DOI Artikel:
Philadelpheus, Alexandros: Anaskaphai Nikopoleōs: Archaiotatē Christianikē Basilikē, [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14279#0050
42 Ανασκαφαι Νικοπόλεως' νπό Α. Φιλαδελφέως.
ΑΕ 1916
έχει Ισον μήκος προς πλάτος, 7x7, είσΐ δέ πάν-
τα/ όθεν έξωτερικώς κεκλεισμένα, μόνον δέ προς
τά έσωθεν έπικοινωνοΰσι μετά της κεντρικής και
των πλαγίων στοών, μετά μεν της κεντρικής οιά
των μεταξύ των κιόνων κενών, τών εκατέρωθεν
τοΰ' κεντοικου κλίτους κιονοστοιχιών, έφ δσον
ταΰτα δεν ήσαν, ώς άνω έρρήθη, τέλεον ύπο οια-
στύλων πεφραγμένα, μετά δέ τών πλευρικών στοών
διά τών ϋνρών Π και Ο, ών άνευρέΟησαν αί πα-
ραστάδες και τά μαρμάρινα κατώφλια.
Τά δύο μεγάλα ταΰτα τετράγωνα δώματα επεί-
γον, ώς έν πασι τοις χριστιαν. ναοΐς, Οέσιν τό μέν
ε* δεξιών της Μ. Άψΐδος, το βορεινόν, Προθέσεως,
το ο' άντίστοιχον, εξ εύωνύμων αυτής, το μεσημ-
ορινάν, Διακονικού, ώνομάζοντο δέ ώς έκ της -αρά
τό Ίερον Βήμα θέσεως αύτών και « Παραβήματα ν .
Και ή μέν Πρόθεσις είνε οίονε'ι τό Θυσιαστή-
ριον, συμβολίζει οέ την φάτνην και τόν τάφον του
Κυρίου, άπετέλει δέ πάλαι ποτέ μέρος τοΟ «Σκευο-
φυλακείου », ού τά διάφορα ιερά σκεύη, ό δίσκος,
ο αστερίσκος, τά καλύμματα κλπ. άποτυποΰσι την
Οείαν ένσάρκωσιν και τά της προσφοράς δώρα. Τό
δέ διακονικον άντικατέστησε το άρχαιότερον έν
χρήσει όνομα « Μητατώριον». Τοΰτο δηλοΟται έκ
του έξης χωρίου του Ευχολογίου: «Μετά το ^>άΑ-
Αεϋ' την τριτέκτην κατέρχεται ό άγιώτατος Πατρι-
άρχης έν τω μεσατωρίω ήγουν τω διακονικώ, και
εξέρχεται εις τ6 "Αγιον Θυσιαστήριον έκ τον μέ-
ρους δεξιού » (Δουκαγγίου 8. 8. παραγρ. 86). Τό
δέ όνομα «Μητατώριον» προέρχεται έκ τοϋ' λατιν.
πιπΙθΙόπιπώ = άλλαξιμάριον, διότι έν αύτώ άπέ-
κειντο τά του ναου ιερά άμφια,' σκεύη και κειμή-
λια, ό θρόνος του Αύζοχοάτοοος ώς και τά τών
πατρικίων στασίδια, έν αύτώ δέ οί ιερείς κα'ι διά-
κονοι ήλλασσον κατά την Οείαν μυσταγωγίαν τά
ίερά αύτών άμβια. Τό τμήμα τούτο του ναου ήν
πολλάκις εύρυχωρότατον, τό δέ της Αγίας Σοφίας
Κωνσταντινουπόλεως ήν τοσούτον εύρύ, ώστε και
σύνοδοι έν αύτώ συνεκοοτήθησαν και δικαστήρια
έκκλησιαστικά (ίδε Βυζαντίου ΚΠ. τ. α σ. 494).
Έκ τούτου κατά συνήχησιν και σύγχυσιν τών λέ-
ξεων έκαλεΐτο καϊ Δικανικόν, άντιστοιχεΐ δέ προς
τήν « δαοπδΐϊβ » τών καθολικών.
Αλλ ένώ έν άπασι σνεδον στ,αεοον τοις οοθο-
δόξοις χριστιαν. ναοΐς εκατέρωθεν της Τέρας Κόγ-
χης σχηματίζονται έντος του εγκαρσίου πρός τον
άξονα τοΟ ναου ανατολικού τοίχου δύο έτι κόγχαι
πρός δήλωσιν της Προθέσεως καϊ του Διακονικού,
τοιαΟται δέν ύπάρχουσιν έν τή ήμετέρα Βασιλική.
Άλλά τοΟτο άκριβώς μαρτυρεί τήν μεγάλην αρ-
χαιότητα αύτής, καθά δέ πρώτος παρετήρησε καϊ
άπέδειξεν ό διάσημος Βυζαντινολόγος Εά\νίη Γγθβ-
ϊΐβΐά, είτα δέ μετ' αύτόν ό ούχ ήττον δεινός ημέ-
τερος Σ. 'Αντωνιάδης, φαίνεται ότι έν ουδεμία
σχεδόν ΒασύΜΎ] ή χριστιαν. ναώ έν γένει μέχρι
Ιουστίνου Β' (θ65-θ78) ύπάρχουσι τοιαύτα «κογ-
χοειδή παραβήματα » η και δπου νπάρχουσιν, είσι
ταΰτα μεταγενέστεραι προσϋήκαι.
Ο Ρι·β8Ϊϊθ1ο1 μάλιστα αποδίδει τήν μετασκευήν
ταύτην εις βαθύτερον αίτιον, εϊς αύτήν τήν μετα-
βολήν έν τισι τοΟ Λειτουργικού, όποτε Ό Ίουστΐνος
« προσέΰηκε και εις τον ναδν τών Βλαχερνών τάς
δύο άψΐδας». Προς τήν έκκλησιαστικήν δέ ταύτην
παράδοσιν συμφιονεΐ πληρέστατα σχεδόν ή δια-
σκευή τών σωζομένων άρχαιοτάτιυν ναών, οίον της
έν ΚΠ μονής του Στουδίου, τών αύτόΟι ναών τών
Άγιων Σεργίου καϊ Βάκχου και της Αγίας Σοφίας,
τών έν θεσσαλονίκη "Αγίου Γεωργίου, Άγιου Δη-
μητρίου καϊ Αγίας Παρασκευής ('Εσκή Τζουμά),
τών έν 'Εφέσω, Σάρδεσι, Φιλαδέλφεια, Συρία,"Ορει
Σινα κλπ. κλπ.
Ο κ. Εύγ. Αντωνιάδης μετά τής ιδιαζούσης
αύτώ μοναδικής ακριβολογίας έν σελ. 134 του Β'
τόμ. τής ΕΑΣ. παραθέτει πλήρη άναγραφήν άπάν-
των τών μέχρι Ιουστίνου από τοΰ Δ'-ζ"' αιώνος
καϊ ειτα από τούτου μέχρι τέλους τοΰ ΙΔ' αιώνος
ναών, έξ ου καταφαίνεται ότι « α' οί άρχαιότατοι
ναοί έστερουντο παραβημάτων, 6°) ό'τι περί τά οίο
αναφαίνονται θάλαμοι ορθογώνιοι παρά το βήμα,
γ') ό'τι έσωτερικαί ένθεν καϊ ένθεν τών άδύτων κόγ-
χαι, μή προβάλλουσαι έξωθεν, ήρξαντο ϋπάρχου-
σαι τό πρώτον έπ'ι Ιουστινιανού και ο') ό'τι τά συ-
νήθη παραβήματα άποβαίνουσι γενικά σχεδόν κατά
τήν ζ' εκατονταετηρίδα».
Ένδιετρίψαμεν μακρότερον περί το ζήτημα του
σχήματος τής Προϋ'έσεως και του Διακονικού,
διότι, ώς βλέπει πας τις έκ τών ανωτέρω, δύναται
τοΰτο νά χρησιμεύση ώς σοβαρά βάσις χρονολο-
γίας τών χριστιανικών και βυζαντιακών ναών. Προ-
καταβολικώς δέ καϊ έκ μόνου του τεκμηρίου του-
ΑΕ 1916
έχει Ισον μήκος προς πλάτος, 7x7, είσΐ δέ πάν-
τα/ όθεν έξωτερικώς κεκλεισμένα, μόνον δέ προς
τά έσωθεν έπικοινωνοΰσι μετά της κεντρικής και
των πλαγίων στοών, μετά μεν της κεντρικής οιά
των μεταξύ των κιόνων κενών, τών εκατέρωθεν
τοΰ' κεντοικου κλίτους κιονοστοιχιών, έφ δσον
ταΰτα δεν ήσαν, ώς άνω έρρήθη, τέλεον ύπο οια-
στύλων πεφραγμένα, μετά δέ τών πλευρικών στοών
διά τών ϋνρών Π και Ο, ών άνευρέΟησαν αί πα-
ραστάδες και τά μαρμάρινα κατώφλια.
Τά δύο μεγάλα ταΰτα τετράγωνα δώματα επεί-
γον, ώς έν πασι τοις χριστιαν. ναοΐς, Οέσιν τό μέν
ε* δεξιών της Μ. Άψΐδος, το βορεινόν, Προθέσεως,
το ο' άντίστοιχον, εξ εύωνύμων αυτής, το μεσημ-
ορινάν, Διακονικού, ώνομάζοντο δέ ώς έκ της -αρά
τό Ίερον Βήμα θέσεως αύτών και « Παραβήματα ν .
Και ή μέν Πρόθεσις είνε οίονε'ι τό Θυσιαστή-
ριον, συμβολίζει οέ την φάτνην και τόν τάφον του
Κυρίου, άπετέλει δέ πάλαι ποτέ μέρος τοΟ «Σκευο-
φυλακείου », ού τά διάφορα ιερά σκεύη, ό δίσκος,
ο αστερίσκος, τά καλύμματα κλπ. άποτυποΰσι την
Οείαν ένσάρκωσιν και τά της προσφοράς δώρα. Τό
δέ διακονικον άντικατέστησε το άρχαιότερον έν
χρήσει όνομα « Μητατώριον». Τοΰτο δηλοΟται έκ
του έξης χωρίου του Ευχολογίου: «Μετά το ^>άΑ-
Αεϋ' την τριτέκτην κατέρχεται ό άγιώτατος Πατρι-
άρχης έν τω μεσατωρίω ήγουν τω διακονικώ, και
εξέρχεται εις τ6 "Αγιον Θυσιαστήριον έκ τον μέ-
ρους δεξιού » (Δουκαγγίου 8. 8. παραγρ. 86). Τό
δέ όνομα «Μητατώριον» προέρχεται έκ τοϋ' λατιν.
πιπΙθΙόπιπώ = άλλαξιμάριον, διότι έν αύτώ άπέ-
κειντο τά του ναου ιερά άμφια,' σκεύη και κειμή-
λια, ό θρόνος του Αύζοχοάτοοος ώς και τά τών
πατρικίων στασίδια, έν αύτώ δέ οί ιερείς κα'ι διά-
κονοι ήλλασσον κατά την Οείαν μυσταγωγίαν τά
ίερά αύτών άμβια. Τό τμήμα τούτο του ναου ήν
πολλάκις εύρυχωρότατον, τό δέ της Αγίας Σοφίας
Κωνσταντινουπόλεως ήν τοσούτον εύρύ, ώστε και
σύνοδοι έν αύτώ συνεκοοτήθησαν και δικαστήρια
έκκλησιαστικά (ίδε Βυζαντίου ΚΠ. τ. α σ. 494).
Έκ τούτου κατά συνήχησιν και σύγχυσιν τών λέ-
ξεων έκαλεΐτο καϊ Δικανικόν, άντιστοιχεΐ δέ προς
τήν « δαοπδΐϊβ » τών καθολικών.
Αλλ ένώ έν άπασι σνεδον στ,αεοον τοις οοθο-
δόξοις χριστιαν. ναοΐς εκατέρωθεν της Τέρας Κόγ-
χης σχηματίζονται έντος του εγκαρσίου πρός τον
άξονα τοΟ ναου ανατολικού τοίχου δύο έτι κόγχαι
πρός δήλωσιν της Προθέσεως καϊ του Διακονικού,
τοιαΟται δέν ύπάρχουσιν έν τή ήμετέρα Βασιλική.
Άλλά τοΟτο άκριβώς μαρτυρεί τήν μεγάλην αρ-
χαιότητα αύτής, καθά δέ πρώτος παρετήρησε καϊ
άπέδειξεν ό διάσημος Βυζαντινολόγος Εά\νίη Γγθβ-
ϊΐβΐά, είτα δέ μετ' αύτόν ό ούχ ήττον δεινός ημέ-
τερος Σ. 'Αντωνιάδης, φαίνεται ότι έν ουδεμία
σχεδόν ΒασύΜΎ] ή χριστιαν. ναώ έν γένει μέχρι
Ιουστίνου Β' (θ65-θ78) ύπάρχουσι τοιαύτα «κογ-
χοειδή παραβήματα » η και δπου νπάρχουσιν, είσι
ταΰτα μεταγενέστεραι προσϋήκαι.
Ο Ρι·β8Ϊϊθ1ο1 μάλιστα αποδίδει τήν μετασκευήν
ταύτην εις βαθύτερον αίτιον, εϊς αύτήν τήν μετα-
βολήν έν τισι τοΟ Λειτουργικού, όποτε Ό Ίουστΐνος
« προσέΰηκε και εις τον ναδν τών Βλαχερνών τάς
δύο άψΐδας». Προς τήν έκκλησιαστικήν δέ ταύτην
παράδοσιν συμφιονεΐ πληρέστατα σχεδόν ή δια-
σκευή τών σωζομένων άρχαιοτάτιυν ναών, οίον της
έν ΚΠ μονής του Στουδίου, τών αύτόΟι ναών τών
Άγιων Σεργίου καϊ Βάκχου και της Αγίας Σοφίας,
τών έν θεσσαλονίκη "Αγίου Γεωργίου, Άγιου Δη-
μητρίου καϊ Αγίας Παρασκευής ('Εσκή Τζουμά),
τών έν 'Εφέσω, Σάρδεσι, Φιλαδέλφεια, Συρία,"Ορει
Σινα κλπ. κλπ.
Ο κ. Εύγ. Αντωνιάδης μετά τής ιδιαζούσης
αύτώ μοναδικής ακριβολογίας έν σελ. 134 του Β'
τόμ. τής ΕΑΣ. παραθέτει πλήρη άναγραφήν άπάν-
των τών μέχρι Ιουστίνου από τοΰ Δ'-ζ"' αιώνος
καϊ ειτα από τούτου μέχρι τέλους τοΰ ΙΔ' αιώνος
ναών, έξ ου καταφαίνεται ότι « α' οί άρχαιότατοι
ναοί έστερουντο παραβημάτων, 6°) ό'τι περί τά οίο
αναφαίνονται θάλαμοι ορθογώνιοι παρά το βήμα,
γ') ό'τι έσωτερικαί ένθεν καϊ ένθεν τών άδύτων κόγ-
χαι, μή προβάλλουσαι έξωθεν, ήρξαντο ϋπάρχου-
σαι τό πρώτον έπ'ι Ιουστινιανού και ο') ό'τι τά συ-
νήθη παραβήματα άποβαίνουσι γενικά σχεδόν κατά
τήν ζ' εκατονταετηρίδα».
Ένδιετρίψαμεν μακρότερον περί το ζήτημα του
σχήματος τής Προϋ'έσεως και του Διακονικού,
διότι, ώς βλέπει πας τις έκ τών ανωτέρω, δύναται
τοΰτο νά χρησιμεύση ώς σοβαρά βάσις χρονολο-
γίας τών χριστιανικών και βυζαντιακών ναών. Προ-
καταβολικώς δέ καϊ έκ μόνου του τεκμηρίου του-