DOI Artikel:
Skias, Andreas: Neōterai anaskaphai en tē panarchaia Eleusiniakē nekropolei
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14281#0039
1 Ελευσινιακής νεκροπόλεως άνασκαφαί' υπό Ά. Σκιά.
όμως δέν καταλείπεται ηθελημένη ή πυρά, άλλα
τίθενται ευδιάκριτα ορια αύτής (ΰεμείλια), ανε-
γείρεται έπ' αύτής τύμβος και τελούνται αγώνες
παρά τον τύμβον τοΟτον, προσέτι δέ κατόπιν ό
Άχιλλεύς (Ω, 16) σύρει το πτώμα τοΟ Έκτορος
περί τον τύμβον τοΟτον, εν φ δεν ύπάρχουσι τά
οστά, όφείλομεν νά συμπεράνωμεν ότι ώς ό αληθής
τάφος τοϋ' νεκρού εθεωρείτο ή πυρά, ή δέ συλ-
λογή των οστών ήτο έ'Οιμον ύστερογενές καΐ 'όγι
άναγκαΐον ούδ' άπαραίτητον, 'ίγον ίσιος άρχικώς
σκοπόν μόνον τήν οιάσωσιν μικρού τίνος λειψάνου
τοΟ σώματος του νεκροΟ και μεταφορών τούτου προς
τους μακράν ευρισκομένους οικείους τοΟ νεκρού1.
Είνε λοιπόν έπάμενον έν τοις παλαιοτέροις χρόνοις
νά μή ΰπάρχωσι διόλου δστοδόχοικάλπαι ή νάύπάρ-
χωσι μόνον τινές σπάνιαι, ώστε ούδααώς είνεπαρά-
οοςΌν ό'τι δεν ευρίσκονται δστοδόχοι κάλπαι ούδ' έν
τή έν 'Ελευσΐνι προϊστορική νεκροπόλει. Εντός αυ-
τών δέ τών πυρών, εξαιρουμένης μόνης της ύπ' αρι-
θμόν 5ο, περί ής έγένετο λόγος και άνωτέρω (σελ.
22), δέν ευρέθησαν μεν καταφανή λείψανα κε-
καυμένων οστών, άλλά τρεις /ημικαι άναλύσεις
άσβέστου και τέφρας είλημμένων ες ένδεκα το
ό'λον πυρών, ήτοι ή του καθηγητού της χημείας
Κ. Ζέγγελη, ή του χημικού" Ά. Σακαλή και ή
του μακαριτου καθηγητού Ά. Χρηστομάνου2, έβε-
1 Μοί φαίνεται μάλιστα οτι ή διάσωσις τών όστών εντός κάλπης
αντίκειται προς τόν κύριον σκοπόν της καύσεις, όστις εΐνε ή έξα-
φάνισις τοΰ νεκροϋ, έπου-ένως οτι εΐνε έ'Οιμον είσηγμένον εις την δια καύ-
σεως ταφήν ες έπιδοάσεως ό'λως διαφόρων δοξασιών.Ό νεκρός εθεωρείτο
ό)ς κτήμα τών καταχθόνιων θεών (τιμή ένέρων κατ1 Ευριπίδην. Άλκ.
στ. 30 και 53), έπομε'νιος ή διάσωσις τών οστών εΐνε πως άφαίρεσις
μέρους της άξιας του κτη'ματος. Όπως τά θύματα επί τοΰ βωμοΰ καί-
ονται τελείως, οϋ'τω και έπ'ι της νεκρικής πυράς φαίνεται πρέπον νά
εξαφανίζεται τελείως ό νεκρός. Έκ πασών δε τών μέ/ρι τοΰδε έκφρα-
σθεισών υποθέσεων περί της αρχικής αίτιας της γενέσεως του εθίμου της,
καύσεως τών νεκρών, πιθανώτερον φαίνεται μοι νά ΰποτεθή ότι τό
έθιμον τοΰτο προήλθεν έκ τών παλαιών άνθρωποθυσιών και επομένως
ό νεκρός ήτο θϋμα προωρισμένον εις ολοσχερή καΰσιν.
2 Ή άνάλυσις του Ά. Χρηστομάνου ϊνει οϋτω:
Χη|ΐΓΪον Πανε·πι«$τη»ιίον
Έν Ά&ήναις τή 28 Φεβρουαρίου 1903.
Άρ. 2324
Κύριε Ανδρέα Ν. Σκιά,
Ασμένως πληροφορώ ύμάς οτι τά τρία δείγματα σποδοΰ ή ιλύος
εκ τών ανασκαφών τών αρχαιοτήτων της Έλευσΐνος. ατινα μοί
εϊχετε επιδώσει, άναλυϋ-έντα παρ' εμού. αναμφισβητήτως άνεγνω.
