DOI article:
Skias, Andreas: To para tēn Phylēn antron tou Panos: kata tas anaskaphas tōn etōn 1900 kai 1901
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14365#0023
ΑΕ 1918
Το παρά την Φυλην άντρον τον Πανός' ΰπο Α. Σκιά. 13
ζεται προς τήν γνώμην, καθ' ήν ούτος Ό τέττιξ
εινε εκ των υπό του Θουκυδίδου (Α , 6) μνημο-
νευομένων. Πλησίον αύτοΟ και έν έπιπέδω κατά
0,10 περίπου ύψηλοτέρω ευρέθησαν τα τρία έκ
των πέντε τεμαχίων τοΟ έν ΑΕ 1905 σ. 101
απεικονισμένου ανάγλυφου, ωσαύτως δε καΐ τα
αυτόθι σ. 110 είκ. 2, 111 είκ. 3, και 118 είκ. 4'
άλλ' ή διαφορά αύτη του ύψους δεν έπιβάλλει να
συμπεράνωμεν μετά βεβαιότητος δτι ό τέττιξ εϊνε
αρχαιότερος αυτών, διότι ενδέχεται νά προήλθεν
αύτη έκ στολιδώσεως του έπιπάγου' τους δ' ένεκα
της στολιδώσεως προεογοιχ.ίνοι>ς κυματισμούς τών
στρωμάτων δεν ήδυνάμην νά παρακολουθώ, διότι
ό έπίπαγος ήτο σκληρός και διερρηγνύετο διά της
πυρίτιδος. Ομοίως άδηλος είνε ή χρονολογική
σγέσις και τίνων πλησίον ευρεθέντων τεμαχίων
ίρυ^ρομόρψων άγγείων προς τον τέττιγα. Μόνον
μία χαλκή ιατρική μήλη και δύο χαλκά νομί-
σματα έφθαρμένα, άτινα εύρέθησαν πλησιέστατα
και ύψηλότερον του τέττιγος, ήσαν προφανώς νεώ-
τερα αυτού, αλλά τούτων ή χρονολογία δεν δύ-
ναται νά όρισθή. Σημειωτέον δέ προσέτι και τούτο,
βτι δεν παριστάμην κατά τήν άνεύρεσιν του τέτ-
τιγος, άλλ' οί άνευρόντες αυτόν έργάται, ίκανήν
πεΐραν έχοντες ανασκαφών και άρχαιοτήτων, έβε-
βαίουν δτι έφερε και βελόνην άργυραν, ήτις όμως,
τελείως ήδη κατκυμένη, διελύθη ευθύς εις κόνιν
(πρβλ ΑΕ 1906 σ. 91).
Πάντα τά ευρεθέντα μαρμάρινα ανάγλυφα,
ομοίως δέ και αί έκ μαρμάρου έπιγραφαί ευρέθη-
σαν συντετριμμένα εις πολλά τεμάχια κατακεί-
μενα σποράδην όμου μετά πλήθους λύχνων, τό
πλείστον εις υστέρους Ρωμαϊκούς και μεσαιωνι-
κούς χρόνους ανηκόντων. Βλάβη τις έκ τών εκρή-
ξεων της πυρίτιδος δεν έπήλθεν εις αυτά σχεδόν
ειπείν ουδέποτε, ούδ' ό'τε τυχόν ήσαν εντός του
τόφου έγκεκλεισμένα, διότι ό τόφος παρά πάσαν
τήν ιδίαν σκληρότητα δεν ήτο πολύ στερρώς επί
τών έν αύτώ ξένων σωμάτων έπικεκολλημένος,
ώστε θραυόμενος υπό της πυρίτιδος άπεσπάτο έξ
αυτών μή συναποσπών συνήθως άποθραύσματα.
