DOI Artikel:
Dragumēs, Stephanos N.: Archaiologika sphrontismata
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0231
Αρχαιολογικά φροντίσματα' ύπδ Σ. Δραγούμη
221
χείρα τήν δεξιάν άσύγκλειστον, ούτως ώστε ό βλέ-
πων αντιλαμβάνεται καλώς ό'τι ή προς τά έσω άνοι-
κτή παλάμη (το θέναρ) ουδόλως άπτεται τοΟ εν-
δύματος της θεοΟ' διότι ή τοιαύτη στάσις της Εϊ-
λειθυίας τυγχάνει ουσα εκ κειμένων και μνημείων
αρχαίων γνώρισμα οιακριτικον τών εικόνων αυτής:
8ϊθ δίθΐίθη βθίνίβίάβΐ, άϊθ ^βοίίηθίβη Ηδηάβ
νοί'ΐιβίΐβιιά, άίθ Ηβηάίΐ&οΐιβ νοΓ βΐοίι &β§θ-
Υπολείπεται ούτω, πλην της Εστίας, μία ετι
θεός, μή άνευρισκομένη έπί τοΟ πίνακος, ή τέως
ουδέ κατ' δνομα γνωστή εις ήμας, εκείνη εις ην ή
υπό τοΟ κ. Στάη γενομένη άνάγνωσις προσέδωκεν
όνομα άναμιμνήσκον την του Σοφοκλέους «ραψφ
δον κύνα», την Σφίγγα2· άλλα καϊ πλεονάζει,
έξω τοΟ καταλόγου τών εν τώ όροσήμω άναγε-
γραμμένων δαιμόνων, εις άρρην θεός. Γεννάται
δ' έκ τούτου ερώτημα μήπως τό έν τη επιγραφή
ΡΑΎΟΙ, τό ύπό του κ. Στάη μεταγραφέν Ραψοϊ,
επιτρέπεται, κατά το παράδειγμα τό επί της άλλης
επιγραφής ΚΗφΙΣΟΙ, ν'άναγνωσθή, ώς μετά τοΟ Ο
άντι του Ω, 'Ράψω ή Ραψφ, φερομένου ούτως εις
φώς όνόματος, όπερ ενθυμίζει μεν τονΕιραφιώτην,
άλλ' ούχ ήττον άγνωστον, ό'σον και το 'Ραψώ
είναι 3.
Κα! εις τοΟτο μεν τό άπόρημα ούδενος τό γε νυν
στοιχείου εύμοιροϋμεν, δ'πως ζητήσωμεν λύσιν.
Άλλα της Εστίας τήν μεταξύ τών άλλων θεών
παρουσίαν δυνάμεθα νά βεβαιώσωμεν.
Τήν εικόνα ταύτης έν τώ πινάκι παρέχει αύτος
ό τετράγωνος βωμός, εις όν καϊ τό όνομα εστία
άνήκει. Τούτο δ' ύπό τοΟ πίνακος σήμερον πιστού-
μενον έρχεται ίνα δείξη, ότι ούχι ευλόγως εκρίθη
έξαιρετικόν το ύπό τοΰ Παυσανίου έν τοις Κοριν-
■&ιακοΐςι περί Ερμιόνης μαρτυρηθέν έν τοις έξής'
«παρελθουσι δε εις τό της Εστίας άγαλμα μεν
έστιν ουδέν, βωμός δε, και έπ' αύτοΟ θύουσιν
Εστία»' μάλιστα δέ κα'ι ό'τι, τουναντίον, τά έν
1 νοη 8>Ί)β1 έν Κθ8θ1ιβΓ, Ι,θχ. §γ. γοπι. ΜνίΗ. λ. Εϊΐβϊ-
ΙΙΐ.υϊη σ. 1220-1, οπου ϊδε χαΐ τάς παραποαπάς.
2 Οιδίπους Τύραννος στ. 391. Άρ/. Σ'/ολιαστής· «ή Σφίγξ ή ρά-
πτουσα τας ώδας . . . "/.ύνα δε αυτήν ζαλεϊ δια τό άρπαζτιχόν».
