DOI Artikel:
Xyngopulos, Andreas: Parthenōnos byzantinai toichographiai
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14367#0047
Α ε 192ο
τινών ζωγραφιών οιατωζομένων έπι αρχαίων οι-
κοδομημάτων αί επί της εξωτερικής πλευράς του
βορείου τοίχου του Θησείου εχουσιν επίσης γίνη
δι ωου ώς καί του Παρθενώνος. Απεναντίας δέ
αί έπί του δυσμικου τοίχου της Βιβλιοθήκης του
ΆοριανοΟ, αί άνήκουσαι εις την άλλοτε εκεί ύπάρ-
χουσαν έκκλησϊαν των Ασωμάτων «εις τα πα-
λαιά» ,έ'χουσι ζωγραφιθή επί επιχρίσματος δι ού έχει
καλυφθη ή υ,αοααοίνη επιφάνεια. Σημειωτέον δέ
βτιαί οιά τοΟ τελευταίου τούτου τρόπου έκτελεσΟεΐ-
σαι τοιχογραφίαι είναι πολύ των άλλων μεταγε-
νέστερα»., άναγόμ=ναι εις τοΰς χρόνους της Τουρ
κο/.ρατίας.
Έντή νυν καταστάσει αύτών αί τοιχογραφία»,
του Παρθενώνος δέν διασώζουσιν ουδόλως σχεδόν
χρώματα. Διετηρήθη όμως έν σχετικώς καλύτερα
καταστάσει το περίγραμμα αυτών οπερ εγένετο
δια βαθεος ερυθρού χρώματος. Ή τοιαύτη οέ σχε-
δόν παντελής καταστροφή των χρωμάτων ήγαγε
τον μαρκήσιον Βη/β και κατόπιν τον ]¥β8Ϊΐα/ΰβ
(ΑΓθ1ΐ3θθ1θ£Κΐ ΕΙ 1888 σ. 1 75) εις την πεπλα-
νημένων γνώμην, οτι οί βυζαντινοί τεχνϊται έκτι-
μώντες τήν ωραιότητα καί τΌ πολύτιμον του λευ-
κού μαρμάρου δεν έκάλυψαν αυτό καΟ' ολοκλη-
ρίαν δια χρωμάτων, άλλ' έχρησιμοποίησαν τό
χρώμα μόνον δια το γραμμικον σχεδιον καί δια
τήν σκίασιν ώοισυ,ένων τινών α,εοών, ώς ίπί παοα-
δείγματι των πτυχών. Εν γένει δέ έφάνησαν πολύ
φειδωλοί περί τήν χρησιν τών χρωμάτων. II
γνώμη όμως αύτη δεν φαίνεται διόλου πιθανή. Δια
να έννοηθή τί ακριβώς συμβαίνει ένταΰθα δέον ν'
άνατοέςωυ.εν εις τάς υ.ικοογοαοίας τών νειοογρά-
φων, έκτελουμένας ομοίως ώς ειπομεν ο' ωοΟ
και όπου άνάλογον άκριβώ* φαινόμενον παοατηοεΐ-
ται. Καί εν ταις μικρογραφίαις δηλαδή τών χει-
ρογράφων Ό τεχνίτης χαράττει δι'έρυθροϋ ώς επί τό
πλείστον χρώματος το περίγραμμα καί εν γένει
το σχέδιον της εικόνος καί κατόπιν Ιπι του σχεδίου
τούτου αποθέτει τα διάφορα χρώματα. Πολλάκις
όμως τά χρώματα τών μικρογραφιών άποτρίβον-
ται καί απομένει το δι' ερυθρού σχεδιον (πρβ. Όίβ/ιΙ
Μαιιιιοί (Γ αιΊ 1>}'ζαηΙπι σ. 836προσ(Κ εις σ. 561]
Άνάλογον λοιπόν έντελώς φαινόμενον παρατηρεί-
ται καί έν ταΐς τοιχογραφίαις του Παρθενώνος δπου
τα χρώματα ένεκεν τών άτμοσφαιρικών επιδρά-
σεων καί δι άλλους ακόμη λόγους έςηφανίσΟησαν
καί απέμεινε το σχεδιον ώ; κα» αί πτυχώσεις σχε-
δια^Οέντα δι' εΌυθοοϋ ν^ώυ-ατος, όπεο παοουσιά-
ζει μεγαλυτέραν άντοχήν. Το βαθύ δέ τούτο έρυ-
θρον χρώμα, δι' ού ώς είδομεν, χαράσσεται το
σχέόιον καί εν ταΐς μι/.ρογραφίαις, φαίνεται προ-
τιμώμενον υπό τών τεχνιτών δια λόγους ί'σως στε-
ρεότητος καθ όσον πράγματι ή διάρκεια καί ή
αντοχή αύτοΟ είναι μέγισται. "Οτι δέ καί εις τοι-
χογραφίας ^χρησιμοποιείτο ή μέθοδος αύτη της
δι' ερυθρού σχεδιάσεως αποδεικνύεται έκ τών λει-
ψάνων άτινα παρετήρησεν ό ,ΙθΓρΙΐίΐηϊοη εις μι-
κράν έκκλησίαν έν τη περιοχή του Οπθιιγθιιιθ
Καππαδοκίας (Κονιιο <:Ιθ ΓαιΊ οΐιΐ'όΐίοη ΕΧΐν
1914 155).
