DOI Artikel:
Skias, Andreas: To para tēn Phylēn antron tou Panos: kata tas anaskaphas tōn etōn 1900 kai 1901
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14365#0025
ΑΕ 1918
Το παρά τήν Φυλήν άντρον τον Πανός ύπο Ά. Σκιά. 15
χαλκή μετά δύο τρυμαλιών, τεμάχιον χαλκοΟ
ελάσματος μήκους 0,035 και πλάτους 0,013 φέ·
ρ αν κατά την έτέραν των κόψεων λεπτούς οδόντας,
δπερ φαίνεται ώς χειρουργικός πρίων, σιδηροΟν
άγκιστροειδές όργανον έ'χον τήν ακίδα δις κεκαμ-
μένην και τινα άλλα. Ή εύρεσις δέ ιατρικών ορ-
γάνων εν τω άντρω τούτω δεν ήτο απροσδόκητος,
άφοΟ αί νύμφαι ήσαν και ιαματικαί, και έκτος
τούτου υπάρχει πιθανότης δτι έλατρεύετο ενταύθα
και ό Ασκληπιός.1 Σημειωτέον δ' δτι ευρέθησαν
τεμάχια τινα πηλίνου αναθηματικού πίνακος δισκο-
ειδοΰς, έφ οδ κατά τα σωζόμενα ίχνη φαίνεται
δτι παρίστατο έ'κτυπος οφις, ήκουσα δέ παρά των
εργατών δτι και άλλοτε χωρικός τις εύρεν αυτόθι
«ενα φίδι».
Τά εν τώ άνωτάτω στρώαατι ευρεθέντα εργα
τέχνης εϊνε, δπως προελέχθη ήδη, νεώτερα τών
Μηδικών, καίτοι ύπάρχουσι πήλινά τινα είδίόλια,
οίον και το έν ΑΕ 1906 σελ. 108 άπεικονισθέν
γυναικεΐον, άτινα δια τήν άρχαϊκότητα της τέχνης
ήδύναντο νά νομισθώσι κατά τι παλαιότερα. Άλλα
και άν ήθελεν ύποτεθή άληθές τούτο, πάλιν έπρεπε
ταύτα νά θειυρηθώσιν ώς άνατεθέντα πολύν χρό-
νον μετά τήν κατασκευήν αυτών, διότι πάντα τά
λοιπά ευρήματα και τά εκ της ανασκαφής τεκμή"
ρια πείθουσιν δτι τό άντρον ήτο ερημον έν τοις
προ τών Μηδικών χρόνοις.
Εκ τών εις ύστερωτέρους χρόνους ανηκόντων
αξιοσημείωτοι εϊνε δια το μέγα πλήθος αυτών οί
λύχνοι, διότι ευρέθησαν κατά τήν άνασκαφήν υπέρ
τούς δισχιλίους "2, μέγα δέ πλήθος είχεν έξαχθή
και προ τής ανασκαφής ύπο τών χωρικών, πιθα-
νώς δέ έ'χουσιν ύπολειφθή και άλλοι πάμπολλοι.
Το πλήθος τούτο δήλοι δτι δεν ήσαν προωρισμένοι
εις έςυπηρέτησιν τής πραγματικής χρείας του
φωτισμού, άλλ' δτι προσεφέροντο ώς θυσία προς
τον λατρευόμενον θεόν, δπως προσφέρονται σήμε-
ρον τά καιόμενα έν ταΐς χριστιανικαΐς έκκλησίαις
κηρία και αί κανδήλαι. Επειδή όμως ό αριθμός
τών εις τούς παλαιοτέρους χρόνους άνηκόντ(υν λύ-
χνων, δσοι ευρέθησαν, εϊνε σχετικώς πολύ μικρός,
δεν εϊνε άπίθανον νά άνεφάνη το έ'θος τής προσφο-
1 "Ι δε 'Ρωααΐον Α Ε 1905 σελ. 128 έ?.
% 'Τποτιμα τόν αριθμόν αυτών ό "Ρωμαίος ΑΕ 1906 σελ. 109
γράφων οτ; «#ά ύπερβαίνουσι τήν χιλιάδα».
