DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: Palaia Christianikē Basilikē Ilisou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14366#0029
αε 191!)
Παλαιά Χριστιανική Βασιλική Ίλισον, νπό Γ. Σωτηρίου. 17
παρατηρούνται. Το μαρμάρινον τοΰτο τεμαχιον
δύναται μάλλον ώς τμήμα περιθυρώματος τη; κυ-
ρίας Πύλης του ημετέρου ΝαοΟ ή ώς τμήμα έπι-
στυλιου νά έρμηνευθή, ώς δεικνύει ή παρ'ατιθε-
μένη τομή του (ΡΓθ£ϊ1ίβΓαη§)' την έκδοχήν του
τεμαχίου ώς τμήματος περιθυρώματος πλουσίως
διακεκοσμημένης Πύλης ένισχύει ή ύπαρξις της
γνωστής Πύλης έν τω άνακτόρω του ΔιοκλητιανοΟ
έν 8ρβ1&Ιο και των Πυλώνων των Βασιλικών
της Συρίας και Μ. Ασίας (Κιΐδ&ρ1ΐ3, Β&βίβΐίβ,
ϋβΐΓ-8βπΐ3η), προς το σνήμα άλλως τε τών
όποιων, ώς είδομεν, ομοιάζει και ή ημετέρα Βασι-
λική I. Αί δαντελλωταί έπΐ σκοτεινού βάθους δια-
κοσμήσεις του ήμετέρου τεμα/ίου ί'στανται πλη-
σιέστεοον ποος την τάςΊν τών μικρασιατικών σαρ-
κοφαγων, αιτινες φερουσι το όνομα, ώαρκοφαγοι
της 8κΙ&ιηαΓ&, ά; ήρμήνευσε κυρίως 6 8ΐι·ζγ-
§0\νδ1ίϊ ^· Ότι δμως το ήμέτερον τεμάχιον μεΟ'
δλην την ομοιότητα τών διακοσμητικών του θεμά-
των προς μικρασιατικάς σαρκοφάγους ενει τήν
προελευσίν του γνησίως άθηναϊκήν μαρτυρεί ό
μετά κόμβων -λοιμός, το λέσβιον κυμάτιον και
τά άνΟέμια, άτινα ένθυμίζουσι τήν σνολήν του
Ερεχθείου"^.
1 Πρβλ. τού; πλουσίω; διακεκοσμημένους Πυλώνα; Εν \νιιΙϊϊ,
ΑΙΙοΙιγ. υηά &γζ. ΚυηβΙ, I, σ. 211, 260, 264, είχ. 206, 249,
251' βλέπε -/.αί πύλην τοΰ Ναοϋ του Παλατιού τοΰ Διοκλητια-
νοΰ εν 8ρ3ΐ3ΐΟ, όπου όμοίω; σ/εδόν πρό; τό ήμέτερον τεμάχιον
σχηματίζονται και τά άνθεμια, έν ΗβΙ>ι·3Ι·<1 - ΖβΠΙβΙ', Εβ ρ3-
)3Ϊ8 άβ ϋίοοίθΐίβη 3 8ρ3ΐ3ΐ0, Ρ31-Ϊ8. 1911, σ. 32 χαί 33 και
τήν Πύλην τών έν Κωνσταντινουπόλει Ναών τοΰ 'Λγ "Ανδρέου
έν τή Κρίσει ( Χατζή - Μουσταφά - πασσά - Τζαμί) έν Ε1)βΓ8θ11 6ί
Τ1ιϊβι·8, Ι.6Β θ§1Ϊ8θβ άβ Οοηβίβηΐϊηορίβ, 1913, σ 87 εϊκ. 40.
% Βλέπε 8ΐΓζγ§ο\γ'8ΐ£], Οπ'βηΙ ο(1ογ Κοηι. σ. 40 κ. έ.
ΚΙβϊηαβϊβη, σ. 196 κ έ. Β^ζ. ϋβηΙπηδΙβΓ, III, σ. XII κ. έ.
και ιδία ιΓοιΙΓ οί ΗβΠ. 8ΐΐ1<1. 1907, σ. 99 κ. έ. πρβλ. περίληψιν
έν \νιι1Γί ε. ά. I, 170 κ. έ. και Μβηΐβΐ, ΒΟΗ. 1902 σ. 235 κ. έ.
