DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: Neōteros Kalos Poimēn tou Ethnikou archaiologikou Mouseiou Athēnōn
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14280#0049
Α Κ 1915
Νεώτερος Καλός Ποιμήν τον Μουσείου 'Αΰηνών υπό Γ. Σωτηρίου. 41
τοΟ ΧοιστοΟ παραστάσεως επί των αρχαιοτέρων
Χριστιανικών Σαρκοφάγων — Καλοί Ποιμένες κα-
τεσκευάζοντο είτε μετά στροφής της κεφαλής είτε
κατά μέτωπον, είτε μετά της μιας χειρός κρατού-
σης κα'ι τους τεσσάρας πόδας τοΟ προβάτου είτε
και διά των δυο χειρών, αναλόγως τών προτύπων,
άτινα οί χριστιανοί τεχνΐται εϊχον προ εαυτών κα'ι
τών έπικρατουσών περί Χρίστου παραδόσεων (Χρι-
στοφανειών)" την μακράν ή βρα^εΐαν ούλην κόμην
κα'ι το ωοειδές ή στρογγύλον πλατύ πρόσωπον πρέ-
πει νά έρμηνεύσωμεν διά της διακρίσεως του μι-
κρασιάτικου κα'ι άλεςανδρινου τύπου , ήτοι της
χρήσεως μακράς μέν κόμης και ώοειδοΟς προσώ-
που τών άγαλματίων τών ισταμένων ύπο την μι-
κρασιατικήν έπίδρασιν, ώς είνε το άρχαιότερον
άγαλμα της Ρώμης, κα'ι βραδείας ούλης κόμης
κα'ι πλατέες στρογγυλού προσώπου, ώς είνε το
ήμέτερον άγαλμάτιον και οί λοιποί μεταγενέστεροι
Καλοί Ποιμένες, οί ώς αιμήσεις άλεςανδρινών τύ-
πων δυνάμενοι νά θεωοτ,θώσι 1.
III
Προς συμπληρωσιν της συντόμου ταύτης περί
Καλών Ποιμένων μελέτης, ύπολείπεται νά έξετά-
σωμεν: τίνα χρησιν έποιοΰντο οί πρώτοι Χριστιανοί
τών άγαλματίων τούτων. Το ζήτημα ερμηνεύει το
άκατέργαστον της όπισθεν τών Καλών Ποιμένων
παρουσιαζομένης πλευράς. Πάντα σχεδόν τάγαλ-
μάτια κα'ι ίδια τοϋ λεγομένου 2ου τύπου είνε όπι-
σθεν ακατέργαστα και φέρουσιν, ώς είδομεν, όπήν
τίνα άνιυθεν κατάλληλον προς ένΟεσιν σιδηράς συ-
ναρμογής" οί άβ Κθ88Ϊ, Ββ^θΙ και 3ΐι·ζγ£θ\ν8ΐά
προς έξήγησιν τούτου ύποδεικνύουσι τον Εύσέβιον
(έν βίω Κωνσταντίνου, III, 49), ό'στις μαρτυρεί
οτι υπεράνω δημοσίων κρηνών έτοποΟετουντο (έπί
1 Βλέπε περί διακρίσεως τών δύο τύπων έν τω εργω μου «ό Χρι-
στά; έν τή Τέννη· σελ. 94 καί 97 κε.
Κατά της διδομένης παρ' ημών χρονολογίας τοΰ αγαλματίου μό-
νον ή αυστηρώς κατά μέτωπον στάσις, ή άπό τών αε'σων η τέλους τοΰ
Δ' αιώνος επικρατήσασα εν τη Τέ/νη, δύναται ώς σπουδαία άντίρ-
ρησις νά προβληθή' άλλ' ό Κανών ούτος δέν δύναται νά ε/η βαρύ-
τητα, καθόσον η ημετέρα χρονολόγησις τοΰ αγαλματίου (άρ·/αί τοΰ
Δ' η και τέλη τοΰ Γ' αιώνος) αποβλέπει έπο/ην, ήτις δύναται νά
χαρακτηρισθή ώς ή μεταβατική περίοδος της άπό τοΰ τέλους τοΰ Β'
μ.Χ. αιώνος άρξαμένης έςελίξεως, ή' ώς λέγεται, καταπτώσεως τών
κλασσικών πλαστικών εονων.