13 6 18
ρας λύχνων μόλις έν τοις μετά Χριστόν χρόνοις,
οί δέ παλαιότεροι λύχνοι νά ήσαν άπλώς προωρι-
σμένοι προς τον άναγκαιουντα φωτισμόν. Άλλ'
επειδή δχι μόνον άλλαχου έν τή λατρεία του Πά-
νος ύπήρχεν έν χρήσει τό άσβεστον πΟρ αλλά
και προς αυτόν τόν έν τώ άντρω τούτω λατοευόυ,ε-
νον τό πυρ ήτο ήδη εκ παλαιών χρόνων οίκεΐον,
ώς άποδεικνύει ή εις παλαιούς βεβαίως χρόνους
ανερχομένη συνήθεια τής τηρήτε(υς τών άπό του
"Αρματος μαντικών άστραπών ίσως εϊνε όρθο-
τέρα ή γνώμη τοΟ "Ρωμαίου ΑΕ 1906 σελ. 110
δτι τό έθος τής προσφοράς τών λύχνων ύπήρχε
και εν παλαιοτέροις χρόνοις, άλλ' άνεπτύχθη πολύ
μάλλον έν τοις ύστερωτέροις Ρο^μαϊκοΐς και τοις
Βυζαντινοΐς. Πρότερον ίσως άντι τών λύχνων έκαί-
οντο μάλλον ξύλα, έξ ών προέρχεται και ή καλύ-
πτουσα το έδαφος πολλή τέφρα 5, Άν έγίνοντο και
θυσίαι ζώων έντός του σπηλαίου, φαίνεται άμφί-
βολον, διότι ούδαμου έφάνησαν λείψανα κεκαυμέ-
νων οστών "Άν λοιπόν έθύοντο και ζώα, ώς δύ-
ναται νά συναγάγη τις έκ του ανωτέρω σελ. 8
παρατεθέντος χωρίου του Αιλιανού και τής κατω-
τέρω ύπ' αριθ. 1 έκδιδομένης επιγραφής, αί τοιαυ-
ται θυσίαι πιθανώς έγίνοντο έν άλλω τινί τόπω
κατά το τέμενος και δγι έν τώ άντοω. "Οτι δέ το
τέμενος του θεου έξετείνετο εϊς μεγάλην έ'κτασιν
περί τό άντρον εϊνε και άλλως πιθανόν, έπιτρέπε-
ται δέ και συναγάγη τις έκ του έξ αρχαίας παραδό-
σεως βεβαίως προερχομένου ονόματος τής κατά τήν
άριστεράν οχθην του χειμάρρου εις άπόστασιν 3/4
τής ώρας κειμένης πηγής τής λεγομένης Άλβανιστι
Κρό-Ι'-Πάνες, ήτις νομίζο) ότι δεν ήδύνατο νά φέρη
τοιούτον όνομα, άν δέν εκείτο έν τή περιοχή του τε-
μένους. Ωσαύτως και τά ύπο του Αιλιανού λεγό-
3 Παυσαν. Ε' 15, 9. Η' 37, 8 "Ιδε και ανωτέρω σελ. 8.
4 Στράβων Θ', 11 (404) Πρβ. και ΜϊΙοΙΛοίΘΓ έν τω έ?η-
γητικώ κειμένω τών /αρτών τη; ' Αττικής VII - VIII σελ. 14.
5 Πρβ. Παυσαν. Ε', 15. 9: Έν δε τω Πρυτανεία) παριόντων
εις το οίκημα, ενΰα σφίσιν ή εστία, Πανός εστίν εν δεξιά τής
εσόδου βωμός. "Εστι δε ή εστία τέφρας και σϋτη πεποιημένη, κα'
ε:τ αυτής πΰρ ανά πασάν τε ήμεραν και εν πάση νυκτί ωσαύτως
καίεται Άπό ταύτης τής εστίας την τέφραν κατά τά είρημένα
ήδη μοι κομίζουσιν επί τόν τοϋ ' Ολυμπίου βωμόν, και ουχ ήκι-
στα συντελεί τω βωμω τό άπό τής εστίας επιφορούμενον.
6 "Α/.αυστα οστά ευρέθησαν ολίγα τινά, οίον κέρατα τράγου,
κνη'αη ί'ππου και οστά κυνδς, άλλά ταΰτα ένδέ/εται να προερ/ωνται
και εκ ζώων τυ/αίω; έναποθανδντων έν τώ σπηλαίο) η '/.ατα-
σπαρα·/θέντο_>ν υπό λύκων.