' Επί τή ευκαιρία δέ ταύτη σημειοΰμεν, δτι τά έν τώ ήμετέριυ βυ-
ζαντινώ Μουσείο) άποκείμενα πέντε τμήματα σαρκοφάγων, περί ων
αηαειοΰνται όλίγα τινά έν ΑΕ. 1917 σ. 105, εχουσι μικρασιατικήν
προέλευσιν, έκ δωρεά; ομογενούς έκ Σμύρνης προερχόμενα χατά τό
εΰρετήριον τοΰ Εθνικού άρχαιολ. Μουσείου, χαχώς δέ σημειοΰνται
ώς «ίλληνίχαί σαρκοφάγοι». Έν Ελλάδι δεν άνευρέθησαν μέχρι
τοΰδε τοιαΰται χαί διά τούτο άχριβώς ή άνεύρεσις τοΰ ημετέρου τε-
μαχίου έπϊ Αθηναϊκού εδάφους ένένει μεγιστην σημασίαν.
3 Εις τάς μικρασιατικάς σαρκοφάγους γίνεται κυρίως χρήσις τοΰ
ώοΰ τοΰ ϊωνικοΰ κυματίου και τών έν σ/ήματι 8 ελικοειδών διάκο-
σμήσεων, αΐτινε; έλλείπουσιν έκ τοΰ ήμετέρου τεμαχίου, όπερ εΐνε διά
τοΰτο μεμονωμένον παράδειγμα έν τη ελληνική τών χριστιανικών χρό-
νων γλυπτική· τό τεμά-χιον τοΰτο ενέχει μεγίστην άξίαν διά τήν έξέλιξιν
της έν Ελλάδι γλυπτικής, ην βλέπομεν μιμουμένην μεν τήν τε-
χνιχήν τή; Ανατολής έλευθέραν δέ ώς προς τήν έκλογήν τών δια-
Ως τελευταΐον δείγμα έκ τών άνευρεθέντων
κατά τάς άνασκαφάς γλυπτών προσάγομεν τά έν
τη κάτω σειρά της εΐκ. Ίο διακρινόμενα δύο τεαά-
χια θωρακίων" άμφοτέρων διεσώθησαν αί βάσεις,
έν αίς διακρίνει τις τήν αρχήν περιελισσομένης
ταινίας και μέρους οπής" σύγκρισις προς θωράκια
παλαιών Τέμπλων κα'ι μάλιστα της Βασιλι/ής της
Ολυμπίας μαρτυρεί, δτι είνε τμήματα θωρακίων
δυναμένων ν' άναχθώσιν εις έποχήν όμοίαν προς
τήν παραδεδομένην έποχήν της Βασιλικής της
Ολυμπίας 4.
Ή άνωτέρω γενομένη έςέτασις τών αρχιτεκτο-
νικών μελών και λοιπών διακοσμητικών τεμαχίων
άπέδειξεν, δτι εις τήν κτίσιν κα'ι διακόσμησιν της
Βασιλικής έγένετο χρήσις άρχαιοτέρου, ρωμαϊκών
χρόνων, ύλικοΰ—κατεσκευάσθησαν όμως και ύπό
χριστιανών τεχνιτών πλείστα, τά διακοσμητικά
θέματα τών όποιων ανάγονται γενικώς εις τον Ε'
μ. Χ. αιώνα. Εις τους αυτούς /ρόνους ανάγονται
και τά άνευρεθέντα τμήματα τοΰ ψηφίδωτοΰ εδά-
φους της Βασιλικής, εις τήν έΗέτασιν τών όποιων
μεταβαίνου.εν.
