, από της γ έκα-
τονταετηρίδος ήδη, αί έπιτύμβιοι έπιγρΛφαΙ ανα-
φέρονται εις πάντα ώσαύτως αποθανόντα και εχουσι
τον κοινόν καταστάντα τύπον «δείνα, χαίρε», νΟν
δ' όμως αύται περιωρίσθησαν μόνον εις τους εν πο-
λεμώ άποθανόντας και τούς ίεροΰς (άνδρας ή γυ-
ναίκας), περι ών κατωτέρω. Φαίνεται δτι κατά
τήν Ρ' πρΌς την ε' π. Χρ. εκατονταετηρίδα μετα-
βολή τις έπήλθεν εις τά κατά τήν ταφήν έθιζό-
μενα, ταύτην δε, ώς και άλλας παρόμοιας διαρ-
ρυθμίσεις άπέδωκεν ή παράδοσις εις τον νομοθέτην
ΛυκοΟργον, εις δν άεΐ άνέφερον τήν κατάστασιν της
πολιτείας αυτών οί Σπαρτιάται2. Ούτω δε νυν άντΐ
των μακρών έπιτυμβίων επιγραμμάτων της Ρ έκα-
τονταετηρίδος βλέπομεν τήν λιτήν επί τοΟ λίθου άνα-
γραφήν τοΟ όνόματος των έν πολέμω άποθανόντων.
Ούτοι τότε έκρίθησαν άξιοι τοιαύτης μετά θάνατον
μνείας έν τή' πολιτεία των Λακεδαιμονίων, ής Ό κα-
θόλου στρατιωτικός χαρακτήρ επέβαλλε τήν προς
πάσαν έπίδειξιν άποστροφήν. Ή τοιαύτη δε της
πολιτείας κατεύθυνσις ήτο άδύνατον νά μή έπι-
δράση και έπι τήν καθόλου πνευματ'.κήν των Λα-
κεδαιμονίων άνάπτυξιν. Διότι, ενώ κατά τήν άρχαϊ-
κήν περίοδον μεγάλη άκμή και καλλιτεχνική κί-
νησις παρατηρείται έν Σπάρτη, κατά τήν έπομένην
και δή μετάτά μέσα της πέμπτης έκατονταετηρίδος3
ή καλλιτεχνική ζωή ήρξατο νά φθίνη (πρβ. τήν έ'λ-
λειψιν ή εύτέλειαν των καλλιτεχνικών μνημείων
κα'ι τήν φιλολογικήν σιγήν). Ό πόλεμος άπερρό-
φησεν εντελώς τους Σπαρτιάτας, οί'τινες πασαν αυ-
τών τήν πολιτείαν προς τοΟτον τά μάλιστα προ-
σήρμοσαν4. Ούτω χαρακτηριστική είναι ή εξαιρε-
τική τιμή, ήν επεφύλαξαν εις τούς έν πολέμω άπο-
θανάντας.
Άλλά και τά ιερά πρόσωπα6 δεν έστέρησαν της
προνομίας, ούτως ειπείν, ταύτης. Γνωστόν υπάρ-
1 Πρβ. Οοΐΐίΐζ-Ββοΐιΐβΐ ΟϋΙ 4412, 4402, 4408 και ή ανωτέρω
εκδοθείσα άρ. 1. Ή Ο.-Β. 4410 δεν είναι έπιτύμβιον επίγραμμα και
κατά τόν κ. Κ. Ρωμαΐον.Ό ΜβίδίθΓ έ. α. νομίζει ότι αί έπιγραφαί
αύται είναι άναθηματικαί εις ανδριάντας άποθανόντων.
2 Πρβ. 8Μ0 ΙηίΓοάαοΙϊοη σελ. 25.
8 Κατά τάς άρ'/_άς της ε ' έκατονταετηρίδος ήκμαζεν έτι χαλλιτεννι·
κόν τι έργαστήριον έν Λακωνική Πρβ. άνάγλυφον Γεράκη (ΑΜ 1904,
47-49), 'Αγγελλώνας (Β8Α XI 81) κτλ..
4 Πρβ. Άριστ. Β' 9 σ. 50,2: «προς γάρ μέρος αρετής ή πάσα
σΰνταξις των νομών έστί, τήν πολεμική1/».