Το παρά τήν Φυλήν άντρον τον Πανός ύπο Ά. Σκιά. 15
χαλκή μετά δύο τρυμαλιών, τεμάχιον χαλκοΟ
ελάσματος μήκους 0,035 και πλάτους 0,013 φέ·
ρ αν κατά την έτέραν των κόψεων λεπτούς οδόντας,
δπερ φαίνεται ώς χειρουργικός πρίων, σιδηροΟν
άγκιστροειδές όργανον έ'χον τήν ακίδα δις κεκαμ-
μένην και τινα άλλα. Ή εύρεσις δέ ιατρικών ορ-
γάνων εν τω άντρω τούτω δεν ήτο απροσδόκητος,
άφοΟ αί νύμφαι ήσαν και ιαματικαί, και έκτος
τούτου υπάρχει πιθανότης δτι έλατρεύετο ενταύθα
και ό Ασκληπιός.1 Σημειωτέον δ' δτι ευρέθησαν
τεμάχια τινα πηλίνου αναθηματικού πίνακος δισκο-
ειδοΰς, έφ οδ κατά τα σωζόμενα ίχνη φαίνεται
δτι παρίστατο έ'κτυπος οφις, ήκουσα δέ παρά των
εργατών δτι και άλλοτε χωρικός τις εύρεν αυτόθι
«ενα φίδι».
Τά εν τώ άνωτάτω στρώαατι ευρεθέντα εργα
τέχνης εϊνε, δπως προελέχθη ήδη, νεώτερα τών
Μηδικών, καίτοι ύπάρχουσι πήλινά τινα είδίόλια,
οίον και το έν ΑΕ 1906 σελ. 108 άπεικονισθέν
γυναικεΐον, άτινα δια τήν άρχαϊκότητα της τέχνης
ήδύναντο νά νομισθώσι κατά τι παλαιότερα. Άλλα
και άν ήθελεν ύποτεθή άληθές τούτο, πάλιν έπρεπε
ταύτα νά θειυρηθώσιν ώς άνατεθέντα πολύν χρό-
νον μετά τήν κατασκευήν αυτών, διότι πάντα τά
λοιπά ευρήματα και τά εκ της ανασκαφής τεκμή"
ρια πείθουσιν δτι τό άντρον ήτο ερημον έν τοις
προ τών Μηδικών χρόνοις.
Εκ τών εις ύστερωτέρους χρόνους ανηκόντων
αξιοσημείωτοι εϊνε δια το μέγα πλήθος αυτών οί
λύχνοι, διότι ευρέθησαν κατά τήν άνασκαφήν υπέρ
τούς δισχιλίους "2, μέγα δέ πλήθος είχεν έξαχθή
και προ τής ανασκαφής ύπο τών χωρικών, πιθα-
νώς δέ έ'χουσιν ύπολειφθή και άλλοι πάμπολλοι.
Το πλήθος τούτο δήλοι δτι δεν ήσαν προωρισμένοι
εις έςυπηρέτησιν τής πραγματικής χρείας του
φωτισμού, άλλ' δτι προσεφέροντο ώς θυσία προς
τον λατρευόμενον θεόν, δπως προσφέρονται σήμε-
ρον τά καιόμενα έν ταΐς χριστιανικαΐς έκκλησίαις
κηρία και αί κανδήλαι. Επειδή όμως ό αριθμός
τών εις τούς παλαιοτέρους χρόνους άνηκόντ(υν λύ-
χνων, δσοι ευρέθησαν, εϊνε σχετικώς πολύ μικρός,
δεν εϊνε άπίθανον νά άνεφάνη το έ'θος τής προσφο-
1 "Ι δε 'Ρωααΐον Α Ε 1905 σελ. 128 έ?.
% 'Τποτιμα τόν αριθμόν αυτών ό "Ρωμαίος ΑΕ 1906 σελ. 109
γράφων οτ; «#ά ύπερβαίνουσι τήν χιλιάδα».
