DOI Artikel:
Xyngopulos, Andreas: Eis ta peri tēs Monēs "ARMA"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14280#0093
ΑΕ 1915
Εις τά περί μονής «ΑΡΜΑ »' υπό Α. Ξυγγοπούλου. 85
τής Άγιας Μονής παρά τό Ναύπλιον κτισθείσης
κατά το έτος 1144 (βένηβά έν Αΐΐίθη. ΜϊΙΙβΐΙαη-
§βη XXXIV 1909 σ. 210 χέ. πίν. XI).
Επίσης λίαν σπουδαΐον δια την χρονολογίαν
του κτίσματος είναι καί το έπιστύλιον το έντετοι-
χισμένον εις την κόγχην του ναοΟ μεταξύ τοΟ πα-
ράθυρου καί τοΟ αρχαίου άνθεμίου (βλ. ε.ά. είκ.
3). Το έπιστΰλιον τούτο αποτελείται εκ σειράς μι-
κοών τόξων κάτωθεν τών οποίων ευρίσκεται άνά εν
φύλλον, κατά διαστήματα δε ύπάρχουσι κομβία
έξέχοντα έν σχήματι ρόδακος. Το μικρασιάτικης
καταγωγής διακοσμητικόν τούτο θέμα, ώς βλέπο-
μεν αυτό έπι του έπιστυλίου, είναι γνωστής περί-
που χρονολογίας καθόσον εν τοιοΰτον εύρεΟέν έν
Μαγνησία της Μικρός Ασίας φέρει επ αΰτου χρο-
νολογίαν τό ετος 967 [Βίτζ^^οιοδΜ έν \νϊβηθΓ
δίαάίβη XXIV 1902 σ. 443 κέ.).
Κατά ταΟτα λοιπόν ή ύπ' δψιν εκκλησία δύνα-
ται νά χρονολογηθώ άπό του Γ μέχρι τοΟ ΙΒ' αι-
ώνος. "Οτι δέ πράγματι εις την έποχήν ταύτην
ανάγεται αποδεικνύει το γεγονός, ότι κατά την πε-
ρίοδον της Φραγκοκρατίας φαίνεται, ό'τι ή εκκλη-
σία έπεσκευάσΟη. Τούτο δέ έξάγεται εκ τών οξυ-
γωνίων γοτθικών τόξων τά όποια ευρίσκονται εις
τά διασταυρούμενα κλίτη έφ' ών στηρίζεται δ
^οοϋΧλος, ώς τούτο φαίνεται έν τη τομή της εκ-
κλησίας (βλ. ε.ά. πίν. ο).
Ή δέ έξωτερική δψις του κτιρίου δεικνύει, ό'τι
πολλάκις τοΰτο έπεσκευάσΟη. Ούτω ή μεν κόγχη
φαίνεται ό'τι διατηρεί την πρώτην αυτής μορφήν
φέρουσα επαλλήλους σειράς πλίνθων και λίθων.
Ή νοτία όμως πλευρά (έ.ά. εϊκ. 4) είναι έκτι-
σμένη διά κοινής τοιχοδομιας άνευ πλίνθων. Έπι
της πλευράς δέ ταύτης διακρίνεται καί μικρόν πα-
ράθυρον μετ οξυγωνίου άνω τόξου προερχόμενον
πιθανώς έκ της φραγκικής επισκευής.
Όσον δ' άφορα την άνάγλυφον πλάκα, την χρη-
σιμεύουσαν ώς άγίαν τράπεζαν (ε.ά. πίν. 5 σχ.1),
φαίνεται, ό'τι αύτη έχρησίμευεν άλλοτε ώς θωρά-
κιον. Ο ο έπ αυτής διπλοΟς διασταυρούμενος μαί-
ανδρος και σχηματίζων το σχήμα 8\ν&8ίί1ί&, είναι
λίαν κοινό: κατά τους χριστιανικούς χρόνους απαν-
τών έν Α'ιγύπτω, Ραβέννη, Συρία, Κωνσταντινου-
πόλει κτλ., ώστε ουδείς λόγος συντρέχει εις το νά
όνομασθή ούτος «έρετρικός», ώς λέγει ό κ. Γεωρ-
γιάδης. Οί δέ Ιπ' αύτου τέσσαρες κύκλοι οί φέρον-
τες έντος τον μονογραμματικόν σταυρόν είναι συ-
νηθέστατοι εις την παλαιοχριστιανικήν τέχνην
(Σαηνβηί έν Βαΐΐ, άθ Οοιτ. ΗθΙΙθπ. XXIII 1899
σ. 243 κέ.). Η ύπαρξις δέ της πλακός ταύτης,
ήτις δύναται άσφαλώς νά χρονολογηθή άπό του Ε'
ή ζ!" αιώνος, άν δεν μετεφέρθη άλλαχόθεν, υπο-
δεικνύει, ότι ή νΟν έκκλησία έκτίσθη έπι παλαιο-
τέρας, ώς τούτο συχνότατα συμβαίνει.