τίνος κόγχης πιθανώτατα) Καλοί Ποιμένες" τ'ο εθος
τοΰτο καθιερώθη ίσως άπό του Μ. Κωνσταντίνου
καί τούτο μαρτυροΰσι πάντα σχεδόν τά γνωστά
άγαλμάτια πλην του αρχαιοτέρου της Ρώμης καί
τοΟ ημετέρου, άτινα εχουσι μέν άκατέργαστον την
όπισθεν πλευράν, ελλείπει όμως καί ή τετράγωνος
σχισμή καί ή άνωθεν ταύτης οπή 2" αν δε εις τών
λ'γων, οί'τινες έπεισαν τους άρχαιολόγους πεο'ι της
αρχαιότητος κα'ι της άναγωγής εις τήν Γ' εκατ.
του 1ου άγαλματίου της Ρώμης είνε κζί ή διαφορά
της όπισθεν πλευράς, εύνόητον είνε οτι ή αύτη
διαφορά ή παρατηρούμενη καί εις το άγαλμάτιον
τών Αθηνών πείθει περί της αρχαιότητος κα'ι του
ημετέρου, του φέροντος, ώς καί ανωτέρω είπομεν,
όπισθεν προεςο^ήν τινα όμοιάζουσαν προς κορμόν
δένδρου, ίφ ής μάλιστα καί το ολον άγαλαα στη-
οίνεται.
1
Αλλ ή χρήσις τών μεταγενεστέρων άγαλμα-
τίων Καλών Ποιμένο>ν είνε έκ του Εύσεβίου γνω-
στή" είνε άοα όυιοία κα'ι ή τών δύο άοναιοτέοων
άφ ου το έ'Οος καθιεροΰται άπό τοΰ Μ. Κωνσταν-
τίνου, ήμεΐς δ :δέχθημεν αμφότερα τάγαλμάτια
ώς ανήκοντα εις τούς προ του Μ. Κωνσταντίνου
- Βλέπε έν ΕδίΠ. ΟΐΙΗΓίδΙβοΙίΓ. ε. ά.· ιδε καί Εύσεβίου ε'ν βίω
Κωνσταντίνου Βιβλ. Γ', 49, 1x8. Ηβϊΐίβΐ, ΕβίρζΪ£. 1902, σελ. 98,
'ενθα λέγεται: «είδες δ1 άν έπί μέσων αγορών κειμέναις κρήναις τά τοΰ
Καλοΰ ΓΙοιμένος σύμβολα, τοις άπό τών θείων λογίων όρμωμ,ένοις
γνώριμα, τον τε Δανιήλ συν αυτοΐς λέουσιν έν ναλκώ πεπλασαένον
•/ρυσοΰ τε πετάλοις έκλάμποντα^).
Λίαν συμβάλλει πρός κατανόησιν τοϋ τρόπου, καΟ' όν έτίθεντο έπί
κογχών Καλοί Ποιμένες, τυ,ήμα τοΰ διασωθέντος άμβωνος της Θεσ-
σαλονίκης, μνημείου τοΰ Κ' αιώνος — άποκειμίνου ήδη έν τώ Όθωμ..
Μουσείω Κωνσταντινουπόλεως —, έν ω, ώς ορθότατα πρώτος ό <1β
Εθ88Ϊ διέκρινε, διασώζεται τό κάτω μέρος Καλοΰ Ποιμένος μετά
τών ποδών χιαστί εντός κόγχης, όαοίας πρός τάς κόγχας, έφ'ων καί
λοιπαί ανάγλυφοι παραστάσεις υπάρχουσιν ( Αγγέλου, Θεοτόκου καί
τριών Μάγων) βλέπε είκ. έν λνιιΐΐί, έ ά. σελ. 134, είκ. 124 καί 125.
