DOI article:
Dragumēs, Stephanos N.: Archaiologika sphrontismata
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0228
218
Αρχαιολογικά φρονοίσματα' νπδ Σ. Δραγούμη.
μόνα ταΟτα άνεγράφοντο δια το ασφαλές έν τώ ίερώ,
προς τοις βωμοΐς, εις στήλας, οΐαι π. χ. αί τοΟ έν
Πειραιεΐ ίεροΟ, έν αις «Εύθύδημος Ελευσίνιος
ιερεύς Ασκληπιού .... τα πόπανα πρώτος έξη-
κάσατο ά χρή προθύεσθαι», ήτοι απεικόνισε πιστά
ομοιώματα τών προθυτέων ίερών πλακούντων1.
Άλλ' οπού ύπήρχε το απόρρητον, ή άπδ ϋεον
διδασκαλία έγίνετο ύπό τοΟ ιερέως προφορική2.
Έμνσταγώγονν άρα, δ έστιν έδίδασκον ή έξεδί-
δασκον, τους άγεύστους γνώσεως προσκυνητάς.ϊοι-
ουτρόπως δέ, κατ' άξίαν νεμόμενοι τά, λόγω της
τοιαύτης κατά θείαν παραχώρησιν κτηθείσης ικα-
νότητος διδασκαλίας ή κατηχήσεως τών άμυήτων,
προσφερόμενα, ού μόνον εις το ιερόν, άλλά και
εις αύτούς αγαθά, ο ιερεύς, ή ιέρεια,· εις το θείον
εύλόγως άναφέροντες την εύεργεσίαν, άντεδίδοσαν
αύτώ χαριστήριον, δωρεάν, άναθήματα3.
Και τοιοΟτο δώρον ε^ομεν ένταΰθα, ούτω καΐ
δνομαζόμενον, τον ύ.πό της ώενοκρατείας τώ Κη-
φισώ και τοϊς συμβώμοις άνατεθέντα είκονικδν
πίνακα, «δώρον διδασκαλίας» οιονεί τινα διδα-
σκαλεία (κατά Πολυδεύκην), αφηρημένα τον τα-
πεινόν χαρακτήρα τών συνήθων διδάκτρων.
*
« Θύειν τω βονλομένω — επιτελεστωναγαϋ'ων ».
(ίΘνειν τω βονλομένω)). Ουτω καΐ έν τη ύπ'
άριθ. 119 (11,08 σ. 308) μυτιληναία επιγραφή:
«"Ο κε θέλη θύην Ιπι τώ βώμω . . . θυέτω ΐρήϊον
οττι κε θέλη-» — δμως έπακολουθούντων και τίνων
δρων ειδικών.
Άλλά προ παντός ύπήρχε γενικόν δογματικόν,
1 1,08 άρ. 18 σ. 70.
2 Διδακτικόν έν τούτω τό παρά Πλουτάρχω χωρίον (Εί πρεσβυτ.
πολιτευτέον,24)όπερ παρατίθεμεν:«"Ωσπερ έν'Ρώμη ταϊς'Εσιιάσι παρ-
θένοι; του χρόνου διώρισε τό ιχεν μαν&άνειν, τό δέ δράν τά νενομι-
ομένα, τό δέ τρίτον ή'δη διδάοκειν . . . ούτως ό τελέως πολιτικός άνήρ
τά μεν πρώτα μανΜνων . . . και μιμούμενος, τά δ' έσχατα διδά-
σκων και μνσταγωγών».
3 Σουί'δας έν λ. ιμνσταγωγεΐ' μυστη'ριον επιτελεί, μυστήρια αγει
η έκδιδάσκει».— Σουίδας και Ησύχιος έν λ. νποφηταΐ' «μάντεις,
προφήται, ιερείς, διερμηνενταί, χρησμ.ολόγοι».— Ησύχιος έν λ. διδα-
σκαλία· «παραίνεσις, νουθεσία» και έν λ. νπο&ήκη και νπο&ημοσννη'
«παραίνεσις, διδασκαλία ... η συμβουλή».— Σουίδας έν λ. κατηχών
«προτρεπόμενος, παραινώνκ.Ήσυχ. έν Χ,κατηχίζειν «νουθετείν . ..■
Μέρος της τοιαύτης διδασκαλίας η κατηχήσεως, χριστιανικήν έχον την
ίδέαν, υπάρχει χαί άναγεγραμμένον έν τισιν ίεροϊς, ώς θέλομεν ΐδει κα-
τωτέρω.