Ενεκα της τοιαύτης φύσεο>ς τού τόφου συνέβαι-
νεν ώς έπι το πλείστον νά έξάγωνται ες" αύτοϋ
θραυομένου τελείως σώα ετι και εύθραυστότατα
πράγματα, έν οις και εν μικρόν ύάλινον άμφορί-
διον έκ τών λεγομένων Φοινικικών εύρεθέν παρά
τό προς δεξιάν πλευρόν τοΟ σπηλαίου. Όμοίως
εξήχθησαν και ίκανά μικρά πήλινα άγγεΐα τελείως
σώα, άλλ' επειδή ενίοτε συνέβαινε νά εύρεθώσι
πολλά αγγεία και μάλιστα λύχνοι κείμενα έν σωρώ
και συμπεπηγμένα έν τω τόφω, ήτο άναπόφευκτον
και νά θραύωνται πολλά έξ αυτών. Κατά τύ.χην
τινά ό'μως συνέβη νά μή παρατηρήσω που δ'τ£
έθραύσθη τι όπωσοΟν άξιόλογον, τά δέ θραυσθέντα
ήσαν κοινά και μάλλον ή ήττον άσήμαντα. Τά
άξιολογώτερα λοιπόν τών αναθημάτων, και ιδίως
τά λίθινα, δεν έθραύσθησαν ούτε κατά τήν άνασκα-
φήν έκ τών εκρήξεων της πυρίτιδος, ούτε προ της
ανασκαφής έξ άλλης τινός τυχαίας αιτίας, άλλ'
ήτο φανερόν δτι συνετρίβησαν έπίτηδες 6πό άνθρώ-
πων εργασθέντων μετά μανίας, ίνα προξενήσωσιν
εις αύτάδσον ήδύναντο μεγαλυτέραν καταστροφήν.
Διά τούτο το έν Α Ε 1905 σελ. 101 άνάγλυΦον
1 1
ευρέθη συντετριμμένον εις πέντε τεμά'/ια κείμενα
εν δύο διαφόροις τόποις και υπεράνω μεταγενεστέ-
ρων λύχνων, τά δέ πρόσωπα τών μορφών αύτοϋ
είνε κατεστραμμένα. 1 Ομοίως εις πέντε έν δια-
φόροις τόποις του σπηλαίου όιεσπαρμένα τεμάχια
τεθραυσμένον ευρέθη και τό έν ΑΕ 1905 πίν. 3
άπεικονισμένον άνάγλυφον, έν ώ και πάλιν παρα-
τηρείται καταστροφή τών προσα>πων πασών σχε-
δόν τών μορφών.^ Προδήλως λοιπόν τά ανάγλυφα
ταύτα, έξ άπαντος δέ και τά άλλα ευμεγέθη ανα-
θήματα άπεσπάσθησαν έκ τών τόπων, έν οίς ήσαν
ιδρυμένα, και συντριβέντα μετά μανίας έρρίφθη-
σαν επί του έδάφους έν μεσαιωνικοΐς χρόνοις, διό
πολλά τεμάχια αυτών εύρέθησαν κείμενα έπι λύ-
χνων τών ΰστάτων χρόνων της έν τω σπηλαίω
1 Πρβλ. και 'Ρωμαίον ίν ΑΕ 1905 σελ. 119. Του προ της
ανασκαφή; ευρεθέντος ένός τών τεμαχίων "έμαθον τόν το'πον, ένθα
ϊκειτο, παρ" αυτοϋ του άνευρο'ντος.
2 Έξαίρεσιν άποτελεΐ τό καλώς όπωσουν διατηρούμενον άνά-
γλυφον του Τηλεφάνους, καίπερ άλλως τεθραυσμένον και αυτό. Άλλα
τοΰτο ευρεθέν εν έτει 1846 υπό τίνος ποιμένος και έφ' ϊκανόν γρό'/ον
άποκρυβέν δεν μαρτυρεΐται που ακριβώς ευρέθη, ί'σως δ' εκείτο έν
τόπω, έν ω ήδύνατο νά διαλάθη τους έπιορομεΐς. Ανεπαρκείς τινας
ειδήσεις περί της ευρέσεως αύτοΰ παρέχει ό Πιττάκης έν 'Αρ/. Έφηυ·