20ν) Τό ψηφώωτόν δάπεδον. Ώς 3λέπει ό άνα-
γνώστης έν τή παρατεΟείση κατόψει του ΝαοΟ
(εΐκ. 3),άνευρέθησαν τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου
εις πέντε μέρη, ήτοι επί τοΰ εδάφους τών εκατέ-
ρωθεν τοΰ ίεροΰ βήματος διαμερισμάτων, έπ'ι τοΰ
κοσμητικών θεμάτων, άτινα λαμβάνει έκ τή; πλουσία; εις διακοσμη-
τικά θέματα γλυπτική; τών κλασσικών χρόνων, ην εΤχεν ενώπιον
αυτή;. Τήν ελληνικότητα τοΰ τεμαχίου, όπερ ένεκα τοΰ πάχους του
(0,13 μ.) κα'ι τή; κατεργασία; τή; οπίσθια; ό'Λεω; δεν δύναται ώ;
τμήμα καλύμματο; σαρκοφάγου νά έκληφθί, ώ; άρχικώ; και ύφ'
ημών έθεωρήθη, ααρτυρεΐ και ή προέλευσι; τοΰ μαρμάρου, όπεο εΤνε
φαιόν ύμήττιον μάρμαρον. Ό αρχιτέκτων κ "Ορλάνδο; νομίζει, ότι
τό έν λόγιο τεμάχιον ανήκει μάλλον εΐ; βάσιν τοίχου καθ* όσον φέ-
ρει άκριβώ; τά; γλυφά; ρωμαϊκού τοιχοβάτου μ.ετά πλίνθου. Ή δέ
λοξή άπότμησι; τή; γωνίας είναι άκριβώ; όμοια προ; τά; έν χρήσει
ρωμαϊκά; συνδέσεις. Τέλος πιστεύει, ότι αποβλέπων 'τι; μάλιστα εΐ;
τήν διπλήν λοξήν τμήσιν τοΰ τεμαχίου Οά έταΰτιζεν αυτό προ; βάσιν
παραστάδο;. Ή ώ; τμήμα περιθυρώματο; Πύλη; Ιξενεχθεΐσα γνώ-
μη ημών άνωτέρω στηρίζεται μάλλον εΐ; τήν πλουσιωτάτην διακό-
σμησιν τοΰ τεμανίου, ήτι; δύσχολον εΤνε νά ύποτεθή ότι η το προω·
ρισμένη νά κοσμή βάσεις τοίχου. "Ενεκα τούτου, αν άποκλεισθή ή
γνώμη περί διακοσμήσει·); Πύλη;, τό τεμάχιον τή; είκ. 16 ανεστραμ-
μένη; θά ητο μάλλον τμήμα διαζοϊματο; Κιβωρίου ή εικονοστασίου,
καθόσον, κατά τήν γνώμην τοΰ άρχιτέκτονο; κ. Ζάχου, ή διάφορο;
μορφή τή; διπλή; λοξή; τμήσεω;, ήτι; άλλω; τε δυνατόν νά προήλθε
χαί έκ μεταγενεστέρα; χρήσεω; τοΰ τεμαχίου, αποκλείει πιθανώ-
τατα τήν έκδοχ_ήν αύτοΰ ώ; βάσεω; παραστάδο;.
4 Βλ. Β. Λεονάρδου, Ή "Ολυμπία, Άθήνησιν, 1901, σελ. 159.
3
Παλαιά Χριστιανική Βασιλική Ίλισον, νπό Γ. Σωτηρίου. 17
παρατηρούνται. Το μαρμάρινον τοΰτο τεμαχιον
δύναται μάλλον ώς τμήμα περιθυρώματος τη; κυ-
ρίας Πύλης του ημετέρου ΝαοΟ ή ώς τμήμα έπι-
στυλιου νά έρμηνευθή, ώς δεικνύει ή παρ'ατιθε-
μένη τομή του (ΡΓθ£ϊ1ίβΓαη§)' την έκδοχήν του
τεμαχίου ώς τμήματος περιθυρώματος πλουσίως
διακεκοσμημένης Πύλης ένισχύει ή ύπαρξις της
γνωστής Πύλης έν τω άνακτόρω του ΔιοκλητιανοΟ
έν 8ρβ1&Ιο και των Πυλώνων των Βασιλικών
της Συρίας και Μ. Ασίας (Κιΐδ&ρ1ΐ3, Β&βίβΐίβ,
ϋβΐΓ-8βπΐ3η), προς το σνήμα άλλως τε τών
όποιων, ώς είδομεν, ομοιάζει και ή ημετέρα Βασι-
λική I. Αί δαντελλωταί έπΐ σκοτεινού βάθους δια-
κοσμήσεις του ήμετέρου τεμα/ίου ί'στανται πλη-
σιέστεοον ποος την τάςΊν τών μικρασιατικών σαρ-
κοφαγων, αιτινες φερουσι το όνομα, ώαρκοφαγοι
της 8κΙ&ιηαΓ&, ά; ήρμήνευσε κυρίως 6 8ΐι·ζγ-
§0\νδ1ίϊ ^· Ότι δμως το ήμέτερον τεμάχιον μεΟ'
δλην την ομοιότητα τών διακοσμητικών του θεμά-
των προς μικρασιατικάς σαρκοφάγους ενει τήν
προελευσίν του γνησίως άθηναϊκήν μαρτυρεί ό
μετά κόμβων -λοιμός, το λέσβιον κυμάτιον και
τά άνΟέμια, άτινα ένθυμίζουσι τήν σνολήν του
Ερεχθείου"^.