Ό 8ίΐ'γΖ§Ό\ν3]ί1 (εν ΕδίΠ. Οΐ131'1;. ε. α.) προσάγει πρί,ς άπόδειςιν
της χρήσεως 'ήί παραστάσεως καί τινα εγκόλπια καί σταυρούς έπί
ξύλου ή ελεφαντοστού τών συλλογών τοΰ 'Λγ."Ορους, ένθα παις έν
σχήματι πο'μένος κάθηται μετά διεσταυρωμένων ποδών έπί λόφου
(Καλός Ποιμήν έπί τοΰ όμφαλοΰ), προ τοΰ όποιου ρέει υδωρ. έν ω
πέρις" παρίστανται διάιορα ζώα1 εις ταΰτα διαβλέπει άρχαϊα χριστια-
νικά πρότυπα καί παραπέμπει διά τήν αυτήν έπί μαρμάρινων ανάγλυ-
φων -/ρήσιν εις τό μικρόν άνάγλυφον τών Αθηνών, έν ω παρίσταται
ποιμήν κρατών υπό τήν μασχάλην τό πρόόατον καί άπέναντι άνήρ
μετά φωτοστεφάνου καί δένδρου, έφ' ού άνέρπει ό'φις (ιδε εικόνα
έν 03ΐ3Γθ1, ϋΐΟίίοη. (Γ3ΓθΙΐβθ1. οΙΐΓβΙ., I, μέρ. 2, σελ. 3086, είκ.
1094), ούτινος όμως αμφισβητείται δικαίως ό χριστιανικός χαρακτήρ.
Περί τών γλυπτών "έργων τοΰ Αγίου "Ορους, τών μικροτε/νημάτων
κλπ. πρβλ. τό νεωστί εκδοθέν ΰπό τοΰ Συλλόγου πρός διάδοσιν ωφελί-
μων βιβλίων έργον υ.ου «Τό "Λγιον "Ορος». Αθήναι. 1915 σ. 133 κε.
6
Νεώτερος Καλός Ποιμήν τον Μουσείου 'Αΰηνών υπό Γ. Σωτηρίου. 41
τοΟ ΧοιστοΟ παραστάσεως επί των αρχαιοτέρων
Χριστιανικών Σαρκοφάγων — Καλοί Ποιμένες κα-
τεσκευάζοντο είτε μετά στροφής της κεφαλής είτε
κατά μέτωπον, είτε μετά της μιας χειρός κρατού-
σης κα'ι τους τεσσάρας πόδας τοΟ προβάτου είτε
και διά των δυο χειρών, αναλόγως τών προτύπων,
άτινα οί χριστιανοί τεχνΐται εϊχον προ εαυτών κα'ι
τών έπικρατουσών περί Χρίστου παραδόσεων (Χρι-
στοφανειών)" την μακράν ή βρα^εΐαν ούλην κόμην
κα'ι το ωοειδές ή στρογγύλον πλατύ πρόσωπον πρέ-
πει νά έρμηνεύσωμεν διά της διακρίσεως του μι-
κρασιάτικου κα'ι άλεςανδρινου τύπου , ήτοι της
χρήσεως μακράς μέν κόμης και ώοειδοΟς προσώ-
που τών άγαλματίων τών ισταμένων ύπο την μι-
κρασιατικήν έπίδρασιν, ώς είνε το άρχαιότερον
άγαλμα της Ρώμης, κα'ι βραδείας ούλης κόμης
κα'ι πλατέες στρογγυλού προσώπου, ώς είνε το
ήμέτερον άγαλμάτιον και οί λοιποί μεταγενέστεροι
Καλοί Ποιμένες, οί ώς αιμήσεις άλεςανδρινών τύ-
πων δυνάμενοι νά θεωοτ,θώσι 1.