ούτως ειπείν, κώλυμα, θεμελιώδες, άπαγορεΟον εις
πάντα δλως περί παντός ανεξέταστος νά προσέρ-
χηται εις τον βωμόν προς θυσίαν.Ή τοιαύτη δ' ά-
παγάρευσις περιελαμβάνετο εν τώ γενικώ τών νο-
μίμων όρισμώ τώ ήδη άνωτέρω παρατεθέντι, τώ
όρισμώ «ή ϋ·έμις » , ού τίνος τήν προϋπόθεσιν εύρί-
σκομεν έγκειμένην έν αύτη τη έπακολούθω εις τήν
μετοχήν «βονλομένω)) γραμματική συστάδι, εάν
διαχωρίσωμεν αύτήν εις δύο τάσδε τάς λέξεις '
« έπιτελεστών άγα&ών » .
«ΰνειν τω βονλομένω έπιτελεστών άγαϋ'ών »:
ίνα θύη Ό βουλόμενος τών άγαθών έπιτελεστών.
«.'Ηΰέμις» έθυε μόνος ό συνειδώς έαυτώ αγνό-
τητα, ο καθαρός τάς χείρας και τό φρόνημα και
τήν ψυχ-ήν δσιος, ό αληθώς «ενσεβής». Προσετί-
θεντο οέ και έξωτερικοί τίνες δροι κα'ι τύποι σώμα-
τος άμιάντου, καθαρότητος, νηστείας ή άπονης,
οίοι έν παραδείγματι οϊ έν αρ. 49 (1,08 σ. 148):
« κα&αριζέσ'&ω από σκόρδων και χοιρείων και γυ-
ναικός λονσαμένους κατακέψαλα » κλπ.4, άλλά μηδέ
μετά τούτων τήν τήρησιν παραλειπομένης της ύπο-
μνήσεως της ούσιαστικής αξιώσεως άγνότητος ψυ-
χικής· « ενείλατος γένοιτο ό '&εδς τοις ύ^εραπενουσιν
απλή τη "ψνχη » .
Άλλά συνήθως της θεμελιώδους ταύτης άξιώ-
σεως του θείου προστάγματος τήν αύστηράν διατύ-
πωσιν βλέπομεν έν αύτη τή άρχή τών έπιγραφικών
κειμένων: « Παριέναι εις τδ ίερδν . . . χερσίν και
ψνχη κα&αρα» {Ι^ΟιΒ άρ. 91 σ. 259). — «Πρώτον
μεν και τδ μέγιστον χείρας και γνώμην καθαρούς
και νγιεϊς -υπάρχοντας και μηδέν αντοϊς δεινδν σν-
νειδότας. Και τά εκτός - άπδ φακής ημερών γ' κλπ.»
(Αυτόθι άρ. 148, σ. 364). « Εις τδ ίερδν μή έσέρ-
πεν δστις μή αγνός έστι ή τέλει ή αντω έν νω έσ-
σεΐταΐ)). (Αύτάθι, άρ. 123 σ. 313) δ.
Κατά τά άνω, δρος γενικός απαράβατος ύπήργε
τεθειμένος Ό της άγνότητος τών χειρών και της
όσιότητος της γνώμης, όπως τις έχη άδειαν θυσίας
4 Περί τούτων ϊδε Τ. λν&οΐιίβι·, ΚβίηΙιβϊΐΒνΟΓδοΙιπίΙβη ϊιη
§ΓΪβοΙιΪ8θ1ιβη ΚιιΙΙ. βίββδβη 1910.
5 «"Οστις μη άγνός έστι η τέλει η αντω έν νω έσοεϊται: α') η
τέλεΐ' ίσοδύναμον τω «η έργω» (τετελεσμένη πράξει)· β ') η αντω έν
νω έοοεϊταΐ' ίσοδύναμον τω «η ώς έχων έν νω τι (μελετών τι) τό μη
δσιον». Αυτά ταύτα τά έν άρ. 148. Τά περί της έννοιας τών ανω έρ-
μηνευομένων τέως αμφισβητούμενα της ύπ' άρ. 123 επιγραφής Ί'δε αυ-
τόθι (σ. 314) έν τοις σχολίοις. «Άγνείη δ' εοιι φρονεΐν οσία», κατά
τό έν Έπιδαύρο) ιερόν ποίημα τό έν 11,(38 σ. 364-5 μνημονευόμενον.