Τέλος αί τοιχογραφίαι του νάρθηκος, αϊ όποϊαι
είναι τέχνης ουχί εύκαταφρονήτου, φαίνεται, ότι
εις την περι τον τροΰλλον ζώνην παριστώσι τους
«αίνους», σύνθεσιν ής ή ύπόθεσις έλήφθη έκ τών
τριών τελευταίων Ψαλμών.
Κατωτέρω δέ παρίστανται σκηνα'ι έκ του βίου
τοΟ ΤησοΟ, ώς καί το μαρτύριον άγιου τινός, πι-
θανώς του Άγ. Γεωργίου, εις ον είναι αφιερωμένη
ή έκκλησία. Ή εικονογραφική σύνθεσι; τών «αί-
νων », ή φέρουσα συνήθως τό δνομα « Πα.σα πνοή» ,
ύπό το όποιον και περιγράφεται έν τή Ερμηνεία,
[Διονυσίου έκ Φουρνά Ερμηνεία τής ζωγραφικής
τέχνης έκδ. Παπαδοπούλου-Κεραμέως σ. 128 κέ.)
διαμορφοΰται μέν κατά τον ΙΕ' και Κ7' αιώνα
(Όϊβ/ιΙ ε.ά. σελ. 77 / κέ.), άλλ' είναι έν μεγάλη
χήρσει κατά τον ΙΖ' καί ίδια τον ΙΗ αιώνα. Ή
σύνθεσις αύτη παρίσταται ότέ μέν πολύπλοκος,
όπως εις την ύπ' δψιν έκκλησίαν και εις τάς τοι-
χογραφία; τής εντελώς νυν κατεδαφισθείσης Με-
γάλης Πανάγιας έν Αθήναις παρά την Βιβλιοθή-
κην τοΰ Αδριανού. (Απεικονίσεις τών τοιχογρα-
φιών τούτων διέσωσεν ό }¥β8ίΙα/οβ έν Ατοΐι&βοΐο-
§ί& τόμ. 1,1 1888 σ. 181 κέ. πίν. νΐΙΙ-ΙΧ), ότέ
δέ απλουστέρα ώς εις την έν Οίτύλω έκκλησίαν
του Δεκούλου, γρονο\ογουυ.έντιν άπό του 1705,
{Τταο\ηα%τ έν Αηηα&Ι ο£ ίΐιβ ΒηίϊδΙι 8ο1ιοο1 &ΐ
Α&θπ8 XV 1908-9 σελ. 199 κέ. πίν. XIII) έπι-
σης δέ και εις τον ναόν τών άγίων Αδριανού" κα'ι
Ναταλίας έν τω παρά το Ναύπλιον χωρίω Κα-
τσίγρι, όστις χρονολογείται άπό τοΟ 1783. {Ιαηι-
ραΜ8, Μθιποϊγθ 8ιιγ Ιθβ αηίϊςιιιΐΐθδ ΟΙΐΓθί. άβ Ια
Ογθοθ είκ. 147).
'Εάν δέ θεωρήσωμεν τάς τοιχογραφίας ταύτας
τής μονής τοΟ Άγιου Γεωργίου συγχρόνους προς
τήν κτίσιν του νάρθηκος, ώς τούτο είναι λίαν πι-
θανόν, τότε πρέπει νά χρονολογήσωμεν αυτόν άπό
του ΙΖ' και πιθανώτερον άπό τοΟ ΙΗ' αιώνος.
