DOI Artikel:
Angeliai
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14278#0117
ΑΕ 1917
105
Άγγελίαι.
Άναγράφ«ον: Α') "Αθηνών Β ) Έρμιονίδος· Γ') Θέρμου· Δ') Κορινθίας· Ε') Ναυπλίας- Ρ') Τεγέας· Ζ') Αρχαιολογικής
εταιρείας έπέτεια έργα.
Α ') ΆΦηνών :
α') Βυζαντιακοΰ και χριστιανικού μουσείου προσκτήματα·
1) Παλαιοχριστιανικά ανάγλυφα, 2) Έν έπιπεδογλΰφιρ εικονογραφία.
Τβ μόλις άπό δύο ετών εν τή Σιναία 'Ακαόημεία προσωρινώς έγκα-
τασταθέν Βνζαντινόν και χριστιανικών μοναεΐον έ/ει ήδη πλουτισθή
δια μνηιχείων πολυαρίθμων και πολυσημίνιων, χαί έ/ει ήδη αποκτή-
σει ΰλικόν αφθονον χαί πολύτιμον ποός μιλέτην της ιστορίας της
βυζαντινής τέ/νης χαί τοϋ βίου της Μεσαιωνικής Ελλάδος. Ό πρώ-
τος πυρήν του υλικού υπήρξεν ή συλλογή βυζαντινών γλυπτών του
Θησείου, ήτις κατηρτίσθη έχ μαρμάρων περισυλλεγέντων υπό τοϋ
συναδέλφου κ. Γ. ?£ωτηριάδου, συλλογή μεγίστης ίστοριχής και τε/νι-
κής σημασίας. "Εξ αγοράς δε και περισυλλογής απέκτησε κατά την
διαρρεύσασαν διετίαν τό Βυζαντινό/ μουσεϊον πλείστα πολύτιμα άλλα
γλυπτά, προερχόμενα ικ πάντων τών έν Αθήναις άρ/α ολογικών /ώρων,
πλουσιωτάτην σειράν είκόναιν και παντοειδή- ποικιλωτάτης ύλης και
τεχνοτροπίας βυζαντινά μικροτεχνήματα. Και περί μεν τοϋ συγκεν-
τρωθέντος ήδη ΰλικοΰ, ώ; και περί έκαστου τών σπουδαιότατων έργων
τέ/νης, θέλω έν ϊδίαις διατριβαϊς πραγματευθή, παρασκευάζων συγχρό-
νως και τόν έπιστημονιχόν τών συλλογών κατάλογον. "£κόπιμ.ον όμως
νομίζω δια βρα/έων σημειωμάτων, άτινα άρ/ομαι από τοϋ τεύχους
τούτου δημοσιεύων έν τή Αρχαιολογική Εφη/ιερίΛι, να καθιστώ άπό
τούδε άπλώς γνωστά τουλάχιστον τα διαφερόντω; άξια λόγου έργα
βυζαντινής τέ/νης, άτινα άποκτα εκάστοτε τό Βυζαντινόν μουσεϊον.
Τό πρώτον τούτο σηαείωμά μου αναφέρεται εις βυζαντινά μνημεία
ίξό/ως /αρακτηριστ'χά, ώσεί έπίτηδε; έκλελεγμένα, διά τήν γένεσιν.
τόν θεμελιώδη /αρακτήρα και τ»ς τάσεις τής βυζαντινής γλυπτικής.
Είναι δε ταύτα το μεν σειρά τεμαχίων σαρκοφάγων, άπερ οφείλομεν
εις τήν πρόθυμον φροντίδα τοϋ διευθυντού τοϋ "Λρ/αιολογικοϋ μου-
σείου κ. Β. Στάη και τοϋ έφόρου χ. Π. Κχστριώτου. τό δέ πλάξ
υ.αοααοίνη μιτ εγχρώμων παραστάσεων παρα/ωρηθείσ* εϊς τό μου-
σεϊον ύπό τή; Α. Β. Τ. τοϋ πρίγκιπο; Νικολάου και προερχομένη έκ
τής έν Θεσσαλονίκη μονή: τών Βλαττέων.
1) Παλαιοχριστιανικά ανάγλυφα.