1 Πρβλ. τού; πλουσίω; διακεκοσμημένους Πυλώνα; Εν \νιιΙϊϊ,
ΑΙΙοΙιγ. υηά &γζ. ΚυηβΙ, I, σ. 211, 260, 264, είχ. 206, 249,
251' βλέπε -/.αί πύλην τοΰ Ναοϋ του Παλατιού τοΰ Διοκλητια-
νοΰ εν 8ρ3ΐ3ΐΟ, όπου όμοίω; σ/εδόν πρό; τό ήμέτερον τεμάχιον
σχηματίζονται και τά άνθεμια, έν ΗβΙ>ι·3Ι·<1 - ΖβΠΙβΙ', Εβ ρ3-
)3Ϊ8 άβ ϋίοοίθΐίβη 3 8ρ3ΐ3ΐ0, Ρ31-Ϊ8. 1911, σ. 32 χαί 33 και
τήν Πύλην τών έν Κωνσταντινουπόλει Ναών τοΰ 'Λγ "Ανδρέου
έν τή Κρίσει ( Χατζή - Μουσταφά - πασσά - Τζαμί) έν Ε1)βΓ8θ11 6ί
Τ1ιϊβι·8, Ι.6Β θ§1Ϊ8θβ άβ Οοηβίβηΐϊηορίβ, 1913, σ 87 εϊκ. 40.
% Βλέπε 8ΐΓζγ§ο\γ'8ΐ£], Οπ'βηΙ ο(1ογ Κοηι. σ. 40 κ. έ.
ΚΙβϊηαβϊβη, σ. 196 κ έ. Β^ζ. ϋβηΙπηδΙβΓ, III, σ. XII κ. έ.
και ιδία ιΓοιΙΓ οί ΗβΠ. 8ΐΐ1<1. 1907, σ. 99 κ. έ. πρβλ. περίληψιν
έν \νιι1Γί ε. ά. I, 170 κ. έ. και Μβηΐβΐ, ΒΟΗ. 1902 σ. 235 κ. έ.
' Επί τή ευκαιρία δέ ταύτη σημειοΰμεν, δτι τά έν τώ ήμετέριυ βυ-
ζαντινώ Μουσείο) άποκείμενα πέντε τμήματα σαρκοφάγων, περί ων
αηαειοΰνται όλίγα τινά έν ΑΕ. 1917 σ. 105, εχουσι μικρασιατικήν
προέλευσιν, έκ δωρεά; ομογενούς έκ Σμύρνης προερχόμενα χατά τό
εΰρετήριον τοΰ Εθνικού άρχαιολ. Μουσείου, χαχώς δέ σημειοΰνται
ώς «ίλληνίχαί σαρκοφάγοι». Έν Ελλάδι δεν άνευρέθησαν μέχρι
τοΰδε τοιαΰται χαί διά τούτο άχριβώς ή άνεύρεσις τοΰ ημετέρου τε-
μαχίου έπϊ Αθηναϊκού εδάφους ένένει μεγιστην σημασίαν.
3 Εις τάς μικρασιατικάς σαρκοφάγους γίνεται κυρίως χρήσις τοΰ
ώοΰ τοΰ ϊωνικοΰ κυματίου και τών έν σ/ήματι 8 ελικοειδών διάκο-
σμήσεων, αΐτινε; έλλείπουσιν έκ τοΰ ήμετέρου τεμαχίου, όπερ εΐνε διά
τοΰτο μεμονωμένον παράδειγμα έν τη ελληνική τών χριστιανικών χρό-
νων γλυπτική· τό τεμά-χιον τοΰτο ενέχει μεγίστην άξίαν διά τήν έξέλιξιν
της έν Ελλάδι γλυπτικής, ην βλέπομεν μιμουμένην μεν τήν τε-
χνιχήν τή; Ανατολής έλευθέραν δέ ώς προς τήν έκλογήν τών δια-
Ως τελευταΐον δείγμα έκ τών άνευρεθέντων
κατά τάς άνασκαφάς γλυπτών προσάγομεν τά έν
τη κάτω σειρά της εΐκ. Ίο διακρινόμενα δύο τεαά-
χια θωρακίων" άμφοτέρων διεσώθησαν αί βάσεις,
έν αίς διακρίνει τις τήν αρχήν περιελισσομένης
ταινίας και μέρους οπής" σύγκρισις προς θωράκια
παλαιών Τέμπλων κα'ι μάλιστα της Βασιλι/ής της
Ολυμπίας μαρτυρεί, δτι είνε τμήματα θωρακίων
δυναμένων ν' άναχθώσιν εις έποχήν όμοίαν προς
τήν παραδεδομένην έποχήν της Βασιλικής της
Ολυμπίας 4.