του 1852 σελ. 1082 και κατ' αυτόν ό Μϊθίΐ3β1Ϊ8, ΑηΠΗίί άθΠ
ΙηβΙ. του 1863. Ό Ραγκαβής, ΑηίΐςίΠίθδ Ηβΐίβη. II σελ. 745
γράφει μόνον τά έ?ης : (1β &38-Γβ1ίβϊ) £ϋί ΐΓΟΙίνβ ά3Π8 Ιΐηβ £ΓθΙΙβ
άΐΐ ΙΠΟηΙ Ρ3ΓΙ1&8). Βιβλιογραφίαν περί του ανάγλυφου τούτου ι δε
παρά Ρπβ(1πο1ΐ8-\νο1ίβΓ8, Μαβββη ζπ ΒβΓίίη. ϋίβ βίρβαΐ)-
§ΪΪ88β σελ. 721 αριθ. 1839
Το παρά την Φυλην άντρον τον Πανός' ΰπο Α. Σκιά. 13
ζεται προς τήν γνώμην, καθ' ήν ούτος Ό τέττιξ
εινε εκ των υπό του Θουκυδίδου (Α , 6) μνημο-
νευομένων. Πλησίον αύτοΟ και έν έπιπέδω κατά
0,10 περίπου ύψηλοτέρω ευρέθησαν τα τρία έκ
των πέντε τεμαχίων τοΟ έν ΑΕ 1905 σ. 101
απεικονισμένου ανάγλυφου, ωσαύτως δε καΐ τα
αυτόθι σ. 110 είκ. 2, 111 είκ. 3, και 118 είκ. 4'
άλλ' ή διαφορά αύτη του ύψους δεν έπιβάλλει να
συμπεράνωμεν μετά βεβαιότητος δτι ό τέττιξ εϊνε
αρχαιότερος αυτών, διότι ενδέχεται νά προήλθεν
αύτη έκ στολιδώσεως του έπιπάγου' τους δ' ένεκα
της στολιδώσεως προεογοιχ.ίνοι>ς κυματισμούς τών
στρωμάτων δεν ήδυνάμην νά παρακολουθώ, διότι
ό έπίπαγος ήτο σκληρός και διερρηγνύετο διά της
πυρίτιδος. Ομοίως άδηλος είνε ή χρονολογική
σγέσις και τίνων πλησίον ευρεθέντων τεμαχίων
ίρυ^ρομόρψων άγγείων προς τον τέττιγα. Μόνον
μία χαλκή ιατρική μήλη και δύο χαλκά νομί-
σματα έφθαρμένα, άτινα εύρέθησαν πλησιέστατα
και ύψηλότερον του τέττιγος, ήσαν προφανώς νεώ-
τερα αυτού, αλλά τούτων ή χρονολογία δεν δύ-
ναται νά όρισθή. Σημειωτέον δέ προσέτι και τούτο,
βτι δεν παριστάμην κατά τήν άνεύρεσιν του τέτ-
τιγος, άλλ' οί άνευρόντες αυτόν έργάται, ίκανήν
πεΐραν έχοντες ανασκαφών και άρχαιοτήτων, έβε-
βαίουν δτι έφερε και βελόνην άργυραν, ήτις όμως,
τελείως ήδη κατκυμένη, διελύθη ευθύς εις κόνιν
(πρβλ ΑΕ 1906 σ. 91).
Πάντα τά ευρεθέντα μαρμάρινα ανάγλυφα,
ομοίως δέ και αί έκ μαρμάρου έπιγραφαί ευρέθη-
σαν συντετριμμένα εις πολλά τεμάχια κατακεί-
μενα σποράδην όμου μετά πλήθους λύχνων, τό
πλείστον εις υστέρους Ρωμαϊκούς και μεσαιωνι-
κούς χρόνους ανηκόντων. Βλάβη τις έκ τών εκρή-
ξεων της πυρίτιδος δεν έπήλθεν εις αυτά σχεδόν
ειπείν ουδέποτε, ούδ' ό'τε τυχόν ήσαν εντός του
τόφου έγκεκλεισμένα, διότι ό τόφος παρά πάσαν
τήν ιδίαν σκληρότητα δεν ήτο πολύ στερρώς επί
τών έν αύτώ ξένων σωμάτων έπικεκολλημένος,
ώστε θραυόμενος υπό της πυρίτιδος άπεσπάτο έξ
αυτών μή συναποσπών συνήθως άποθραύσματα.