Όλως εξαιρετικής σημασίας εις τήν ίοτορίαν τής τέχνης είναι
πέντε τεμάχια σαρκοφάγων (ϋψ. άπό 0 70, έως 1 μ. και πλάτους έως
0 80), άτινα άνήκουσιν εϊ; σειράν παρομοίων μνημείων τής παλαιάς
χριστιανικής περιόδου, περί ων εγράφησαν ήδη ικανά {βλ. ιδία περί
τών προκειμένων ΜβπάβΙ ΒΟΗ 1902 235 κέ), και παρέ/ουσι
/αρακτηριστικώτατα τεκμήρια τής όυομένης αρχαίας τέχνης και τής
άνατελλούσης νέας τέ/νης, λέγο> τήν Βυζαντινήν. Ή κυριωτάτη αϊ-
σθησις, ην έμποιοϋσι τά τοιαύτα μνημεία, είναι ή έν αϋτοϊς έκ προί-
της όϋεως και έκδήλως έμφανιζομένη έπιβίωσις τής κλασικής τέ/νης.
Επί τών ανάγλυφων τούτων έχομεν ;ταρισταμένας μορφάς όλοαοιμά-
τους και χατενώπιον, ων ή στάσις καθόλου, ή ενδυμασία χαί ή πτύ-
χωσις, ώς χαί ή αρμονία τών αναλογιών, άνήκουσι καθ' ολοκληρίαν
εις τήν άρχαίαν παράδοσιν. Αί μορφαί όμως αύται πλαισιοΰνται διά
χλιόώσης διαχοσμήσεως αρχιτεκτονικών μελών και είναι τεταγμέναι
υπό πλουσίως γεγλυμμένα αετώματα /.ατά τρόπον ιδιάζοντα εις τήν
νέαν κατά τήν έποχήν ταύτην δημιουργουμένην τέ/νην, τήν άπό τής
Ελληνικής Ανατολής όρμωμένην, τήν Βυζαντινήν τέ/νην. Ή διπλή
αϋτη διακόσμησις, πλαστική χαί αρχιτεκτονική, ευρίσκεται ήδη και έπ;
τών έλληνικών σαρκοφάγων, α'ίτινες μιμούνται το σ/ήμα ναού. 'Αλλά
τήν νέαν κατεύθυνσιν τής τέ/νης δεικνύουσιν έν τοις άναγλύφοις τού-
τοις και ό όλος τρόπος τής τεχνικής έπεξεργασίας, ω; και ή καθόλου
τάσι; ή καλλιτεχνική, δι' ης έπιζητείται ή άντίθεσις φωτεινών και
σκιερών μερών, και ήτις απεργάζεται τόν λίθον ώσεί περικοσμούμενον
έπί πεδίου σκοτεινού Οπό τρι/απτοειδοϋς διακοσμήσει,);. Έν τοϊς μνη-
μείοις τούτοις, έν οις γενικώτερον μεν εύρίσκομεν /αρακτήρα; τή;
αυτοκρατορικής <Ρωμαϊκής τέ/νης, είόικώτερον δέ τής Διοκλητια-
νείου και Κωσταντινείου έπο/ής, ε/ομεν καταφανεί; τάς έπιδράσεις
τής Ανατολή: άναμιγνυομένας μετά τών καλλίστων παραδόσεων τής
'Κλληνιστικής τέ/νης. Έν όλη δέ τή πολυπληθεϊ ταύτη τάξει μνημείων
-ών πρώτων αιώνων τοϋ χριστιανισμού πρέπει νά ζητήσωμεν τήν άρ/ήν
και έρμηνείαν πάντων τών μετέπειτα έμφανιζομένων τεχνικών και
αισθητικών /αρακτήρων, ή δέ έπίδρασις αύτων καθόλου υπήρξε ση-
μαντικωτι/τη εις τήν όλην άνάπτυξιν τής Βυζαντινής γλυπτική;
2) 'Εν έπιπεδογλύφφ εικονογραφία.