8 ΈνταΟΟα Οέσιν δύναται νά διεζδιχήση ίσως ό ■/ρυσο'ρραπις Έρ-
μης. Όρ.. "Ταν. XXIX στ. 6-14. Ούτος δε ριόνος θέλει ύπολειφθή
πλεονάζων εξω τοΰ ζαταλο'γου, άν δε/Οη τις 'Ραψώ τήν Ιχ της ζρη-
δεμνοφόοου τοιάδος ρ,ο'νην ανευ έανοΰ η περιβολαίου.
'4 ιι.'χχχν, 1.
τοις Άχαϊκοΐς 5 περι Φαρών ύπό του περιηγητοϋ
λεγόμενα, ότι ό εκεί Έρμης «καλείται μεν δή
Αγοραίος, παρά δέ αύτφ και χρηστήριον καθέ-
στηκε' κείται δέ προ τοΟ αγάλματος (τοΟ Έρμου)
εστία, λίθου και αύτή, μολίβδω δέ προς τήν έστίαν
προσέχονται λύχνοι χαλκοί» (κλπ. περί της θυ-
σίας) ότι ταΟτα, άν εις τά κατωτέρω ύπό τοΟ Παυ-
σανίου λεγόμενα δοθή προσοχή, έπιμαρτυροΟσι το
αυτό, κατ'έ'θος παμπάλαιον, συμβαίνον κατά τους
χρόνους αύτοΰ και έν Φαραΐς. «Έν Φαραΐς δέ και
ύδωρ ιερόν έστιν. 'Ερμοϋ νάμα μέν τή πηγή τό
όνομα . . . 'Εστήκασι δε εγγύτατα τοΰ αγάλματος
τετράγωνοι λί·&οι τριάκοντα μάλιστα αριθμόν τού-
τους σέβουσιν οι Φαρεΐς έκάστω ϋ'εοΰ τίνος δνομα
έπιλέγοντες. Τά δέ ετι παλαιότερα και τοις πάσιν
"Ελλησιν τιμάς θεών άντϊ αγαλμάτων είχον άργοι
λίθοι».
Ούτω δ' έν τώ κυριωτάτω του πίνακος μέρει,
«έν μέσω οίκω», ή εϊκών της Εστίας έπιφαινο-
μένη άποκαλύπτει άμα και τό εις τον δαίμονα, τον
τώ ποδι τοΰ βωμοΟ ψαύοντα, προσήκον όνομα' —
αύτό εκείνο, όπερ έπ'ι κεφαλής της έν τώ ίερώ
στήλης εϊδομεν έγκεχαραγμένον εύθύς πρώτον μετά
το όνομα της έν τή θεία όμηγύρει τήν ήγεμονίαν
έχούσης θεάς («Εστία, Κηφισω»)" τό όνομα τοΟ
Κηφισού, εις δν ώ; κύριον τοΰ ίεροΟ προσεφέρετο
ή πρώτη θυσία, αμέσως μετά τάς καθ' ιερόν εθος
εις τήν πρωτότοκον του Κρόνου θυγατέρα όφειλο-
μένας «άπαρχάς»"
τη δέ πατήρ Ζευς δώκε καλόν γέρας αντί γάμοιο,
καί τε μέσω οΐκφ κατ' ά'ρ' εζετο πϊαρ ελοϋσα'
πάσιν δ' έν νηοΐσι θεών τιμάοχός έστι,
καϊ παρά πάσι βροτοϊσι θεών πρέσβειρα τέτυκται6.
Κατά ταύτα, έν τώ πινάκι Ι'χομεν άνάγλυπτον
αύτήν τήν εικόνα της Θείας διδασκαλίας. Ή ίδρύ-
τρια τοΟ ίεροΰ' έκ στόματος αύτοΰ τοΟ ΘεοΟ εύλα-
βώς άνατεταμέναις χ_ερσιν έκδέχεται τάς περι τών
έν τώ ίερώ νομίμων θείας ύποθήκας. Ό δέ προ-
σωποποιών τον παραρρέοντα εύεργέτην τοΰ άττι-
κοΟ πεδίου εγχώριος δαίμων, επιβαίνων του ίεροΟ
βάθρου, — της εστίας, — κεκαμμένω τώ ποδι καί τον
άγκώνα έπι τοΟ μηροΟ παρά τό γόνυ έρείδων,ύψοΐ
ο VII. XXII, 25.
« Όρ.ηρ· 'Τρ-νου IV στ. 29-32 Πρβ. χαΐ XXIX στ. 1-6.
221
χείρα τήν δεξιάν άσύγκλειστον, ούτως ώστε ό βλέ-
πων αντιλαμβάνεται καλώς ό'τι ή προς τά έσω άνοι-
κτή παλάμη (το θέναρ) ουδόλως άπτεται τοΟ εν-
δύματος της θεοΟ' διότι ή τοιαύτη στάσις της Εϊ-
λειθυίας τυγχάνει ουσα εκ κειμένων και μνημείων
αρχαίων γνώρισμα οιακριτικον τών εικόνων αυτής:
8ϊθ δίθΐίθη βθίνίβίάβΐ, άϊθ ^βοίίηθίβη Ηδηάβ
νοί'ΐιβίΐβιιά, άίθ Ηβηάίΐ&οΐιβ νοΓ βΐοίι &β§θ-
Υπολείπεται ούτω, πλην της Εστίας, μία ετι
θεός, μή άνευρισκομένη έπί τοΟ πίνακος, ή τέως
ουδέ κατ' δνομα γνωστή εις ήμας, εκείνη εις ην ή
υπό τοΟ κ. Στάη γενομένη άνάγνωσις προσέδωκεν
όνομα άναμιμνήσκον την του Σοφοκλέους «ραψφ
δον κύνα», την Σφίγγα2· άλλα καϊ πλεονάζει,
έξω τοΟ καταλόγου τών εν τώ όροσήμω άναγε-
γραμμένων δαιμόνων, εις άρρην θεός. Γεννάται
δ' έκ τούτου ερώτημα μήπως τό έν τη επιγραφή
ΡΑΎΟΙ, τό ύπό του κ. Στάη μεταγραφέν Ραψοϊ,
επιτρέπεται, κατά το παράδειγμα τό επί της άλλης
επιγραφής ΚΗφΙΣΟΙ, ν'άναγνωσθή, ώς μετά τοΟ Ο
άντι του Ω, 'Ράψω ή Ραψφ, φερομένου ούτως εις
φώς όνόματος, όπερ ενθυμίζει μεν τονΕιραφιώτην,
άλλ' ούχ ήττον άγνωστον, ό'σον και το 'Ραψώ
είναι 3.
Κα! εις τοΟτο μεν τό άπόρημα ούδενος τό γε νυν
στοιχείου εύμοιροϋμεν, δ'πως ζητήσωμεν λύσιν.
Άλλα της Εστίας τήν μεταξύ τών άλλων θεών
παρουσίαν δυνάμεθα νά βεβαιώσωμεν.
Τήν εικόνα ταύτης έν τώ πινάκι παρέχει αύτος
ό τετράγωνος βωμός, εις όν καϊ τό όνομα εστία
άνήκει. Τούτο δ' ύπό τοΟ πίνακος σήμερον πιστού-
μενον έρχεται ίνα δείξη, ότι ούχι ευλόγως εκρίθη
έξαιρετικόν το ύπό τοΰ Παυσανίου έν τοις Κοριν-
■&ιακοΐςι περί Ερμιόνης μαρτυρηθέν έν τοις έξής'
«παρελθουσι δε εις τό της Εστίας άγαλμα μεν
έστιν ουδέν, βωμός δε, και έπ' αύτοΟ θύουσιν
Εστία»' μάλιστα δέ κα'ι ό'τι, τουναντίον, τά έν
1 νοη 8>Ί)β1 έν Κθ8θ1ιβΓ, Ι,θχ. §γ. γοπι. ΜνίΗ. λ. Εϊΐβϊ-
ΙΙΐ.υϊη σ. 1220-1, οπου ϊδε χαΐ τάς παραποαπάς.
2 Οιδίπους Τύραννος στ. 391. Άρ/. Σ'/ολιαστής· «ή Σφίγξ ή ρά-
πτουσα τας ώδας . . . "/.ύνα δε αυτήν ζαλεϊ δια τό άρπαζτιχόν».
8 ΈνταΟΟα Οέσιν δύναται νά διεζδιχήση ίσως ό ■/ρυσο'ρραπις Έρ-
μης. Όρ.. "Ταν. XXIX στ. 6-14. Ούτος δε ριόνος θέλει ύπολειφθή
πλεονάζων εξω τοΰ ζαταλο'γου, άν δε/Οη τις 'Ραψώ τήν Ιχ της ζρη-
δεμνοφόοου τοιάδος ρ,ο'νην ανευ έανοΰ η περιβολαίου.
'4 ιι.'χχχν, 1.
τοις Άχαϊκοΐς 5 περι Φαρών ύπό του περιηγητοϋ
λεγόμενα, ότι ό εκεί Έρμης «καλείται μεν δή
Αγοραίος, παρά δέ αύτφ και χρηστήριον καθέ-
στηκε' κείται δέ προ τοΟ αγάλματος (τοΟ Έρμου)
εστία, λίθου και αύτή, μολίβδω δέ προς τήν έστίαν
προσέχονται λύχνοι χαλκοί» (κλπ. περί της θυ-
σίας) ότι ταΟτα, άν εις τά κατωτέρω ύπό τοΟ Παυ-
σανίου λεγόμενα δοθή προσοχή, έπιμαρτυροΟσι το
αυτό, κατ'έ'θος παμπάλαιον, συμβαίνον κατά τους
χρόνους αύτοΰ και έν Φαραΐς. «Έν Φαραΐς δέ και
ύδωρ ιερόν έστιν. 'Ερμοϋ νάμα μέν τή πηγή τό
όνομα . . . 'Εστήκασι δε εγγύτατα τοΰ αγάλματος
τετράγωνοι λί·&οι τριάκοντα μάλιστα αριθμόν τού-
τους σέβουσιν οι Φαρεΐς έκάστω ϋ'εοΰ τίνος δνομα
έπιλέγοντες. Τά δέ ετι παλαιότερα και τοις πάσιν
"Ελλησιν τιμάς θεών άντϊ αγαλμάτων είχον άργοι
λίθοι».
Ούτω δ' έν τώ κυριωτάτω του πίνακος μέρει,
«έν μέσω οίκω», ή εϊκών της Εστίας έπιφαινο-
μένη άποκαλύπτει άμα και τό εις τον δαίμονα, τον
τώ ποδι τοΰ βωμοΟ ψαύοντα, προσήκον όνομα' —
αύτό εκείνο, όπερ έπ'ι κεφαλής της έν τώ ίερώ
στήλης εϊδομεν έγκεχαραγμένον εύθύς πρώτον μετά
το όνομα της έν τή θεία όμηγύρει τήν ήγεμονίαν
έχούσης θεάς («Εστία, Κηφισω»)" τό όνομα τοΟ
Κηφισού, εις δν ώ; κύριον τοΰ ίεροΟ προσεφέρετο
ή πρώτη θυσία, αμέσως μετά τάς καθ' ιερόν εθος
εις τήν πρωτότοκον του Κρόνου θυγατέρα όφειλο-
μένας «άπαρχάς»"
τη δέ πατήρ Ζευς δώκε καλόν γέρας αντί γάμοιο,
καί τε μέσω οΐκφ κατ' ά'ρ' εζετο πϊαρ ελοϋσα'
πάσιν δ' έν νηοΐσι θεών τιμάοχός έστι,
καϊ παρά πάσι βροτοϊσι θεών πρέσβειρα τέτυκται6.
Κατά ταύτα, έν τώ πινάκι Ι'χομεν άνάγλυπτον
αύτήν τήν εικόνα της Θείας διδασκαλίας. Ή ίδρύ-
τρια τοΟ ίεροΰ' έκ στόματος αύτοΰ τοΟ ΘεοΟ εύλα-
βώς άνατεταμέναις χ_ερσιν έκδέχεται τάς περι τών
έν τώ ίερώ νομίμων θείας ύποθήκας. Ό δέ προ-
σωποποιών τον παραρρέοντα εύεργέτην τοΰ άττι-
κοΟ πεδίου εγχώριος δαίμων, επιβαίνων του ίεροΟ
βάθρου, — της εστίας, — κεκαμμένω τώ ποδι καί τον
άγκώνα έπι τοΟ μηροΟ παρά τό γόνυ έρείδων,ύψοΐ
ο VII. XXII, 25.
« Όρ.ηρ· 'Τρ-νου IV στ. 29-32 Πρβ. χαΐ XXIX στ. 1-6.