Ανδρέας Ξνγγόπουλος.
Εις τά περί μονής «ΑΡΜΑ »' υπό Α. Ξυγγοπούλου. 85
τής Άγιας Μονής παρά τό Ναύπλιον κτισθείσης
κατά το έτος 1144 (βένηβά έν Αΐΐίθη. ΜϊΙΙβΐΙαη-
§βη XXXIV 1909 σ. 210 χέ. πίν. XI).
Επίσης λίαν σπουδαΐον δια την χρονολογίαν
του κτίσματος είναι καί το έπιστύλιον το έντετοι-
χισμένον εις την κόγχην του ναοΟ μεταξύ τοΟ πα-
ράθυρου καί τοΟ αρχαίου άνθεμίου (βλ. ε.ά. είκ.
3). Το έπιστΰλιον τούτο αποτελείται εκ σειράς μι-
κοών τόξων κάτωθεν τών οποίων ευρίσκεται άνά εν
φύλλον, κατά διαστήματα δε ύπάρχουσι κομβία
έξέχοντα έν σχήματι ρόδακος. Το μικρασιάτικης
καταγωγής διακοσμητικόν τούτο θέμα, ώς βλέπο-
μεν αυτό έπι του έπιστυλίου, είναι γνωστής περί-
που χρονολογίας καθόσον εν τοιοΰτον εύρεΟέν έν
Μαγνησία της Μικρός Ασίας φέρει επ αΰτου χρο-
νολογίαν τό ετος 967 [Βίτζ^^οιοδΜ έν \νϊβηθΓ
δίαάίβη XXIV 1902 σ. 443 κέ.).
Κατά ταΟτα λοιπόν ή ύπ' δψιν εκκλησία δύνα-
ται νά χρονολογηθώ άπό του Γ μέχρι τοΟ ΙΒ' αι-
ώνος. "Οτι δέ πράγματι εις την έποχήν ταύτην
ανάγεται αποδεικνύει το γεγονός, ότι κατά την πε-
ρίοδον της Φραγκοκρατίας φαίνεται, ό'τι ή εκκλη-
σία έπεσκευάσΟη. Τούτο δέ έξάγεται εκ τών οξυ-
γωνίων γοτθικών τόξων τά όποια ευρίσκονται εις
τά διασταυρούμενα κλίτη έφ' ών στηρίζεται δ
^οοϋΧλος, ώς τούτο φαίνεται έν τη τομή της εκ-
κλησίας (βλ. ε.ά. πίν. ο).
Ή δέ έξωτερική δψις του κτιρίου δεικνύει, ό'τι
πολλάκις τοΰτο έπεσκευάσΟη. Ούτω ή μεν κόγχη
φαίνεται ό'τι διατηρεί την πρώτην αυτής μορφήν
φέρουσα επαλλήλους σειράς πλίνθων και λίθων.
Ή νοτία όμως πλευρά (έ.ά. εϊκ. 4) είναι έκτι-
σμένη διά κοινής τοιχοδομιας άνευ πλίνθων. Έπι
της πλευράς δέ ταύτης διακρίνεται καί μικρόν πα-
ράθυρον μετ οξυγωνίου άνω τόξου προερχόμενον
πιθανώς έκ της φραγκικής επισκευής.
Όσον δ' άφορα την άνάγλυφον πλάκα, την χρη-
σιμεύουσαν ώς άγίαν τράπεζαν (ε.ά. πίν. 5 σχ.1),
φαίνεται, ό'τι αύτη έχρησίμευεν άλλοτε ώς θωρά-
κιον. Ο ο έπ αυτής διπλοΟς διασταυρούμενος μαί-
ανδρος και σχηματίζων το σχήμα 8\ν&8ίί1ί&, είναι
λίαν κοινό: κατά τους χριστιανικούς χρόνους απαν-
τών έν Α'ιγύπτω, Ραβέννη, Συρία, Κωνσταντινου-
πόλει κτλ., ώστε ουδείς λόγος συντρέχει εις το νά
όνομασθή ούτος «έρετρικός», ώς λέγει ό κ. Γεωρ-
γιάδης. Οί δέ Ιπ' αύτου τέσσαρες κύκλοι οί φέρον-
τες έντος τον μονογραμματικόν σταυρόν είναι συ-
νηθέστατοι εις την παλαιοχριστιανικήν τέχνην
(Σαηνβηί έν Βαΐΐ, άθ Οοιτ. ΗθΙΙθπ. XXIII 1899
σ. 243 κέ.). Η ύπαρξις δέ της πλακός ταύτης,
ήτις δύναται άσφαλώς νά χρονολογηθή άπό του Ε'
ή ζ!" αιώνος, άν δεν μετεφέρθη άλλαχόθεν, υπο-
δεικνύει, ότι ή νΟν έκκλησία έκτίσθη έπι παλαιο-
τέρας, ώς τούτο συχνότατα συμβαίνει.