13 6 18
ρας λύχνων μόλις έν τοις μετά Χριστόν χρόνοις,
οί δέ παλαιότεροι λύχνοι νά ήσαν άπλώς προωρι-
σμένοι προς τον άναγκαιουντα φωτισμόν. Άλλ'
επειδή δχι μόνον άλλαχου έν τή λατρεία του Πά-
νος ύπήρχεν έν χρήσει τό άσβεστον πΟρ αλλά
και προς αυτόν τόν έν τώ άντρω τούτω λατοευόυ,ε-
νον τό πυρ ήτο ήδη εκ παλαιών χρόνων οίκεΐον,
ώς άποδεικνύει ή εις παλαιούς βεβαίως χρόνους
ανερχομένη συνήθεια τής τηρήτε(υς τών άπό του
"Αρματος μαντικών άστραπών ίσως εϊνε όρθο-
τέρα ή γνώμη τοΟ "Ρωμαίου ΑΕ 1906 σελ. 110
δτι τό έθος τής προσφοράς τών λύχνων ύπήρχε
και εν παλαιοτέροις χρόνοις, άλλ' άνεπτύχθη πολύ
μάλλον έν τοις ύστερωτέροις Ρο^μαϊκοΐς και τοις
Βυζαντινοΐς. Πρότερον ίσως άντι τών λύχνων έκαί-
οντο μάλλον ξύλα, έξ ών προέρχεται και ή καλύ-
πτουσα το έδαφος πολλή τέφρα 5, Άν έγίνοντο και
θυσίαι ζώων έντός του σπηλαίου, φαίνεται άμφί-
βολον, διότι ούδαμου έφάνησαν λείψανα κεκαυμέ-
νων οστών "Άν λοιπόν έθύοντο και ζώα, ώς δύ-
ναται νά συναγάγη τις έκ του ανωτέρω σελ. 8
παρατεθέντος χωρίου του Αιλιανού και τής κατω-
τέρω ύπ' αριθ. 1 έκδιδομένης επιγραφής, αί τοιαυ-
ται θυσίαι πιθανώς έγίνοντο έν άλλω τινί τόπω
κατά το τέμενος και δγι έν τώ άντοω. "Οτι δέ το
τέμενος του θεου έξετείνετο εϊς μεγάλην έ'κτασιν
περί τό άντρον εϊνε και άλλως πιθανόν, έπιτρέπε-
ται δέ και συναγάγη τις έκ του έξ αρχαίας παραδό-
σεως βεβαίως προερχομένου ονόματος τής κατά τήν
άριστεράν οχθην του χειμάρρου εις άπόστασιν 3/4
τής ώρας κειμένης πηγής τής λεγομένης Άλβανιστι
Κρό-Ι'-Πάνες, ήτις νομίζο) ότι δεν ήδύνατο νά φέρη
τοιούτον όνομα, άν δέν εκείτο έν τή περιοχή του τε-
μένους. Ωσαύτως και τά ύπο του Αιλιανού λεγό-
3 Παυσαν. Ε' 15, 9. Η' 37, 8 "Ιδε και ανωτέρω σελ. 8.
4 Στράβων Θ', 11 (404) Πρβ. και ΜϊΙοΙΛοίΘΓ έν τω έ?η-
γητικώ κειμένω τών /αρτών τη; ' Αττικής VII - VIII σελ. 14.
5 Πρβ. Παυσαν. Ε', 15. 9: Έν δε τω Πρυτανεία) παριόντων
εις το οίκημα, ενΰα σφίσιν ή εστία, Πανός εστίν εν δεξιά τής
εσόδου βωμός. "Εστι δε ή εστία τέφρας και σϋτη πεποιημένη, κα'
ε:τ αυτής πΰρ ανά πασάν τε ήμεραν και εν πάση νυκτί ωσαύτως
καίεται Άπό ταύτης τής εστίας την τέφραν κατά τά είρημένα
ήδη μοι κομίζουσιν επί τόν τοϋ ' Ολυμπίου βωμόν, και ουχ ήκι-
στα συντελεί τω βωμω τό άπό τής εστίας επιφορούμενον.
6 "Α/.αυστα οστά ευρέθησαν ολίγα τινά, οίον κέρατα τράγου,
κνη'αη ί'ππου και οστά κυνδς, άλλά ταΰτα ένδέ/εται να προερ/ωνται
και εκ ζώων τυ/αίω; έναποθανδντων έν τώ σπηλαίο) η '/.ατα-
σπαρα·/θέντο_>ν υπό λύκων.