Τό έτερον πρόσκτημα, όλως άγνωστον μέ"/ρι σήμερον, ανήκει εις
τους μεταγενεστέρους /ρόνους τής Βυζαντινής τέχνης, δυνάμεθα δέ,
νομίζω, νά τάξωμεν αυτό μεταξύ τοΰ ΙΒ' και ΙΔ' αιώνος. Κϊναι δέ
πλάξ μαρμάρινη λεπτή (ϋψ. 0 47, πλ. 0 94), έχουσα εϊκονιζομένας
τοεϊς αοοιβάς όλοσωαάτους κατενώπιον, /ωριζομενας απ" αλλήλων
διά πλαισιωαάτων,άτινα περιθέουσι και τό όλον μνημεϊον. Ευθύς αμέ-
σως παοατηοούμεν τό κοινόν /αρακτηριστικόν, όπερ διακρίνει και τήν
πϋομνημονευθεί'σαν σειράν σαρκοφάγων, ότι δηλαδή άπαντα τά μνη-
αεϊα ταύτα είναι διακεκοσμημένα διά μορφών άλληλοδ:αδό/ως τεθει-
μένων υπό αψίδας και /οριζομένων άπ' αλλήλων διά κιόνων η άπλών
πλαισίων. Είναι δέ αί παριστάμεναι ενταύθα μορφαί τρεις "Από-
στολοι, δηλούμενοι δι* έπιγραφών κιονηδόν τεταγμένων. 'Αλλ ' ό τρό-
πο; τής παραστάσεως και ή όλη, ουχί πλέον τε/νοτροπία, άλλ' αυτό
τούτο ή όλη τέ/νη είναι αντίκρυ; αντίθετο; πρός τήν τών προηγου-
μένων μνημείων. Ενταύθα δεν πρόκειται πλέον περί γλυπτικής, άλλά
αάλλον περί ζιογραφίας. "Ε/ομεν δηλαδή άνάλογόν τι πρός τά; έγ-
/ροίμους στήλα: τών Παγασών. Μόνον το περίγραμμα τών μορφών
αποτελείται έξ άναγλύφου πα/είας γραμμής εις το αυτό έπίπεδον έξαι-
ρομένης, εις ό και ή επιφάνεια τή; πλαχό;. Το έσωτερικόν τών μορφών
και τών πλαισιωαάτων είναι άβαθώ; έσκαμμένον. τό δέ κενόν συμπε-
π'ηοωαένον δι' ύλης έκ μίγματος, πιθανώς τοϋ λεγομένου κηρομαστ·-
/ου, έφ' ης έ/ουσι ζωγραφηθή αί παραστάσεις. "Ενταύθα δηλαδή εύρι-
14
105
Άγγελίαι.
Άναγράφ«ον: Α') "Αθηνών Β ) Έρμιονίδος· Γ') Θέρμου· Δ') Κορινθίας· Ε') Ναυπλίας- Ρ') Τεγέας· Ζ') Αρχαιολογικής
εταιρείας έπέτεια έργα.
Α ') ΆΦηνών :
α') Βυζαντιακοΰ και χριστιανικού μουσείου προσκτήματα·
1) Παλαιοχριστιανικά ανάγλυφα, 2) Έν έπιπεδογλΰφιρ εικονογραφία.
Τβ μόλις άπό δύο ετών εν τή Σιναία 'Ακαόημεία προσωρινώς έγκα-
τασταθέν Βνζαντινόν και χριστιανικών μοναεΐον έ/ει ήδη πλουτισθή
δια μνηιχείων πολυαρίθμων και πολυσημίνιων, χαί έ/ει ήδη αποκτή-
σει ΰλικόν αφθονον χαί πολύτιμον ποός μιλέτην της ιστορίας της
βυζαντινής τέ/νης χαί τοϋ βίου της Μεσαιωνικής Ελλάδος. Ό πρώ-
τος πυρήν του υλικού υπήρξεν ή συλλογή βυζαντινών γλυπτών του
Θησείου, ήτις κατηρτίσθη έχ μαρμάρων περισυλλεγέντων υπό τοϋ
συναδέλφου κ. Γ. ?£ωτηριάδου, συλλογή μεγίστης ίστοριχής και τε/νι-
κής σημασίας. "Εξ αγοράς δε και περισυλλογής απέκτησε κατά την
διαρρεύσασαν διετίαν τό Βυζαντινό/ μουσεϊον πλείστα πολύτιμα άλλα
γλυπτά, προερχόμενα ικ πάντων τών έν Αθήναις άρ/α ολογικών /ώρων,
πλουσιωτάτην σειράν είκόναιν και παντοειδή- ποικιλωτάτης ύλης και
τεχνοτροπίας βυζαντινά μικροτεχνήματα. Και περί μεν τοϋ συγκεν-
τρωθέντος ήδη ΰλικοΰ, ώ; και περί έκαστου τών σπουδαιότατων έργων
τέ/νης, θέλω έν ϊδίαις διατριβαϊς πραγματευθή, παρασκευάζων συγχρό-
νως και τόν έπιστημονιχόν τών συλλογών κατάλογον. "£κόπιμ.ον όμως
νομίζω δια βρα/έων σημειωμάτων, άτινα άρ/ομαι από τοϋ τεύχους
τούτου δημοσιεύων έν τή Αρχαιολογική Εφη/ιερίΛι, να καθιστώ άπό
τούδε άπλώς γνωστά τουλάχιστον τα διαφερόντω; άξια λόγου έργα
βυζαντινής τέ/νης, άτινα άποκτα εκάστοτε τό Βυζαντινόν μουσεϊον.