Τέλος αί τοιχογραφίαι του νάρθηκος, αϊ όποϊαι
είναι τέχνης ουχί εύκαταφρονήτου, φαίνεται, ότι
εις την περι τον τροΰλλον ζώνην παριστώσι τους
«αίνους», σύνθεσιν ής ή ύπόθεσις έλήφθη έκ τών
τριών τελευταίων Ψαλμών.
Κατωτέρω δέ παρίστανται σκηνα'ι έκ του βίου
τοΟ ΤησοΟ, ώς καί το μαρτύριον άγιου τινός, πι-
θανώς του Άγ. Γεωργίου, εις ον είναι αφιερωμένη
ή έκκλησία. Ή εικονογραφική σύνθεσι; τών «αί-
νων », ή φέρουσα συνήθως τό δνομα « Πα.σα πνοή» ,
ύπό το όποιον και περιγράφεται έν τή Ερμηνεία,
[Διονυσίου έκ Φουρνά Ερμηνεία τής ζωγραφικής
τέχνης έκδ. Παπαδοπούλου-Κεραμέως σ. 128 κέ.)
διαμορφοΰται μέν κατά τον ΙΕ' και Κ7' αιώνα
(Όϊβ/ιΙ ε.ά. σελ. 77 / κέ.), άλλ' είναι έν μεγάλη
χήρσει κατά τον ΙΖ' καί ίδια τον ΙΗ αιώνα. Ή
σύνθεσις αύτη παρίσταται ότέ μέν πολύπλοκος,
όπως εις την ύπ' δψιν έκκλησίαν και εις τάς τοι-
χογραφία; τής εντελώς νυν κατεδαφισθείσης Με-
γάλης Πανάγιας έν Αθήναις παρά την Βιβλιοθή-
κην τοΰ Αδριανού. (Απεικονίσεις τών τοιχογρα-
φιών τούτων διέσωσεν ό }¥β8ίΙα/οβ έν Ατοΐι&βοΐο-
§ί& τόμ. 1,1 1888 σ. 181 κέ. πίν. νΐΙΙ-ΙΧ), ότέ
δέ απλουστέρα ώς εις την έν Οίτύλω έκκλησίαν
του Δεκούλου, γρονο\ογουυ.έντιν άπό του 1705,
{Τταο\ηα%τ έν Αηηα&Ι ο£ ίΐιβ ΒηίϊδΙι 8ο1ιοο1 &ΐ
Α&θπ8 XV 1908-9 σελ. 199 κέ. πίν. XIII) έπι-
σης δέ και εις τον ναόν τών άγίων Αδριανού" κα'ι
Ναταλίας έν τω παρά το Ναύπλιον χωρίω Κα-
τσίγρι, όστις χρονολογείται άπό τοΟ 1783. {Ιαηι-
ραΜ8, Μθιποϊγθ 8ιιγ Ιθβ αηίϊςιιιΐΐθδ ΟΙΐΓθί. άβ Ια
Ογθοθ είκ. 147).
'Εάν δέ θεωρήσωμεν τάς τοιχογραφίας ταύτας
τής μονής τοΟ Άγιου Γεωργίου συγχρόνους προς
τήν κτίσιν του νάρθηκος, ώς τούτο είναι λίαν πι-
θανόν, τότε πρέπει νά χρονολογήσωμεν αυτόν άπό
του ΙΖ' και πιθανώτερον άπό τοΟ ΙΗ' αιώνος.
Ανδρέας Ξνγγόπουλος.