Μ τοιαύτη 6'μω; γενική χρήσις του βαΟέος
τούτου ερυθρού χρώματος δέον ν' άποδοθή καί εις
άλλην αίτίαν. Φαίνεται δηλαδή, ότι δια του χρώ-
ματοςτούτου έςετελεσθη ή προετοιμασία τών εικό-
νων καί εί; τάς σάρκας καί εις τά ένδύματα,
κατόπιν δέ άπ^τέθη ό προπλασμός. Ό προπλασμός
δέ ούτος τό σκιερόν δηλαδή χρώμα τών σαρκών
Οά είχεν ενταύθα τήν συνήθη πρασινομέλαιναν άπό-
χρωσιν τών βυζαντινών τοιχογραφιών ής τήν σύνθε-
σινέν έκτάσει περιγράφει ή Ερμηνεία (Διονυσίου έκ
Φονρνά Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης εκδ. Πα-
παδοπούλου - Κεοααεω;, Πετοούπολις 1909 σ.
20 § 16) Το σύστημα δέ τούτο της προετοιμασίας
παρατηρείται ού μόνον έπί τών τοιχογραφιών του
Παρθενώνος, αλλά καί εν τω θησείω, προσέτι δέ
και κατά τους μετά τήν άλωσιν χρόνους εις τινας
άθηναϊκάς τοιχογραφίας ώς του 'Λστερίου κ. ά.,
ες ού αποδεικνύεται, οτι πρόκειται περί επιχω-
ριαζούσης ίσως έν Αθήναις τεχνοτροπίας διατηρη-
θείσης και κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας.
Ώς προς τήν σύνθεσιν του βαθέος ερυθρού προς
το καφέχρουν άποκλίνοντος χρώματος τούτου νο -
μίζω, οτι κύριον αύτου συστατικόν είναι ό βόλος
χρώμα γεώδες εν μεγίστη χρήσει παρά τοις βυ-
ζαντινούς ώς αποδεικνύεται καί έκ της /Ερμηνείας
(έ. ά. σ. 21 § 19, σ. 22 § 22, σ. 40 § 2 62,64).
Πλην ό'μως του ερυθρού σχεδίου διετηρήθησαν
έν τω Παρθενών ι καί ίχνη τινα χρωμάτων άτινα
απαριθμεί Ό Ψβ8ίΙαΊζβ (ΛιτΙΐίΐβοΙοβΊΛ ε. ά. σ.
181). Κατ αύτον φαίνεται, ότι έγένετο κυρίως
τινών ζωγραφιών οιατωζομένων έπι αρχαίων οι-
κοδομημάτων αί επί της εξωτερικής πλευράς του
βορείου τοίχου του Θησείου εχουσιν επίσης γίνη
δι ωου ώς καί του Παρθενώνος. Απεναντίας δέ
αί έπί του δυσμικου τοίχου της Βιβλιοθήκης του
ΆοριανοΟ, αί άνήκουσαι εις την άλλοτε εκεί ύπάρ-
χουσαν έκκλησϊαν των Ασωμάτων «εις τα πα-
λαιά» ,έ'χουσι ζωγραφιθή επί επιχρίσματος δι ού έχει
καλυφθη ή υ,αοααοίνη επιφάνεια. Σημειωτέον δέ
βτιαί οιά τοΟ τελευταίου τούτου τρόπου έκτελεσΟεΐ-
σαι τοιχογραφίαι είναι πολύ των άλλων μεταγε-
νέστερα»., άναγόμ=ναι εις τοΰς χρόνους της Τουρ
κο/.ρατίας.
