DOI Artikel:
Keramopulos, Antōnios D.: Hoi apologismoi tēs oikodomias tou Parthenōnos
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14282#0211
204 Οι απολογισμοί της οίκοδομίας τον Παρθενώνος- νπό Α. Κεραμοπούλλον.
ΑΕ 1914
Παρθενώνος άπησχόλουν ενα γραμματέα και ενα
ύπογραμματέα, θά έννοήσωμεν βεβαίως καΐ οΰτως
βτι και τά Προπύλαια, έργον όχι μικρόν, έδει νά
άπασχολώσι τουλάχιστον ενα γραμματέα καθ ολο-
κληρίαν άφωσιωμένον εις το έργον τοΟτο.
'Αλλ'ήσαν και οί έπιστάται των δύο έργων διά-
φοροι; Αί έπιγραφαί ΙΟ-, I 298-296 περιέχουσιν,
ώς ειπου,εν, απολογισμούς των έπιστατών δι'όκτώ
ετη τουλάχιστον. Έκ τών ετών τούτων οί έπιστά-
ται του τελευταίου (445) είδομεν ότι πιθανώς εΐνε
πάντες ή τίνες μόνον οί αύτοι προς τούς έπιστάτας
του Παρθενώνος κατά το αύτο ετος.Άν οί απολο-
γισμοί του Παρθενώνος έσώζοντο κάλλιον, ίσως
θά ήτο, νομίζω, δυνατόν νά άποοειχθη, ό'τι και τών
δύο προηγουμένων έτών (ΙΟ, I 295 και 296) 446
και 447 οί έπιστάται ήσαν καθ ό'μοιον τρόπον οί
αύτοι προς τούς τοΟ Παρθενώνος κατά τά αυτά
ετη. Εί και εϊνε δε πάντως άδύνατον νά συμβαίνη
τό αύτο και διά τά προηγούμενα ετη, διότι κατά
ταύτα ουδεμία εργασία έγίνετο χάριν του Παρθε-
νώνος, συμπεραίνομεν όμως και ούτω, οτι, έν ώ
πρόκειται περί δύο διαφόρων έργων, οί έπιστάται
δύνανται νά εΐνε οί αυτοί, αποτελούντες ίσως κεν-
τρικήν οίκονομικήν άρχήν, διαχειριζομένην τά δια-
θέσιμα προς δημόσια οικοδομήματα χρήματα. Αλ-
λ' επειδή άκριβώς κατά τούς χρόνους τούτους οί
Αθηναίοι ανέπτυξαν μεγάλην οίκοδομικήν δραστη-
ριότητα και πλείστα μεγάλα εργα έξετέλουν, ίσως
τοΟτο έγένετο αίτια, ώστε ή πιθανή έκείνη μία κεν-
τρική άρχή τών έπιστατών ή'ρςατο νά τεμαχίζηται
εις πλείονας, άσχολουμένας ειδικώς δι' εκαστον ή
— κατ αρχάς — τινά μόνον τών έν ενεργεία τότε
μεγάλων έργων. Ούτω εχομεν ειδικούς έπιστάτας
του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς, του
Ερεχθείου και άλλων έργων άγνωστων (ΙΟ, I 297
κε. 556 διιρρί. σελ. 146) χωρίς να απιοωυ.εν εις
τούς ειδικούς τειχοποιούς και τούς τριηροποιούς.
Ομοίαν μετάπτωσιν καταστάσεως ποριζόμεθα
κατά τάνωτέρω και εις τά πρόσωπα τών γραμμα-
τέων, ώς δεικνύει το γεγονός, ό'τι ένίοτε, παλαιό-
τερον, εις και ό αύτος γραμματεύς έχρησίμευε διά
δύο τουλάχιστον εργα, ώς τοΟτο συνέβη έπι του
Άλαιέως Εύθήμονος. Τό αύτο ίσως συνέβαινε και
κατά τά ετη, καθ' ά ό Άντικλής έν τω εργω του
Παρθενώνος ήτο συγγραμματεύς μετ'άλλου γραμ-
ματέως, του γενικού πιθανώς τών έπιστατών γραμ-
ματέως. Επειδή δε ούτος ήτο, Φαίνεται, πολυά-
σχολος, διά τοΟτο ύστερον άλλοτε μεν ώρίζετό τις
ώς συγγραμματεύς αύτοΟ, άλλ' άμφότεροι έμνη-
μονεύοντο εις τούς λογαριασμούς εκάστου έργου,
ώς συνέβη έν τω Παρθενώνι (443-438), άλλοτε
δε ώρίζετό τις ειδικός δι' εκαστον μέγα τούλάχι-
στον έργον γραμματεύς, ώς συνέβη έν τοις ετεσι
435-433 εν τε τώ Παρθενώνι και τοις Προπυ-
λαίοις. Έγώ τούλάχιστον δεν πιστεύω, οτι κατά
τά ετη 435-433 ό έτερος τών δι' έκάτερον τών
έργων τούτων γραμματέων ήτο ό γενικός γραμ-
ματεύς τών επιστατών, αν ούτοι έξηκολούθουν νά
ύπάρχωσιν ώς κεντρική άρχή έπί τών δημοσίων
έργων, ώς έδέχθην αύτούς διά τούς παλαιοτέρους
χρόνους. Ο Αντικλής δέ άσφαλώς, νομίζω, δεν
ήτο τοιούτος, διότι δεν θά ήδύναντο οί έπιστάται νά
χρονολογώσι διά τοΟ ονόματος τοΟ γραμματέως
μόνου τούς κεφαλαιώδεις άπολογισμούς αύτών κατά
την μέθοδον τών έπιγραφών ΙΟ, I 289-286, άν ό
γραμματεύς ήτο συνεχώς ό αυτός.