Τό πρώτον τούτο σηαείωμά μου αναφέρεται εις βυζαντινά μνημεία
ίξό/ως /αρακτηριστ'χά, ώσεί έπίτηδε; έκλελεγμένα, διά τήν γένεσιν.
τόν θεμελιώδη /αρακτήρα και τ»ς τάσεις τής βυζαντινής γλυπτικής.
Είναι δε ταύτα το μεν σειρά τεμαχίων σαρκοφάγων, άπερ οφείλομεν
εις τήν πρόθυμον φροντίδα τοϋ διευθυντού τοϋ "Λρ/αιολογικοϋ μου-
σείου κ. Β. Στάη και τοϋ έφόρου χ. Π. Κχστριώτου. τό δέ πλάξ
υ.αοααοίνη μιτ εγχρώμων παραστάσεων παρα/ωρηθείσ* εϊς τό μου-
σεϊον ύπό τή; Α. Β. Τ. τοϋ πρίγκιπο; Νικολάου και προερχομένη έκ
τής έν Θεσσαλονίκη μονή: τών Βλαττέων.
1) Παλαιοχριστιανικά ανάγλυφα.
Όλως εξαιρετικής σημασίας εις τήν ίοτορίαν τής τέχνης είναι
πέντε τεμάχια σαρκοφάγων (ϋψ. άπό 0 70, έως 1 μ. και πλάτους έως
0 80), άτινα άνήκουσιν εϊ; σειράν παρομοίων μνημείων τής παλαιάς
χριστιανικής περιόδου, περί ων εγράφησαν ήδη ικανά {βλ. ιδία περί
τών προκειμένων ΜβπάβΙ ΒΟΗ 1902 235 κέ), και παρέ/ουσι
/αρακτηριστικώτατα τεκμήρια τής όυομένης αρχαίας τέχνης και τής
άνατελλούσης νέας τέ/νης, λέγο> τήν Βυζαντινήν. Ή κυριωτάτη αϊ-
σθησις, ην έμποιοϋσι τά τοιαύτα μνημεία, είναι ή έν αϋτοϊς έκ προί-
της όϋεως και έκδήλως έμφανιζομένη έπιβίωσις τής κλασικής τέ/νης.