ρίσΰησαν ώς σποδός ή τέφρα. Έκτος δμως της τέφρας ξύλων ενέ-
χουσι τά δείγματα, και μάλιστα τό νπ άριϋ·. 2 και 3 τέφραν ζωι-
κής προελεύσεως, ώς εικάζεται έκ τοΰ πολλού φωσφορικού οξέος
σννδεδυασμένου μετ' άσβέστου έν τφ εύρεϋέντι διά της αναλύσεως
βαίωσαν ασφαλώς οτι εν ταϊς πυραΐς υπήρχε τέ-
φρα όστών, ώστε δέν εΐνε ορθόν νά λέγεται ότι δέν
ευρέθησαν οστά κεκαυμένα. Έν τούτοις ό Ροΐΐΐ-
8ΘΙ1 (εν. άν. σελ. 3) γράφει ότι και ή χημική
άνάλυσιςτου Κ. Ζέγγελη «ουδαμώς εΐνε πειστική»,
παρακληθείς δέ ύπ' εμοΟ νά όρίση τους λόγου;,
δι' ους δέν θεωρεί πειστικήν τήν άνάλυσιν ταύτην,
άπήντησε δι' επιστολής αυτού τής 18 Ιανουαρίου
1906 οτι έγραψε τοΰτο φρονών ότι ήτο άναγκαΐον
νά βεβαιωθή ή έν ταΐς πυραΐς ύπαρΗις 'όγι άπλώς
όστών, άλλ' ανθρωπίνων όστών, δύναται δέ νά
ΰποτεΟή ότι εΐνε οστά ζώων καέντων έν ταΐς ςυ-
λίναις καλύβαις, άς υποθέτει ότι ΰπήρχον αύτόθι.
Αναφέρει δέ προσέτι ότι έρωτήσας χημικόν τινα
έκ Κοπενάγης ήκουσε παρ' αύτου οτι εΐνε δύ-
σκολον νά όρισθή, άν ή οωσηοοοΟγος άσβεστος
προέχεται έΗ οργανικών ουσιών και 'όγι τυχόν ές"
άνοργάνων.
Η γνώμη του έκ Κοπενάγης νημικοΟ Οά ήτο
ουδετέρου φωσφορικού ασβεστίου. Και ίχνη αζωτούχων οργανικών
ουσιών ήδυνή&ην εισέτι ν' άνακαλ.ύψω. Αλκάλια ανθρακικά ολίγα
μόνον εβεβαίωοα, ήτο δε τοΰτο έπόμενον ώς έκ τού διαλυτού αυ-
τών και τής έπι αιώνας έκ&έσεως τής σποδού εις τήν επίδρααιν
τών ατμοσφαιρικών αίτιων. 'Η άνάλυσις τών ύπ' άρι#. 2 και 3
δειγμάτων αποδεικνύει αναμφισβητήτως τήν ϋπαρξιν τέφρας οστέων.
Δείγμα 1.
Δείγματα 2 και
Κάλι {άν&ρακικόν και χλο)ριονχον)
0,455 °/0
0,177 %
Νάτρον ( » » » ) . . .
Χνη
0,004
14,286
20,017
2,641
1,045
8,000
5,372
Φωσφορικόν οξύ {άνυδρίτης) ....
2,319
5,606
8,105
10,701
54,521
46,330
—
1,073
5,816
5,777
3,857
3,919
—
0,029
100-
100
Δ. Κ. Χρηστομάνος
κα&ηγητής.
Όλίγας ήμέρας πρότερον ό αυτός μακαρίτης καθηγητής έν ιδία
επιστολή τής 12 Φεβρουαρίου μοί έγραψε τά ακόλουθα:
Φίλε Κύριε 2««δ,
Αναλύσας εΰρον τό ποσοατόν τοΰ φωσφορικού δξεος, και πεί-
θομαι οτι ή σποδός είναι ζωϊκή. Αλλ' ή ποσότης είναι τόσω μι-
κρά, ώοτε προς αποφυγήν διφορονμένου αποτελέσματος ύπέβαλον
τά δείγματα εις νέαν πλ.ήρη άνάλ.υιιν, ής τό αποτέλεσμα ϋα βρα-
δύνγ) όλίγας εισέτι ήμέρας.
Τά ΰπο τοΰ Χρηστομάνου άναλυθέντα τρία δείγματα προήρχοντο
έχ τής ανασκαφής τοΰ έτους 1902, ήτοι έν μεν έκ τοΰ κατωτέρου
τών παοά τήν ΝΛ γωνίαν τοΰ θολωτού τάφου άνασκαφέντων δύο
αλλεπαλλήλου στρωμάτων τέφρας, τά δέ λοιπά έκ τών κατά τό ΝΔ
ακοον τής νεκροπόλεως μεταξύ τών τοιχαρίων Ζ και Ζ στρωμάτων.