Έντή νυν καταστάσει αύτών αί τοιχογραφία»,
του Παρθενώνος δέν διασώζουσιν ουδόλως σχεδόν
χρώματα. Διετηρήθη όμως έν σχετικώς καλύτερα
καταστάσει το περίγραμμα αυτών οπερ εγένετο
δια βαθεος ερυθρού χρώματος. Ή τοιαύτη οέ σχε-
δόν παντελής καταστροφή των χρωμάτων ήγαγε
τον μαρκήσιον Βη/β και κατόπιν τον ]¥β8Ϊΐα/ΰβ
(ΑΓθ1ΐ3θθ1θ£Κΐ ΕΙ 1888 σ. 1 75) εις την πεπλα-
νημένων γνώμην, οτι οί βυζαντινοί τεχνϊται έκτι-
μώντες τήν ωραιότητα καί τΌ πολύτιμον του λευ-
κού μαρμάρου δεν έκάλυψαν αυτό καΟ' ολοκλη-
ρίαν δια χρωμάτων, άλλ' έχρησιμοποίησαν τό
χρώμα μόνον δια το γραμμικον σχεδιον καί δια
τήν σκίασιν ώοισυ,ένων τινών α,εοών, ώς ίπί παοα-
δείγματι των πτυχών. Εν γένει δέ έφάνησαν πολύ
φειδωλοί περί τήν χρησιν τών χρωμάτων. II
γνώμη όμως αύτη δεν φαίνεται διόλου πιθανή. Δια
να έννοηθή τί ακριβώς συμβαίνει ένταΰθα δέον ν'
άνατοέςωυ.εν εις τάς υ.ικοογοαοίας τών νειοογρά-
φων, έκτελουμένας ομοίως ώς ειπομεν ο' ωοΟ
και όπου άνάλογον άκριβώ* φαινόμενον παοατηοεΐ-
ται. Καί εν ταις μικρογραφίαις δηλαδή τών χει-
ρογράφων Ό τεχνίτης χαράττει δι'έρυθροϋ ώς επί τό
πλείστον χρώματος το περίγραμμα καί εν γένει
το σχέδιον της εικόνος καί κατόπιν Ιπι του σχεδίου
τούτου αποθέτει τα διάφορα χρώματα. Πολλάκις
όμως τά χρώματα τών μικρογραφιών άποτρίβον-
ται καί απομένει το δι' ερυθρού σχεδιον (πρβ. Όίβ/ιΙ
Μαιιιιοί (Γ αιΊ 1>}'ζαηΙπι σ. 836προσ(Κ εις σ. 561]
Άνάλογον λοιπόν έντελώς φαινόμενον παρατηρεί-
ται καί έν ταΐς τοιχογραφίαις του Παρθενώνος δπου
τα χρώματα ένεκεν τών άτμοσφαιρικών επιδρά-
σεων καί δι άλλους ακόμη λόγους έςηφανίσΟησαν
καί απέμεινε το σχεδιον ώ; κα» αί πτυχώσεις σχε-
δια^Οέντα δι' εΌυθοοϋ ν^ώυ-ατος, όπεο παοουσιά-
ζει μεγαλυτέραν άντοχήν. Το βαθύ δέ τούτο έρυ-
θρον χρώμα, δι' ού ώς είδομεν, χαράσσεται το
σχέόιον καί εν ταΐς μι/.ρογραφίαις, φαίνεται προ-
τιμώμενον υπό τών τεχνιτών δια λόγους ί'σως στε-
ρεότητος καθ όσον πράγματι ή διάρκεια καί ή
αντοχή αύτοΟ είναι μέγισται. "Οτι δέ καί εις τοι-
χογραφίας ^χρησιμοποιείτο ή μέθοδος αύτη της
δι' ερυθρού σχεδιάσεως αποδεικνύεται έκ τών λει-
ψάνων άτινα παρετήρησεν ό ,ΙθΓρΙΐίΐηϊοη εις μι-
κράν έκκλησίαν έν τη περιοχή του Οπθιιγθιιιθ
Καππαδοκίας (Κονιιο <:Ιθ ΓαιΊ οΐιