DOI Artikel:
Philadelpheus, Alexandros: Nikopoleōs anaskaphai
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14278#0079
ΑΕ 1917
Νικοπόλεως άνασκαφαί' υπό Ά. Φιλαδελφέως. 67
Δ'. Τεχνικός και καλλιτεχνικός χαρακτήρ
τοϋ ψηφιδωτού.
Τοιοϋτον έν άναλόγω λεπτομερείς το θαυμαστόν
ψη^ιδωτόν δάπεδον της άρχαιοτάτης ταύτης έν
Νικοπόλει βασιλικής. Ηδη έςετάσωμεν τον τρό-
πον της κατεργασίας τούτου και τον καλλιτεχνι-
κών χαρακτήρα, ό'πίυς έξακριβώσωμεν την χρονι-
κήν περίοδον εις ήν δέον νάναχθή ή κατασκευή χό-
τοϋ. Προς τοΟτο δέον δια βραχέων νά είπωμέν τινα
ένταϋθα περί της τέχνης ή μάλλον της χειροτε-
χνίας των ψηφιδωτών, ήτις ήτο γνωστότατη άπο
αρχαιοτάτων χρόνων έν τη Ανατολή, βραδύτερον
δέ άπό τοϋ Α πΧ αιώνος έν Ελλάδι και ιδίως έν
Αλεξάνδρεια, όπου άνεπτύχθη εις άπαράμιλλον
βαθμόν τελειότητος. Εκ της Ελλάδος, ίσως δέ
ές Αλεςανδρείας το πρώτον, μετηνέχθη αύτη εις
Ρώμην, όπου ώς οριΐδ ηιαβϊνιχιη ή ί688β1»1υπι
κατέστη τοσοϋτον προσφιλής τοις Ρωμαίοις, ώστε
έντό; βραχυτάτου κατεκοσμήθησαν δια ψηφιδω-
τών τά δάπεδα τών μεγάρων, τών πεοιστυλίων,
τών βάλανε ίων κα'ι τών λο ολυτελών αϋτών
οικοδομών. Έκ τών απειραρίθμων διασωθέντων
τοιούτων μνημείων της τε ελληνικής κα'ι ρωμαϊ-
κής άρχαιότητος μνημονεύομεν ένταϋθα προχείρως
τά μάλλον γνωστά, οίον τά έν Πάτραις, Σπάρτη,
Λήλω, Μεγαλοπόλει, Πειραιεϊ, το έν τω Έθνικώ
αρχαιολογικοί μουσείω Αθηνών κλπ. Έν Ρώμη δέ
τά έν ταϊς θέρμαις Καρα/.άλα, το περίφημον ψη-
φιδωτον της έν « Ισσώ μάχης» έχ Που,πηίας έν
τω μουσείω Νεαπόλεως, το έχ της έπαύλεως τοΟ
Αδριανού έν τω μουσείω Καπιτωλίου, το παρ ι-
στών τάς δυο περιστεράς κα'ι όπερ θειυρεΐται ώς
αληθές αριστοτέχνημα, κα'ι πληθύς αμέτρητος άλ-
λων, κατωτέρας δ όμως τέχνης. Περί πάντων
τούτων συλλήβδην κα'ι καθ' εκαστον εχουσι γραφή
πλείστα συγγράμματα κα'ι μονογραφίαι, εις άς δύ-
ναται νά καταφύγη 0 έπιΟυμών νά γνωρίζη τι
άκριβέ^τερον περϊ τούτων. Ένταϋθα σημειοϋμεν
μόνον ότι έν τή άρχαιότητι το πλείστον ή ψηφοθε-
σία ήσκεϊτο έπ'ι δαπέδων, σπανίως δέ επί τοίχων
καϊ όρόφων καϊ τοΰτο άπο τών αυτοκρατορικών
χρόνων έν τω ρωμαϊκώ κράτει.