όμως δέν καταλείπεται ηθελημένη ή πυρά, άλλα
τίθενται ευδιάκριτα ορια αύτής (ΰεμείλια), ανε-
γείρεται έπ' αύτής τύμβος και τελούνται αγώνες
παρά τον τύμβον τοΟτον, προσέτι δέ κατόπιν ό
Άχιλλεύς (Ω, 16) σύρει το πτώμα τοΟ Έκτορος
περί τον τύμβον τοΟτον, εν φ δεν ύπάρχουσι τά
οστά, όφείλομεν νά συμπεράνωμεν ότι ώς ό αληθής
τάφος τοϋ' νεκρού εθεωρείτο ή πυρά, ή δέ συλ-
λογή των οστών ήτο έ'Οιμον ύστερογενές καΐ 'όγι
άναγκαΐον ούδ' άπαραίτητον, 'ίγον ίσιος άρχικώς
σκοπόν μόνον τήν οιάσωσιν μικρού τίνος λειψάνου
τοΟ σώματος του νεκροΟ και μεταφορών τούτου προς
τους μακράν ευρισκομένους οικείους τοΟ νεκρού1.
Είνε λοιπόν έπάμενον έν τοις παλαιοτέροις χρόνοις
νά μή ΰπάρχωσι διόλου δστοδόχοικάλπαι ή νάύπάρ-
χωσι μόνον τινές σπάνιαι, ώστε ούδααώς είνεπαρά-
οοςΌν ό'τι δεν ευρίσκονται δστοδόχοι κάλπαι ούδ' έν
τή έν 'Ελευσΐνι προϊστορική νεκροπόλει. Εντός αυ-
τών δέ τών πυρών, εξαιρουμένης μόνης της ύπ' αρι-
θμόν 5ο, περί ής έγένετο λόγος και άνωτέρω (σελ.
22), δέν ευρέθησαν μεν καταφανή λείψανα κε-
καυμένων οστών, άλλά τρεις /ημικαι άναλύσεις
άσβέστου και τέφρας είλημμένων ες ένδεκα το
ό'λον πυρών, ήτοι ή του καθηγητού της χημείας
Κ. Ζέγγελη, ή του χημικού" Ά. Σακαλή και ή
του μακαριτου καθηγητού Ά. Χρηστομάνου2, έβε-
1 Μοί φαίνεται μάλιστα οτι ή διάσωσις τών όστών εντός κάλπης
αντίκειται προς τόν κύριον σκοπόν της καύσεις, όστις εΐνε ή έξα-
φάνισις τοΰ νεκροϋ, έπου-ένως οτι εΐνε έ'Οιμον είσηγμένον εις την δια καύ-
σεως ταφήν ες έπιδοάσεως ό'λως διαφόρων δοξασιών.Ό νεκρός εθεωρείτο
ό)ς κτήμα τών καταχθόνιων θεών (τιμή ένέρων κατ1 Ευριπίδην. Άλκ.
στ. 30 και 53), έπομε'νιος ή διάσωσις τών οστών εΐνε πως άφαίρεσις
μέρους της άξιας του κτη'ματος. Όπως τά θύματα επί τοΰ βωμοΰ καί-
ονται τελείως, οϋ'τω και έπ'ι της νεκρικής πυράς φαίνεται πρέπον νά
εξαφανίζεται τελείως ό νεκρός. Έκ πασών δε τών μέ/ρι τοΰδε έκφρα-
σθεισών υποθέσεων περί της αρχικής αίτιας της γενέσεως του εθίμου της,
καύσεως τών νεκρών, πιθανώτερον φαίνεται μοι νά ΰποτεθή ότι τό
έθιμον τοΰτο προήλθεν έκ τών παλαιών άνθρωποθυσιών και επομένως
ό νεκρός ήτο θϋμα προωρισμένον εις ολοσχερή καΰσιν.
2 Ή άνάλυσις του Ά. Χρηστομάνου ϊνει οϋτω:
Χη|ΐΓΪον Πανε·πι«$τη»ιίον
Έν Ά&ήναις τή 28 Φεβρουαρίου 1903.
Άρ. 2324
Κύριε Ανδρέα Ν. Σκιά,
Ασμένως πληροφορώ ύμάς οτι τά τρία δείγματα σποδοΰ ή ιλύος
εκ τών ανασκαφών τών αρχαιοτήτων της Έλευσΐνος. ατινα μοί
εϊχετε επιδώσει, άναλυϋ-έντα παρ' εμού. αναμφισβητήτως άνεγνω.