Ή άνωτέρω γενομένη έςέτασις τών αρχιτεκτο-
νικών μελών και λοιπών διακοσμητικών τεμαχίων
άπέδειξεν, δτι εις τήν κτίσιν κα'ι διακόσμησιν της
Βασιλικής έγένετο χρήσις άρχαιοτέρου, ρωμαϊκών
χρόνων, ύλικοΰ—κατεσκευάσθησαν όμως και ύπό
χριστιανών τεχνιτών πλείστα, τά διακοσμητικά
θέματα τών όποιων ανάγονται γενικώς εις τον Ε'
μ. Χ. αιώνα. Εις τους αυτούς /ρόνους ανάγονται
και τά άνευρεθέντα τμήματα τοΰ ψηφίδωτοΰ εδά-
φους της Βασιλικής, εις τήν έΗέτασιν τών όποιων
μεταβαίνου.εν.
20ν) Τό ψηφώωτόν δάπεδον. Ώς 3λέπει ό άνα-
γνώστης έν τή παρατεΟείση κατόψει του ΝαοΟ
(εΐκ. 3),άνευρέθησαν τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου
εις πέντε μέρη, ήτοι επί τοΰ εδάφους τών εκατέ-
ρωθεν τοΰ ίεροΰ βήματος διαμερισμάτων, έπ'ι τοΰ
κοσμητικών θεμάτων, άτινα λαμβάνει έκ τή; πλουσία; εις διακοσμη-
τικά θέματα γλυπτική; τών κλασσικών χρόνων, ην εΤχεν ενώπιον
αυτή;. Τήν ελληνικότητα τοΰ τεμαχίου, όπερ ένεκα τοΰ πάχους του
(0,13 μ.) κα'ι τή; κατεργασία; τή; οπίσθια; ό'Λεω; δεν δύναται ώ;
τμήμα καλύμματο; σαρκοφάγου νά έκληφθί, ώ; άρχικώ; και ύφ'
ημών έθεωρήθη, ααρτυρεΐ και ή προέλευσι; τοΰ μαρμάρου, όπεο εΤνε
φαιόν ύμήττιον μάρμαρον. Ό αρχιτέκτων κ "Ορλάνδο; νομίζει, ότι
τό έν λόγιο τεμάχιον ανήκει μάλλον εΐ; βάσιν τοίχου καθ* όσον φέ-
ρει άκριβώ; τά; γλυφά; ρωμαϊκού τοιχοβάτου μ.ετά πλίνθου. Ή δέ
λοξή άπότμησι; τή; γωνίας είναι άκριβώ; όμοια προ; τά; έν χρήσει
ρωμαϊκά; συνδέσεις. Τέλος πιστεύει, ότι αποβλέπων 'τι; μάλιστα εΐ;
τήν διπλήν λοξήν τμήσιν τοΰ τεμαχίου Οά έταΰτιζεν αυτό προ; βάσιν
παραστάδο;. Ή ώ; τμήμα περιθυρώματο; Πύλη; Ιξενεχθεΐσα γνώ-
μη ημών άνωτέρω στηρίζεται μάλλον εΐ; τήν πλουσιωτάτην διακό-
σμησιν τοΰ τεμανίου, ήτι; δύσχολον εΤνε νά ύποτεθή ότι η το προω·
ρισμένη νά κοσμή βάσεις τοίχου. "Ενεκα τούτου, αν άποκλεισθή ή
γνώμη περί διακοσμήσει·); Πύλη;, τό τεμάχιον τή; είκ. 16 ανεστραμ-
μένη; θά ητο μάλλον τμήμα διαζοϊματο; Κιβωρίου ή εικονοστασίου,
καθόσον, κατά τήν γνώμην τοΰ άρχιτέκτονο; κ. Ζάχου, ή διάφορο;
μορφή τή; διπλή; λοξή; τμήσεω;, ήτι; άλλω; τε δυνατόν νά προήλθε
χαί έκ μεταγενεστέρα; χρήσεω; τοΰ τεμαχίου, αποκλείει πιθανώ-
τατα τήν έκδοχ_ήν αύτοΰ ώ; βάσεω; παραστάδο;.
4 Βλ. Β. Λεονάρδου, Ή "Ολυμπία, Άθήνησιν, 1901, σελ. 159.
3