Αρχαιολογικά φρονοίσματα' νπδ Σ. Δραγούμη.
μόνα ταΟτα άνεγράφοντο δια το ασφαλές έν τώ ίερώ,
προς τοις βωμοΐς, εις στήλας, οΐαι π. χ. αί τοΟ έν
Πειραιεΐ ίεροΟ, έν αις «Εύθύδημος Ελευσίνιος
ιερεύς Ασκληπιού .... τα πόπανα πρώτος έξη-
κάσατο ά χρή προθύεσθαι», ήτοι απεικόνισε πιστά
ομοιώματα τών προθυτέων ίερών πλακούντων1.
Άλλ' οπού ύπήρχε το απόρρητον, ή άπδ ϋεον
διδασκαλία έγίνετο ύπό τοΟ ιερέως προφορική2.
Έμνσταγώγονν άρα, δ έστιν έδίδασκον ή έξεδί-
δασκον, τους άγεύστους γνώσεως προσκυνητάς.ϊοι-
ουτρόπως δέ, κατ' άξίαν νεμόμενοι τά, λόγω της
τοιαύτης κατά θείαν παραχώρησιν κτηθείσης ικα-
νότητος διδασκαλίας ή κατηχήσεως τών άμυήτων,
προσφερόμενα, ού μόνον εις το ιερόν, άλλά και
εις αύτούς αγαθά, ο ιερεύς, ή ιέρεια,· εις το θείον
εύλόγως άναφέροντες την εύεργεσίαν, άντεδίδοσαν
αύτώ χαριστήριον, δωρεάν, άναθήματα3.
Και τοιοΟτο δώρον ε^ομεν ένταΰθα, ούτω καΐ
δνομαζόμενον, τον ύ.πό της ώενοκρατείας τώ Κη-
φισώ και τοϊς συμβώμοις άνατεθέντα είκονικδν
πίνακα, «δώρον διδασκαλίας» οιονεί τινα διδα-
σκαλεία (κατά Πολυδεύκην), αφηρημένα τον τα-
πεινόν χαρακτήρα τών συνήθων διδάκτρων.
*
« Θύειν τω βονλομένω — επιτελεστωναγαϋ'ων ».
(ίΘνειν τω βονλομένω)). Ουτω καΐ έν τη ύπ'
άριθ. 119 (11,08 σ. 308) μυτιληναία επιγραφή:
«"Ο κε θέλη θύην Ιπι τώ βώμω . . . θυέτω ΐρήϊον
οττι κε θέλη-» — δμως έπακολουθούντων και τίνων
δρων ειδικών.
Άλλά προ παντός ύπήρχε γενικόν δογματικόν,
1 1,08 άρ. 18 σ. 70.
2 Διδακτικόν έν τούτω τό παρά Πλουτάρχω χωρίον (Εί πρεσβυτ.
πολιτευτέον,24)όπερ παρατίθεμεν:«"Ωσπερ έν'Ρώμη ταϊς'Εσιιάσι παρ-
θένοι; του χρόνου διώρισε τό ιχεν μαν&άνειν, τό δέ δράν τά νενομι-
ομένα, τό δέ τρίτον ή'δη διδάοκειν . . . ούτως ό τελέως πολιτικός άνήρ
τά μεν πρώτα μανΜνων . . . και μιμούμενος, τά δ' έσχατα διδά-
σκων και μνσταγωγών».
3 Σουί'δας έν λ. ιμνσταγωγεΐ' μυστη'ριον επιτελεί, μυστήρια αγει
η έκδιδάσκει».— Σουίδας και Ησύχιος έν λ. νποφηταΐ' «μάντεις,
προφήται, ιερείς, διερμηνενταί, χρησμ.ολόγοι».— Ησύχιος έν λ. διδα-
σκαλία· «παραίνεσις, νουθεσία» και έν λ. νπο&ήκη και νπο&ημοσννη'
«παραίνεσις, διδασκαλία ... η συμβουλή».— Σουίδας έν λ. κατηχών
«προτρεπόμενος, παραινώνκ.Ήσυχ. έν Χ,κατηχίζειν «νουθετείν . ..■
Μέρος της τοιαύτης διδασκαλίας η κατηχήσεως, χριστιανικήν έχον την
ίδέαν, υπάρχει χαί άναγεγραμμένον έν τισιν ίεροϊς, ώς θέλομεν ΐδει κα-
τωτέρω.