ρίσΰησαν ώς σποδός ή τέφρα. Έκτος δμως της τέφρας ξύλων ενέ-
χουσι τά δείγματα, και μάλιστα τό νπ άριϋ·. 2 και 3 τέφραν ζωι-
κής προελεύσεως, ώς εικάζεται έκ τοΰ πολλού φωσφορικού οξέος
σννδεδυασμένου μετ' άσβέστου έν τφ εύρεϋέντι διά της αναλύσεως
βαίωσαν ασφαλώς οτι εν ταϊς πυραΐς υπήρχε τέ-
φρα όστών, ώστε δέν εΐνε ορθόν νά λέγεται ότι δέν
ευρέθησαν οστά κεκαυμένα. Έν τούτοις ό Ροΐΐΐ-
8ΘΙ1 (εν. άν. σελ. 3) γράφει ότι και ή χημική
άνάλυσιςτου Κ. Ζέγγελη «ουδαμώς εΐνε πειστική»,
παρακληθείς δέ ύπ' εμοΟ νά όρίση τους λόγου;,
δι' ους δέν θεωρεί πειστικήν τήν άνάλυσιν ταύτην,
άπήντησε δι' επιστολής αυτού τής 18 Ιανουαρίου
1906 οτι έγραψε τοΰτο φρονών ότι ήτο άναγκαΐον
νά βεβαιωθή ή έν ταΐς πυραΐς ύπαρΗις 'όγι άπλώς
όστών, άλλ' ανθρωπίνων όστών, δύναται δέ νά
ΰποτεΟή ότι εΐνε οστά ζώων καέντων έν ταΐς ςυ-
λίναις καλύβαις, άς υποθέτει ότι ΰπήρχον αύτόθι.
Αναφέρει δέ προσέτι ότι έρωτήσας χημικόν τινα
έκ Κοπενάγης ήκουσε παρ' αύτου οτι εΐνε δύ-
σκολον νά όρισθή, άν ή οωσηοοοΟγος άσβεστος
προέχεται έΗ οργανικών ουσιών και 'όγι τυχόν ές"
άνοργάνων.
Η γνώμη του έκ Κοπενάγης νημικοΟ Οά ήτο
ουδετέρου φωσφορικού ασβεστίου. Και ίχνη αζωτούχων οργανικών
ουσιών ήδυνή&ην εισέτι ν' άνακαλ.ύψω. Αλκάλια ανθρακικά ολίγα
μόνον εβεβαίωοα, ήτο δε τοΰτο έπόμενον ώς έκ τού διαλυτού αυ-
τών και τής έπι αιώνας έκ&έσεως τής σποδού εις τήν επίδρααιν
τών ατμοσφαιρικών αίτιων. 'Η άνάλυσις τών ύπ' άρι#. 2 και 3
δειγμάτων αποδεικνύει αναμφισβητήτως τήν ϋπαρξιν τέφρας οστέων.
Δείγμα 1.
Δείγματα 2 και
Κάλι {άν&ρακικόν και χλο)ριονχον)
0,455 °/0
0,177 %
Νάτρον ( » » » ) . . .
Χνη
0,004
14,286
20,017
2,641
1,045
8,000
5,372
Φωσφορικόν οξύ {άνυδρίτης) ....
2,319
5,606
8,105
10,701
54,521
46,330
—
1,073
5,816
5,777
3,857
3,919
—
0,029
100-
100
Δ. Κ. Χρηστομάνος
κα&ηγητής.
Όλίγας ήμέρας πρότερον ό αυτός μακαρίτης καθηγητής έν ιδία
επιστολή τής 12 Φεβρουαρίου μοί έγραψε τά ακόλουθα:
Φίλε Κύριε 2««δ,
Αναλύσας εΰρον τό ποσοατόν τοΰ φωσφορικού δξεος, και πεί-
θομαι οτι ή σποδός είναι ζωϊκή. Αλλ' ή ποσότης είναι τόσω μι-
κρά, ώοτε προς αποφυγήν διφορονμένου αποτελέσματος ύπέβαλον
τά δείγματα εις νέαν πλ.ήρη άνάλ.υιιν, ής τό αποτέλεσμα ϋα βρα-
δύνγ) όλίγας εισέτι ήμέρας.
Τά ΰπο τοΰ Χρηστομάνου άναλυθέντα τρία δείγματα προήρχοντο
έχ τής ανασκαφής τοΰ έτους 1902, ήτοι έν μεν έκ τοΰ κατωτέρου
τών παοά τήν ΝΛ γωνίαν τοΰ θολωτού τάφου άνασκαφέντων δύο
αλλεπαλλήλου στρωμάτων τέφρας, τά δέ λοιπά έκ τών κατά τό ΝΔ
ακοον τής νεκροπόλεως μεταξύ τών τοιχαρίων Ζ και Ζ στρωμάτων.