Κατεσκευάζοντο δέ αί ψηφίδες (ίθδδθΓβθ) έκ
λίθου (πολύχρωμων μαρμάρων κλπ.), ές" ύάλου
χρωματιστής καϊ έκ πηλοΰ, σπανιώτατα δ' έκ με-
τάλλου, το δέ μέγεθος τούτων έποίκιλλεν άπο σμι-
κροτάτων μέχρι 002 συνήθως κυβ. μ. Πολλάκις
εΐνε τοσούτον μικροσκοπικοί οί κύβοι ούτοι, ώστε
ώς έν τω άνωτέρω μνημονευθέντι ψηφιδωτώ τών
περιστερών του Καπιτωλίου εντός ένός τετραγω-
νικού ύφεκατοστομέτρου περιείχοντο περί τάς έξή-
κοντα ψηφίδας.'. . .
Μετά δέ την ίορυσιν τοϋ Βυζαντια*οϋ κράτους
ή ψηφοθετική τέχνη αναπτύσσεται έτι μάλλον καϊ
καθίσταται οιονεί έκκλησιαστική και έθνική τών
Βυζαντινών τέχνη, άπο δέ τών ιδιωτικών μεγά-
ρων καϊ τών βαλανείων μεταοέρεται εϊς τους
ναούς του Κυρίου, άνυψοΰται δ' έκ του δαπέδου
εις τούς τοίχους, τάς άψϊδας, τά φατνώματα καϊ
τους τρούλλους αϋτών. ΊΙδη το ψηφιδωτον ύπό
το όνομα μοΰσα, μονσάκιον και μονσείωμα έξικνεΐ-
ται εις τό άπόγειον τής τελειότητος, ή δ' αίγλη
και ό άνυπέρβλητος πλούτος τών μωσαϊκών τών
βυζαντιακών βασιλικών κα'ι θολωτών ναών θαμβοί
τό όμμα τοϋ έπισκέπτου αυτών. Κατασκευάζουσι
δέ οί βυζαντινοί ψηφοθέται τά μουσειώματα διά
τών αύτών ϋλών ώς κα'ι οί έθνικοί, ποιούμενοι
δ' όμως μεγίστην χρήσιν τών έπικεχρυσωμένων
ψηφίδων διά την κατασκευήν ιδίως τοϋ έςέργου,
όπερ έξαίρει λίαν, ώς γνωστόν, τάς έν τώ ψηφι-
δωτώ μοροάς κα'ι λοιπάς παραστάσεις. Ό,τι ίδιους
χαρακτηρίζει την βυζαντιακήν ψηφοθεσίαν είνε ό
άρχιτεκτονικος κα'ι μνημειώδης χαρακτήρ, όν
προσδίδουσιν εις τά ψηφιδοατά τών ναών.
Ταϋτα έχουσιν ήδη ούχί άπλώς διακοσμητικών
σκοπόν, άλλά καθαρώς καλλιτεχνικών, συνέχονται
δέ άρρήκτως μετά τών αρχιτεκτονικών μελών τοϋ
ναοϋ, ή δέ μεγαλοπρέπεια και το ύψος τής συνθέ-
σεως συμβάλλονται τά μέγιστα εις την έπιβολήν
και το μεγαλεΐον τοϋ όλου οικοδομήματος. Ώς
προς δέ το μέγεθος τών κύβων καϊ οί βυζαν-
τινοί ψηφοθέται ποιοϋνται χρήσιν καϊ ούτοι σμι-
κροτάτων ψηφίδων μόλις διά τοϋ οφθαλμού ορα-
τών ούτω αί ψηφίδες τοϋ Άγιου Γεωργίου έν
θεσσαλονίκη εχουσιν έπιφάνειαν 0005 μ., ώστε
εντός ένός \^\ μ. ύπάρχουσι 40000 ψηφίδες, επί
ολοκλήρου δέ τοϋ θολωτοϋ ορόφου τοϋ άρχαιοτά-
του τούτου χριστιανικοϋ ναοϋ πλέον τών 34 εκα-
τομμυρίων !
Νικοπόλεως άνασκαφαί' υπό Ά. Φιλαδελφέως. 67
Δ'. Τεχνικός και καλλιτεχνικός χαρακτήρ
τοϋ ψηφιδωτού.
Τοιοϋτον έν άναλόγω λεπτομερείς το θαυμαστόν
ψη^ιδωτόν δάπεδον της άρχαιοτάτης ταύτης έν
Νικοπόλει βασιλικής. Ηδη έςετάσωμεν τον τρό-
πον της κατεργασίας τούτου και τον καλλιτεχνι-
κών χαρακτήρα, ό'πίυς έξακριβώσωμεν την χρονι-
κήν περίοδον εις ήν δέον νάναχθή ή κατασκευή χό-
τοϋ. Προς τοΟτο δέον δια βραχέων νά είπωμέν τινα
ένταϋθα περί της τέχνης ή μάλλον της χειροτε-
χνίας των ψηφιδωτών, ήτις ήτο γνωστότατη άπο
αρχαιοτάτων χρόνων έν τη Ανατολή, βραδύτερον
δέ άπό τοϋ Α πΧ αιώνος έν Ελλάδι και ιδίως έν
Αλεξάνδρεια, όπου άνεπτύχθη εις άπαράμιλλον
βαθμόν τελειότητος. Εκ της Ελλάδος, ίσως δέ
ές Αλεςανδρείας το πρώτον, μετηνέχθη αύτη εις
Ρώμην, όπου ώς οριΐδ ηιαβϊνιχιη ή ί688β1»1υπι
κατέστη τοσοϋτον προσφιλής τοις Ρωμαίοις, ώστε
έντό; βραχυτάτου κατεκοσμήθησαν δια ψηφιδω-
τών τά δάπεδα τών μεγάρων, τών πεοιστυλίων,
τών βάλανε ίων κα'ι τών λο ολυτελών αϋτών
οικοδομών. Έκ τών απειραρίθμων διασωθέντων
τοιούτων μνημείων της τε ελληνικής κα'ι ρωμαϊ-
κής άρχαιότητος μνημονεύομεν ένταϋθα προχείρως
τά μάλλον γνωστά, οίον τά έν Πάτραις, Σπάρτη,
Λήλω, Μεγαλοπόλει, Πειραιεϊ, το έν τω Έθνικώ
αρχαιολογικοί μουσείω Αθηνών κλπ. Έν Ρώμη δέ
τά έν ταϊς θέρμαις Καρα/.άλα, το περίφημον ψη-
φιδωτον της έν « Ισσώ μάχης» έχ Που,πηίας έν
τω μουσείω Νεαπόλεως, το έχ της έπαύλεως τοΟ
Αδριανού έν τω μουσείω Καπιτωλίου, το παρ ι-
στών τάς δυο περιστεράς κα'ι όπερ θειυρεΐται ώς
αληθές αριστοτέχνημα, κα'ι πληθύς αμέτρητος άλ-
λων, κατωτέρας δ όμως τέχνης. Περί πάντων
τούτων συλλήβδην κα'ι καθ' εκαστον εχουσι γραφή
πλείστα συγγράμματα κα'ι μονογραφίαι, εις άς δύ-
ναται νά καταφύγη 0 έπιΟυμών νά γνωρίζη τι
άκριβέ^τερον περϊ τούτων. Ένταϋθα σημειοϋμεν
μόνον ότι έν τή άρχαιότητι το πλείστον ή ψηφοθε-
σία ήσκεϊτο έπ'ι δαπέδων, σπανίως δέ επί τοίχων
καϊ όρόφων καϊ τοΰτο άπο τών αυτοκρατορικών
χρόνων έν τω ρωμαϊκώ κράτει.
Κατεσκευάζοντο δέ αί ψηφίδες (ίθδδθΓβθ) έκ
λίθου (πολύχρωμων μαρμάρων κλπ.), ές" ύάλου
χρωματιστής καϊ έκ πηλοΰ, σπανιώτατα δ' έκ με-
τάλλου, το δέ μέγεθος τούτων έποίκιλλεν άπο σμι-
κροτάτων μέχρι 002 συνήθως κυβ. μ. Πολλάκις
εΐνε τοσούτον μικροσκοπικοί οί κύβοι ούτοι, ώστε
ώς έν τω άνωτέρω μνημονευθέντι ψηφιδωτώ τών
περιστερών του Καπιτωλίου εντός ένός τετραγω-
νικού ύφεκατοστομέτρου περιείχοντο περί τάς έξή-
κοντα ψηφίδας.'. . .
Μετά δέ την ίορυσιν τοϋ Βυζαντια*οϋ κράτους
ή ψηφοθετική τέχνη αναπτύσσεται έτι μάλλον καϊ
καθίσταται οιονεί έκκλησιαστική και έθνική τών
Βυζαντινών τέχνη, άπο δέ τών ιδιωτικών μεγά-
ρων καϊ τών βαλανείων μεταοέρεται εϊς τους
ναούς του Κυρίου, άνυψοΰται δ' έκ του δαπέδου
εις τούς τοίχους, τάς άψϊδας, τά φατνώματα καϊ
τους τρούλλους αϋτών. ΊΙδη το ψηφιδωτον ύπό
το όνομα μοΰσα, μονσάκιον και μονσείωμα έξικνεΐ-
ται εις τό άπόγειον τής τελειότητος, ή δ' αίγλη
και ό άνυπέρβλητος πλούτος τών μωσαϊκών τών
βυζαντιακών βασιλικών κα'ι θολωτών ναών θαμβοί
τό όμμα τοϋ έπισκέπτου αυτών. Κατασκευάζουσι
δέ οί βυζαντινοί ψηφοθέται τά μουσειώματα διά
τών αύτών ϋλών ώς κα'ι οί έθνικοί, ποιούμενοι
δ' όμως μεγίστην χρήσιν τών έπικεχρυσωμένων
ψηφίδων διά την κατασκευήν ιδίως τοϋ έςέργου,
όπερ έξαίρει λίαν, ώς γνωστόν, τάς έν τώ ψηφι-
δωτώ μοροάς κα'ι λοιπάς παραστάσεις. Ό,τι ίδιους
χαρακτηρίζει την βυζαντιακήν ψηφοθεσίαν είνε ό
άρχιτεκτονικος κα'ι μνημειώδης χαρακτήρ, όν
προσδίδουσιν εις τά ψηφιδοατά τών ναών.
Ταϋτα έχουσιν ήδη ούχί άπλώς διακοσμητικών
σκοπόν, άλλά καθαρώς καλλιτεχνικών, συνέχονται
δέ άρρήκτως μετά τών αρχιτεκτονικών μελών τοϋ
ναοϋ, ή δέ μεγαλοπρέπεια και το ύψος τής συνθέ-
σεως συμβάλλονται τά μέγιστα εις την έπιβολήν
και το μεγαλεΐον τοϋ όλου οικοδομήματος. Ώς
προς δέ το μέγεθος τών κύβων καϊ οί βυζαν-
τινοί ψηφοθέται ποιοϋνται χρήσιν καϊ ούτοι σμι-
κροτάτων ψηφίδων μόλις διά τοϋ οφθαλμού ορα-
τών ούτω αί ψηφίδες τοϋ Άγιου Γεωργίου έν
θεσσαλονίκη εχουσιν έπιφάνειαν 0005 μ., ώστε
εντός ένός \^\ μ. ύπάρχουσι 40000 ψηφίδες, επί
ολοκλήρου δέ τοϋ θολωτοϋ ορόφου τοϋ άρχαιοτά-
του τούτου χριστιανικοϋ ναοϋ πλέον τών 34 εκα-
τομμυρίων !