Ενεκα της τοιαύτης φύσεο>ς τού τόφου συνέβαι-
νεν ώς έπι το πλείστον νά έξάγωνται ες" αύτοϋ
θραυομένου τελείως σώα ετι και εύθραυστότατα
πράγματα, έν οις και εν μικρόν ύάλινον άμφορί-
διον έκ τών λεγομένων Φοινικικών εύρεθέν παρά
τό προς δεξιάν πλευρόν τοΟ σπηλαίου. Όμοίως
εξήχθησαν και ίκανά μικρά πήλινα άγγεΐα τελείως
σώα, άλλ' επειδή ενίοτε συνέβαινε νά εύρεθώσι
πολλά αγγεία και μάλιστα λύχνοι κείμενα έν σωρώ
και συμπεπηγμένα έν τω τόφω, ήτο άναπόφευκτον
και νά θραύωνται πολλά έξ αυτών. Κατά τύ.χην
τινά ό'μως συνέβη νά μή παρατηρήσω που δ'τ£
έθραύσθη τι όπωσοΟν άξιόλογον, τά δέ θραυσθέντα
ήσαν κοινά και μάλλον ή ήττον άσήμαντα. Τά
άξιολογώτερα λοιπόν τών αναθημάτων, και ιδίως
τά λίθινα, δεν έθραύσθησαν ούτε κατά τήν άνασκα-
φήν έκ τών εκρήξεων της πυρίτιδος, ούτε προ της
ανασκαφής έξ άλλης τινός τυχαίας αιτίας, άλλ'
ήτο φανερόν δτι συνετρίβησαν έπίτηδες 6πό άνθρώ-
πων εργασθέντων μετά μανίας, ίνα προξενήσωσιν
εις αύτάδσον ήδύναντο μεγαλυτέραν καταστροφήν.
Διά τούτο το έν Α Ε 1905 σελ. 101 άνάγλυΦον
1 1
ευρέθη συντετριμμένον εις πέντε τεμά'/ια κείμενα
εν δύο διαφόροις τόποις και υπεράνω μεταγενεστέ-
ρων λύχνων, τά δέ πρόσωπα τών μορφών αύτοϋ
είνε κατεστραμμένα. 1 Ομοίως εις πέντε έν δια-
φόροις τόποις του σπηλαίου όιεσπαρμένα τεμάχια
τεθραυσμένον ευρέθη και τό έν ΑΕ 1905 πίν. 3
άπεικονισμένον άνάγλυφον, έν ώ και πάλιν παρα-
τηρείται καταστροφή τών προσα>πων πασών σχε-
δόν τών μορφών.^ Προδήλως λοιπόν τά ανάγλυφα
ταύτα, έξ άπαντος δέ και τά άλλα ευμεγέθη ανα-
θήματα άπεσπάσθησαν έκ τών τόπων, έν οίς ήσαν
ιδρυμένα, και συντριβέντα μετά μανίας έρρίφθη-
σαν επί του έδάφους έν μεσαιωνικοΐς χρόνοις, διό
πολλά τεμάχια αυτών εύρέθησαν κείμενα έπι λύ-
χνων τών ΰστάτων χρόνων της έν τω σπηλαίω
1 Πρβλ. και 'Ρωμαίον ίν ΑΕ 1905 σελ. 119. Του προ της
ανασκαφή; ευρεθέντος ένός τών τεμαχίων "έμαθον τόν το'πον, ένθα
ϊκειτο, παρ" αυτοϋ του άνευρο'ντος.
2 Έξαίρεσιν άποτελεΐ τό καλώς όπωσουν διατηρούμενον άνά-
γλυφον του Τηλεφάνους, καίπερ άλλως τεθραυσμένον και αυτό. Άλλα
τοΰτο ευρεθέν εν έτει 1846 υπό τίνος ποιμένος και έφ' ϊκανόν γρό'/ον
άποκρυβέν δεν μαρτυρεΐται που ακριβώς ευρέθη, ί'σως δ' εκείτο έν
τόπω, έν ω ήδύνατο νά διαλάθη τους έπιορομεΐς. Ανεπαρκείς τινας
ειδήσεις περί της ευρέσεως αύτοΰ παρέχει ό Πιττάκης έν 'Αρ/. Έφηυ·
του 1852 σελ. 1082 και κατ' αυτόν ό Μϊθίΐ3β1Ϊ8, ΑηΠΗίί άθΠ
ΙηβΙ. του 1863. Ό Ραγκαβής, ΑηίΐςίΠίθδ Ηβΐίβη. II σελ. 745
γράφει μόνον τά έ?ης : (1β &38-Γβ1ίβϊ) £ϋί ΐΓΟΙίνβ ά3Π8 Ιΐηβ £ΓθΙΙβ
άΐΐ ΙΠΟηΙ Ρ3ΓΙ1&8). Βιβλιογραφίαν περί του ανάγλυφου τούτου ι δε
παρά Ρπβ(1πο1ΐ8-\νο1ίβΓ8, Μαβββη ζπ ΒβΓίίη. ϋίβ βίρβαΐ)-
§ΪΪ88β σελ. 721 αριθ. 1839