III
Προς συμπληρωσιν της συντόμου ταύτης περί
Καλών Ποιμένων μελέτης, ύπολείπεται νά έξετά-
σωμεν: τίνα χρησιν έποιοΰντο οί πρώτοι Χριστιανοί
τών άγαλματίων τούτων. Το ζήτημα ερμηνεύει το
άκατέργαστον της όπισθεν τών Καλών Ποιμένων
παρουσιαζομένης πλευράς. Πάντα σχεδόν τάγαλ-
μάτια κα'ι ίδια τοϋ λεγομένου 2ου τύπου είνε όπι-
σθεν ακατέργαστα και φέρουσιν, ώς είδομεν, όπήν
τίνα άνιυθεν κατάλληλον προς ένΟεσιν σιδηράς συ-
ναρμογής" οί άβ Κθ88Ϊ, Ββ^θΙ και 3ΐι·ζγ£θ\ν8ΐά
προς έξήγησιν τούτου ύποδεικνύουσι τον Εύσέβιον
(έν βίω Κωνσταντίνου, III, 49), ό'στις μαρτυρεί
οτι υπεράνω δημοσίων κρηνών έτοποΟετουντο (έπί
1 Βλέπε περί διακρίσεως τών δύο τύπων έν τω εργω μου «ό Χρι-
στά; έν τή Τέννη· σελ. 94 καί 97 κε.
Κατά της διδομένης παρ' ημών χρονολογίας τοΰ αγαλματίου μό-
νον ή αυστηρώς κατά μέτωπον στάσις, ή άπό τών αε'σων η τέλους τοΰ
Δ' αιώνος επικρατήσασα εν τη Τέ/νη, δύναται ώς σπουδαία άντίρ-
ρησις νά προβληθή' άλλ' ό Κανών ούτος δέν δύναται νά ε/η βαρύ-
τητα, καθόσον η ημετέρα χρονολόγησις τοΰ αγαλματίου (άρ·/αί τοΰ
Δ' η και τέλη τοΰ Γ' αιώνος) αποβλέπει έπο/ην, ήτις δύναται νά
χαρακτηρισθή ώς ή μεταβατική περίοδος της άπό τοΰ τέλους τοΰ Β'
μ.Χ. αιώνος άρξαμένης έςελίξεως, ή' ώς λέγεται, καταπτώσεως τών
κλασσικών πλαστικών εονων.
τίνος κόγχης πιθανώτατα) Καλοί Ποιμένες" τ'ο εθος
τοΰτο καθιερώθη ίσως άπό του Μ. Κωνσταντίνου
καί τούτο μαρτυροΰσι πάντα σχεδόν τά γνωστά
άγαλμάτια πλην του αρχαιοτέρου της Ρώμης καί
τοΟ ημετέρου, άτινα εχουσι μέν άκατέργαστον την
όπισθεν πλευράν, ελλείπει όμως καί ή τετράγωνος
σχισμή καί ή άνωθεν ταύτης οπή 2" αν δε εις τών
λ'γων, οί'τινες έπεισαν τους άρχαιολόγους πεο'ι της
αρχαιότητος κα'ι της άναγωγής εις τήν Γ' εκατ.
του 1ου άγαλματίου της Ρώμης είνε κζί ή διαφορά
της όπισθεν πλευράς, εύνόητον είνε οτι ή αύτη
διαφορά ή παρατηρούμενη καί εις το άγαλμάτιον
τών Αθηνών πείθει περί της αρχαιότητος κα'ι του
ημετέρου, του φέροντος, ώς καί ανωτέρω είπομεν,
όπισθεν προεςο^ήν τινα όμοιάζουσαν προς κορμόν
δένδρου, ίφ ής μάλιστα καί το ολον άγαλαα στη-
οίνεται.