Έκ τών είρημένων έδείχθη, ότι οί από τοΟ στί-
χου 27 και έξης λογαριασμοί εΐνε του τρίτου έτους
της οίκοδομίας τοΟ Παρθενώνος ήτοι του 445/4.
Δεν έδείχθη όμως, άν αληθώς οί άμέσως προηγού-
μενοι λογαριασμοί (Ε) εΐνε του πρώτου έτους (447)
και άν επομένως λείπτ] ό απολογισμός του δευτέ-
ρου ήτοι τοΟ 446, ώς φρονεί ό ϋϊηδίηοοΐ". Ό ΟγοΙι
έν επιστολή έκφράζεταί μοι τήν γνώμην, ότι πιθα-
νώς οί λογαριασμοί του δευτέρου ώς και οί του
πρώτου έτους ήσαν βραχείς, άτε του έργου έν τή
άρχή οντος, και κατ άκολουθίαν ότι πιθανώς έχω-
ρουν και ύπήρχον άμφότεροι, οτε το Κ βεβαίως
θά άνεφέρετο εις τό δεύτερον ετος. Διά τούτου όμως
δεν αίρονται οί ύπολογισμοι του ΌίηδηιοοΓ περί
της διατάξεως τών άπολογισμών έπί της στήλης
-ού'τε αί παρατηρήσεις αύτοΟ περί τών λειψάνων
του Ρ στίχ. 42 ΚΑΙΗΟ και στίχ. 43 ΡΟΙΣΙ, ενθα
φαντάζεται ό ϋίπδΐΉΟΟΓ (σ. 63) κρυπτομένην εκ-
φρασίν τινα άναφερομένην εις τούς προτέρους έπι-
στάτας, εις τήν κατ' αύτον μή έκτέλεσιν της άνα-
ληφθείσης εντολής και εις τήν παράδοσιν της εν-
τολής ταύτης ύπό τούτων τών προτέρων επιστα-
τών εις τούς του επομένου έτους. Αληθώς οί στί-
χοι 41-43 φαίνονται περιέχοντες άσύνηθές τι, μή
ΑΕ 1914
Παρθενώνος άπησχόλουν ενα γραμματέα και ενα
ύπογραμματέα, θά έννοήσωμεν βεβαίως καΐ οΰτως
βτι και τά Προπύλαια, έργον όχι μικρόν, έδει νά
άπασχολώσι τουλάχιστον ενα γραμματέα καθ ολο-
κληρίαν άφωσιωμένον εις το έργον τοΟτο.
'Αλλ'ήσαν και οί έπιστάται των δύο έργων διά-
φοροι; Αί έπιγραφαί ΙΟ-, I 298-296 περιέχουσιν,
ώς ειπου,εν, απολογισμούς των έπιστατών δι'όκτώ
ετη τουλάχιστον. Έκ τών ετών τούτων οί έπιστά-
ται του τελευταίου (445) είδομεν ότι πιθανώς εΐνε
πάντες ή τίνες μόνον οί αύτοι προς τούς έπιστάτας
του Παρθενώνος κατά το αύτο ετος.Άν οί απολο-
γισμοί του Παρθενώνος έσώζοντο κάλλιον, ίσως
θά ήτο, νομίζω, δυνατόν νά άποοειχθη, ό'τι και τών
δύο προηγουμένων έτών (ΙΟ, I 295 και 296) 446
και 447 οί έπιστάται ήσαν καθ ό'μοιον τρόπον οί
αύτοι προς τούς τοΟ Παρθενώνος κατά τά αυτά
ετη. Εί και εϊνε δε πάντως άδύνατον νά συμβαίνη
τό αύτο και διά τά προηγούμενα ετη, διότι κατά
ταύτα ουδεμία εργασία έγίνετο χάριν του Παρθε-
νώνος, συμπεραίνομεν όμως και ούτω, οτι, έν ώ
πρόκειται περί δύο διαφόρων έργων, οί έπιστάται
δύνανται νά εΐνε οί αυτοί, αποτελούντες ίσως κεν-
τρικήν οίκονομικήν άρχήν, διαχειριζομένην τά δια-
θέσιμα προς δημόσια οικοδομήματα χρήματα. Αλ-
λ' επειδή άκριβώς κατά τούς χρόνους τούτους οί
Αθηναίοι ανέπτυξαν μεγάλην οίκοδομικήν δραστη-
ριότητα και πλείστα μεγάλα εργα έξετέλουν, ίσως
τοΟτο έγένετο αίτια, ώστε ή πιθανή έκείνη μία κεν-
τρική άρχή τών έπιστατών ή'ρςατο νά τεμαχίζηται
εις πλείονας, άσχολουμένας ειδικώς δι' εκαστον ή
— κατ αρχάς — τινά μόνον τών έν ενεργεία τότε
μεγάλων έργων. Ούτω εχομεν ειδικούς έπιστάτας
του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς, του
Ερεχθείου και άλλων έργων άγνωστων (ΙΟ, I 297
κε. 556 διιρρί. σελ. 146) χωρίς να απιοωυ.εν εις
τούς ειδικούς τειχοποιούς και τούς τριηροποιούς.