5 Εις τά ιερά πρόσωπα περιλαμβάνομεν και τούς ιερείς. Οί έν ταϊς
Λακωνικαΐς και ταΐς Μεσσηνιακαϊς έπιγραφαίς «ιεροί» ή «ίεραί» δεν
χει ότι παρ' άπαντι τώ Έλληνικώ έξαιρέτως έτι-
μώντο οί ιερείς ανέκαθεν. Παρ' Όμήρω λέγεται
ότι ώς θεοί έτιμώντο. ύπό του λαοΰ 6. οί Αθηναίοι
παρεϊχον αύτοΐς πρωτοκαθεδρίαν έν τω θεάτρω, έν
"Αργεί άπό τών ιερειών έλογίζετο ή έπίσημος χρο-
νολογία και άλλαχοΰ άλλαι άπενέμοντο αύτοΐς τι-
μαί. Ουτω λοιπόν και έν Σπάρτη ήξιωσαν αύτοΰς
της μετά θάνατον επί λίθου άναγραφής τοΟ όνό-
ματος αυτών. Καίτοι δέ ό Πλούταρχος ποιούμενος
λάγον περί τών Λυκουργείων μεταρρυθμίσεων .και
διατάξείον έν μεν Λυκ. ΚΖΊ μόνον γυναίκας ιεράς
αναφέρει, έν δέ «Τοις παλαιοΐς τών Λακεδαιμονίων
έπιτηδεύμασιν » 7 ουδόλως περι τών ιερών λέγει τι,
όμως εχομεν έπιγραφάς έπιτυμβίους ού μόνον ιερών
γυναικών ώς αί ΟΌΙ 4580 έκ Πυρρίχου: «Σοφιδοϊ|
ίαρά» και 4582 «Άριστονίκα ίερά», άλλά και ιε-
ρών άνδρών έκ Λακωνίας κα'ι Μεσσηνίας κα'ι όρθή
είναι ή διόρθωσις τοΟ σχετικού χωρίου του Πλου-
τάρχου, ήν προέτεινεν ό ΜθιβΙθγ. Καϊ ή μεν ΟΌΙ
4534Ά, .μεταγενεστέρων ούσα χρόνων, περιέχει,
ώς εικός, ονόματα άποθανόντων άναμίξ ιερών και
ιδιωτών, άλλ' αί ΟΌΙ 4668 έκ Γερηνείας, ή 4674
έκ Φαρών και ή Ι(τΑ 81 αναφέρονται εις ιερούς
άνδρας άποθανόντας, ότε ίσνυεν ό ύπό του Πλου-
τάρχου μνημονευόμενος νόμος. Άλλά καϊ ή 8ΜΟ
393 (=ΟΌΙ 4423) δύναται νά θεωρηθη άσφαλώς
έπιτύμβιος συμπληρουμένη ούτω: «Διάρης ια-
οε[ύς] | Εύβάλκης όλυμπιονίκα[ς έν πολέμωι]» κατά
τήν 8Μ0 509 (=αϋΙ 4435) «Εύρυάδης| όλυμ-
πιονίκας | έμ πολέμωι» . Είναι δέ της Γ έχ.ατονταε-
τηοίδος, ώς και ή τελευταία αύτη. Ό λίθος, έφ'ού
είναι κεχαραγμένη ή του Εύάλκους τούτου επι-
γραφή, είναι πιθανώς ούχΐ βάσις, άλλ' έπιστύλιον
ναϊδιοσχήμου τίνος έπιτυμβίου μνημείου, οία, άλλά
μεταγενέστερα, πράγματι ευρέθησαν έν Σπάρτη
έσχάτως (πρβ. Β8Α XIII 157, ενθα παρεντίθεται
εΤ-/ον κυρίως ιερατικά καθήκοντα. Ώς έκ της ιεράς έπιγραφής 'Ανδα-
νίας φαίνεται, ούτοι παρεσκεύαζον τά πρός τέλεσιν τών μυστηρίων
κα'ι προελάμβανον ή άπεμάκρυνον πάν τό δυνάμενον νά διαταράς"η
αυτά. Τοΰτο όμως ουδόλως μεταβάλλει τάς ημετέρας περί τοϋ ζητή-
ματος τούτου παρατηρήσεις ό)ς ποός τήν ταφήν. Περί τών «ιερών»
καθόλου επιθι και τήν έν ΗβΓΠΙβΒ 1911 (46) II σ. 300 303 ση-
αείωσιν του Ο. ΚβΓΠ, έν η πολλά παραδείγματα «ιερών» πολλα^ό-
θεν αναφέρονται.
0 Όμ. Ιλ. Ε 578: «ος ρα .. . άρητήρ έτέτυκτο, θεός δ' ώς τίετο
δήμοι» καϊ Ίλ. I 575.
7 Πλου τ. Τα π. τ. Λακ. έπιτ. 18: «άνεϊλε δέ και τάς έπιγραφάς.
τάς έπί τών μνημείων, πλήν τών έν πολέμω τελευτησάντων».