1
Αλλ ή χρήσις τών μεταγενεστέρων άγαλμα-
τίων Καλών Ποιμένο>ν είνε έκ του Εύσεβίου γνω-
στή" είνε άοα όυιοία κα'ι ή τών δύο άοναιοτέοων
άφ ου το έ'Οος καθιεροΰται άπό τοΰ Μ. Κωνσταν-
τίνου, ήμεΐς δ :δέχθημεν αμφότερα τάγαλμάτια
ώς ανήκοντα εις τούς προ του Μ. Κωνσταντίνου
- Βλέπε έν ΕδίΠ. ΟΐΙΗΓίδΙβοΙίΓ. ε. ά.· ιδε καί Εύσεβίου ε'ν βίω
Κωνσταντίνου Βιβλ. Γ', 49, 1x8. Ηβϊΐίβΐ, ΕβίρζΪ£. 1902, σελ. 98,
'ενθα λέγεται: «είδες δ1 άν έπί μέσων αγορών κειμέναις κρήναις τά τοΰ
Καλοΰ ΓΙοιμένος σύμβολα, τοις άπό τών θείων λογίων όρμωμ,ένοις
γνώριμα, τον τε Δανιήλ συν αυτοΐς λέουσιν έν ναλκώ πεπλασαένον
•/ρυσοΰ τε πετάλοις έκλάμποντα^).
Λίαν συμβάλλει πρός κατανόησιν τοϋ τρόπου, καΟ' όν έτίθεντο έπί
κογχών Καλοί Ποιμένες, τυ,ήμα τοΰ διασωθέντος άμβωνος της Θεσ-
σαλονίκης, μνημείου τοΰ Κ' αιώνος — άποκειμίνου ήδη έν τώ Όθωμ..
Μουσείω Κωνσταντινουπόλεως —, έν ω, ώς ορθότατα πρώτος ό <1β
Εθ88Ϊ διέκρινε, διασώζεται τό κάτω μέρος Καλοΰ Ποιμένος μετά
τών ποδών χιαστί εντός κόγχης, όαοίας πρός τάς κόγχας, έφ'ων καί
λοιπαί ανάγλυφοι παραστάσεις υπάρχουσιν ( Αγγέλου, Θεοτόκου καί
τριών Μάγων) βλέπε είκ. έν λνιιΐΐί, έ ά. σελ. 134, είκ. 124 καί 125.
Ό 8ίΐ'γΖ§Ό\ν3]ί1 (εν ΕδίΠ. Οΐ131'1;. ε. α.) προσάγει πρί,ς άπόδειςιν
της χρήσεως 'ήί παραστάσεως καί τινα εγκόλπια καί σταυρούς έπί
ξύλου ή ελεφαντοστού τών συλλογών τοΰ 'Λγ."Ορους, ένθα παις έν
σχήματι πο'μένος κάθηται μετά διεσταυρωμένων ποδών έπί λόφου
(Καλός Ποιμήν έπί τοΰ όμφαλοΰ), προ τοΰ όποιου ρέει υδωρ. έν ω
πέρις" παρίστανται διάιορα ζώα1 εις ταΰτα διαβλέπει άρχαϊα χριστια-
νικά πρότυπα καί παραπέμπει διά τήν αυτήν έπί μαρμάρινων ανάγλυ-
φων -/ρήσιν εις τό μικρόν άνάγλυφον τών Αθηνών, έν ω παρίσταται
ποιμήν κρατών υπό τήν μασχάλην τό πρόόατον καί άπέναντι άνήρ
μετά φωτοστεφάνου καί δένδρου, έφ' ού άνέρπει ό'φις (ιδε εικόνα
έν 03ΐ3Γθ1, ϋΐΟίίοη. (Γ3ΓθΙΐβθ1. οΙΐΓβΙ., I, μέρ. 2, σελ. 3086, είκ.
1094), ούτινος όμως αμφισβητείται δικαίως ό χριστιανικός χαρακτήρ.
Περί τών γλυπτών "έργων τοΰ Αγίου "Ορους, τών μικροτε/νημάτων
κλπ. πρβλ. τό νεωστί εκδοθέν ΰπό τοΰ Συλλόγου πρός διάδοσιν ωφελί-
μων βιβλίων έργον υ.ου «Τό "Λγιον "Ορος». Αθήναι. 1915 σ. 133 κε.
6