ούτως ειπείν, κώλυμα, θεμελιώδες, άπαγορεΟον εις
πάντα δλως περί παντός ανεξέταστος νά προσέρ-
χηται εις τον βωμόν προς θυσίαν.Ή τοιαύτη δ' ά-
παγάρευσις περιελαμβάνετο εν τώ γενικώ τών νο-
μίμων όρισμώ τώ ήδη άνωτέρω παρατεθέντι, τώ
όρισμώ «ή ϋ·έμις » , ού τίνος τήν προϋπόθεσιν εύρί-
σκομεν έγκειμένην έν αύτη τη έπακολούθω εις τήν
μετοχήν «βονλομένω)) γραμματική συστάδι, εάν
διαχωρίσωμεν αύτήν εις δύο τάσδε τάς λέξεις '
« έπιτελεστών άγα&ών » .
«ΰνειν τω βονλομένω έπιτελεστών άγαϋ'ών »:
ίνα θύη Ό βουλόμενος τών άγαθών έπιτελεστών.
«.'Ηΰέμις» έθυε μόνος ό συνειδώς έαυτώ αγνό-
τητα, ο καθαρός τάς χείρας και τό φρόνημα και
τήν ψυχ-ήν δσιος, ό αληθώς «ενσεβής». Προσετί-
θεντο οέ και έξωτερικοί τίνες δροι κα'ι τύποι σώμα-
τος άμιάντου, καθαρότητος, νηστείας ή άπονης,
οίοι έν παραδείγματι οϊ έν αρ. 49 (1,08 σ. 148):
« κα&αριζέσ'&ω από σκόρδων και χοιρείων και γυ-
ναικός λονσαμένους κατακέψαλα » κλπ.4, άλλά μηδέ
μετά τούτων τήν τήρησιν παραλειπομένης της ύπο-
μνήσεως της ούσιαστικής αξιώσεως άγνότητος ψυ-
χικής· « ενείλατος γένοιτο ό '&εδς τοις ύ^εραπενουσιν
απλή τη "ψνχη » .
Άλλά συνήθως της θεμελιώδους ταύτης άξιώ-
σεως του θείου προστάγματος τήν αύστηράν διατύ-
πωσιν βλέπομεν έν αύτη τή άρχή τών έπιγραφικών
κειμένων: « Παριέναι εις τδ ίερδν . . . χερσίν και
ψνχη κα&αρα» {Ι^ΟιΒ άρ. 91 σ. 259). — «Πρώτον
μεν και τδ μέγιστον χείρας και γνώμην καθαρούς
και νγιεϊς -υπάρχοντας και μηδέν αντοϊς δεινδν σν-
νειδότας. Και τά εκτός - άπδ φακής ημερών γ' κλπ.»
(Αυτόθι άρ. 148, σ. 364). « Εις τδ ίερδν μή έσέρ-
πεν δστις μή αγνός έστι ή τέλει ή αντω έν νω έσ-
σεΐταΐ)). (Αύτάθι, άρ. 123 σ. 313) δ.
Κατά τά άνω, δρος γενικός απαράβατος ύπήργε
τεθειμένος Ό της άγνότητος τών χειρών και της
όσιότητος της γνώμης, όπως τις έχη άδειαν θυσίας
4 Περί τούτων ϊδε Τ. λν&οΐιίβι·, ΚβίηΙιβϊΐΒνΟΓδοΙιπίΙβη ϊιη
§ΓΪβοΙιΪ8θ1ιβη ΚιιΙΙ. βίββδβη 1910.
5 «"Οστις μη άγνός έστι η τέλει η αντω έν νω έσοεϊται: α') η
τέλεΐ' ίσοδύναμον τω «η έργω» (τετελεσμένη πράξει)· β ') η αντω έν
νω έοοεϊταΐ' ίσοδύναμον τω «η ώς έχων έν νω τι (μελετών τι) τό μη
δσιον». Αυτά ταύτα τά έν άρ. 148. Τά περί της έννοιας τών ανω έρ-
μηνευομένων τέως αμφισβητούμενα της ύπ' άρ. 123 επιγραφής Ί'δε αυ-
τόθι (σ. 314) έν τοις σχολίοις. «Άγνείη δ' εοιι φρονεΐν οσία», κατά
τό έν Έπιδαύρο) ιερόν ποίημα τό έν 11,(38 σ. 364-5 μνημονευόμενον.