Επί τών ανάγλυφων τούτων έχομεν ;ταρισταμένας μορφάς όλοαοιμά-
τους και χατενώπιον, ων ή στάσις καθόλου, ή ενδυμασία χαί ή πτύ-
χωσις, ώς χαί ή αρμονία τών αναλογιών, άνήκουσι καθ' ολοκληρίαν
εις τήν άρχαίαν παράδοσιν. Αί μορφαί όμως αύται πλαισιοΰνται διά
χλιόώσης διαχοσμήσεως αρχιτεκτονικών μελών και είναι τεταγμέναι
υπό πλουσίως γεγλυμμένα αετώματα /.ατά τρόπον ιδιάζοντα εις τήν
νέαν κατά τήν έποχήν ταύτην δημιουργουμένην τέ/νην, τήν άπό τής
Ελληνικής Ανατολής όρμωμένην, τήν Βυζαντινήν τέ/νην. Ή διπλή
αϋτη διακόσμησις, πλαστική χαί αρχιτεκτονική, ευρίσκεται ήδη και έπ;
τών έλληνικών σαρκοφάγων, α'ίτινες μιμούνται το σ/ήμα ναού. 'Αλλά
τήν νέαν κατεύθυνσιν τής τέ/νης δεικνύουσιν έν τοις άναγλύφοις τού-
τοις και ό όλος τρόπος τής τεχνικής έπεξεργασίας, ω; και ή καθόλου
τάσι; ή καλλιτεχνική, δι' ης έπιζητείται ή άντίθεσις φωτεινών και
σκιερών μερών, και ήτις απεργάζεται τόν λίθον ώσεί περικοσμούμενον
έπί πεδίου σκοτεινού Οπό τρι/απτοειδοϋς διακοσμήσει,);. Έν τοϊς μνη-
μείοις τούτοις, έν οις γενικώτερον μεν εύρίσκομεν /αρακτήρα; τή;
αυτοκρατορικής <Ρωμαϊκής τέ/νης, είόικώτερον δέ τής Διοκλητια-
νείου και Κωσταντινείου έπο/ής, ε/ομεν καταφανεί; τάς έπιδράσεις
τής Ανατολή: άναμιγνυομένας μετά τών καλλίστων παραδόσεων τής
'Κλληνιστικής τέ/νης. Έν όλη δέ τή πολυπληθεϊ ταύτη τάξει μνημείων
-ών πρώτων αιώνων τοϋ χριστιανισμού πρέπει νά ζητήσωμεν τήν άρ/ήν
και έρμηνείαν πάντων τών μετέπειτα έμφανιζομένων τεχνικών και
αισθητικών /αρακτήρων, ή δέ έπίδρασις αύτων καθόλου υπήρξε ση-
μαντικωτι/τη εις τήν όλην άνάπτυξιν τής Βυζαντινής γλυπτική;
2) 'Εν έπιπεδογλύφφ εικονογραφία.
Τό έτερον πρόσκτημα, όλως άγνωστον μέ"/ρι σήμερον, ανήκει εις
τους μεταγενεστέρους /ρόνους τής Βυζαντινής τέχνης, δυνάμεθα δέ,
νομίζω, νά τάξωμεν αυτό μεταξύ τοΰ ΙΒ' και ΙΔ' αιώνος. Κϊναι δέ
πλάξ μαρμάρινη λεπτή (ϋψ. 0 47, πλ. 0 94), έχουσα εϊκονιζομένας
τοεϊς αοοιβάς όλοσωαάτους κατενώπιον, /ωριζομενας απ" αλλήλων
διά πλαισιωαάτων,άτινα περιθέουσι και τό όλον μνημεϊον. Ευθύς αμέ-
σως παοατηοούμεν τό κοινόν /αρακτηριστικόν, όπερ διακρίνει και τήν
πϋομνημονευθεί'σαν σειράν σαρκοφάγων, ότι δηλαδή άπαντα τά μνη-
αεϊα ταύτα είναι διακεκοσμημένα διά μορφών άλληλοδ:αδό/ως τεθει-
μένων υπό αψίδας και /οριζομένων άπ' αλλήλων διά κιόνων η άπλών
πλαισίων. Είναι δέ αί παριστάμεναι ενταύθα μορφαί τρεις "Από-
στολοι, δηλούμενοι δι* έπιγραφών κιονηδόν τεταγμένων. 'Αλλ ' ό τρό-
πο; τής παραστάσεως και ή όλη, ουχί πλέον τε/νοτροπία, άλλ' αυτό
τούτο ή όλη τέ/νη είναι αντίκρυ; αντίθετο; πρός τήν τών προηγου-
μένων μνημείων. Ενταύθα δεν πρόκειται πλέον περί γλυπτικής, άλλά
αάλλον περί ζιογραφίας. "Ε/ομεν δηλαδή άνάλογόν τι πρός τά; έγ-
/ροίμους στήλα: τών Παγασών. Μόνον το περίγραμμα τών μορφών
αποτελείται έξ άναγλύφου πα/είας γραμμής εις το αυτό έπίπεδον έξαι-
ρομένης, εις ό και ή επιφάνεια τή; πλαχό;. Το έσωτερικόν τών μορφών
και τών πλαισιωαάτων είναι άβαθώ; έσκαμμένον. τό δέ κενόν συμπε-
π'ηοωαένον δι' ύλης έκ μίγματος, πιθανώς τοϋ λεγομένου κηρομαστ·-
/ου, έφ' ης έ/ουσι ζωγραφηθή αί παραστάσεις. "Ενταύθα δηλαδή εύρι-
14