Ομοίαν μετάπτωσιν καταστάσεως ποριζόμεθα
κατά τάνωτέρω και εις τά πρόσωπα τών γραμμα-
τέων, ώς δεικνύει το γεγονός, ό'τι ένίοτε, παλαιό-
τερον, εις και ό αύτος γραμματεύς έχρησίμευε διά
δύο τουλάχιστον εργα, ώς τοΟτο συνέβη έπι του
Άλαιέως Εύθήμονος. Τό αύτο ίσως συνέβαινε και
κατά τά ετη, καθ' ά ό Άντικλής έν τω εργω του
Παρθενώνος ήτο συγγραμματεύς μετ'άλλου γραμ-
ματέως, του γενικού πιθανώς τών έπιστατών γραμ-
ματέως. Επειδή δε ούτος ήτο, Φαίνεται, πολυά-
σχολος, διά τοΟτο ύστερον άλλοτε μεν ώρίζετό τις
ώς συγγραμματεύς αύτοΟ, άλλ' άμφότεροι έμνη-
μονεύοντο εις τούς λογαριασμούς εκάστου έργου,
ώς συνέβη έν τω Παρθενώνι (443-438), άλλοτε
δε ώρίζετό τις ειδικός δι' εκαστον μέγα τούλάχι-
στον έργον γραμματεύς, ώς συνέβη έν τοις ετεσι
435-433 εν τε τώ Παρθενώνι και τοις Προπυ-
λαίοις. Έγώ τούλάχιστον δεν πιστεύω, οτι κατά
τά ετη 435-433 ό έτερος τών δι' έκάτερον τών
έργων τούτων γραμματέων ήτο ό γενικός γραμ-
ματεύς τών επιστατών, αν ούτοι έξηκολούθουν νά
ύπάρχωσιν ώς κεντρική άρχή έπί τών δημοσίων
έργων, ώς έδέχθην αύτούς διά τούς παλαιοτέρους
χρόνους. Ο Αντικλής δέ άσφαλώς, νομίζω, δεν
ήτο τοιούτος, διότι δεν θά ήδύναντο οί έπιστάται νά
χρονολογώσι διά τοΟ ονόματος τοΟ γραμματέως
μόνου τούς κεφαλαιώδεις άπολογισμούς αύτών κατά
την μέθοδον τών έπιγραφών ΙΟ, I 289-286, άν ό
γραμματεύς ήτο συνεχώς ό αυτός.
Έκ τών είρημένων έδείχθη, ότι οί από τοΟ στί-
χου 27 και έξης λογαριασμοί εΐνε του τρίτου έτους
της οίκοδομίας τοΟ Παρθενώνος ήτοι του 445/4.
Δεν έδείχθη όμως, άν αληθώς οί άμέσως προηγού-
μενοι λογαριασμοί (Ε) εΐνε του πρώτου έτους (447)
και άν επομένως λείπτ] ό απολογισμός του δευτέ-
ρου ήτοι τοΟ 446, ώς φρονεί ό ϋϊηδίηοοΐ". Ό ΟγοΙι
έν επιστολή έκφράζεταί μοι τήν γνώμην, ότι πιθα-
νώς οί λογαριασμοί του δευτέρου ώς και οί του
πρώτου έτους ήσαν βραχείς, άτε του έργου έν τή
άρχή οντος, και κατ άκολουθίαν ότι πιθανώς έχω-
ρουν και ύπήρχον άμφότεροι, οτε το Κ βεβαίως
θά άνεφέρετο εις τό δεύτερον ετος. Διά τούτου όμως
δεν αίρονται οί ύπολογισμοι του ΌίηδηιοοΓ περί
της διατάξεως τών άπολογισμών έπί της στήλης
-ού'τε αί παρατηρήσεις αύτοΟ περί τών λειψάνων
του Ρ στίχ. 42 ΚΑΙΗΟ και στίχ. 43 ΡΟΙΣΙ, ενθα
φαντάζεται ό ϋίπδΐΉΟΟΓ (σ. 63) κρυπτομένην εκ-
φρασίν τινα άναφερομένην εις τούς προτέρους έπι-
στάτας, εις τήν κατ' αύτον μή έκτέλεσιν της άνα-
ληφθείσης εντολής και εις τήν παράδοσιν της εν-
τολής ταύτης ύπό τούτων τών προτέρων επιστα-
τών εις τούς του επομένου έτους. Αληθώς οί στί-
χοι 41-43 φαίνονται περιέχοντες άσύνηθές τι, μή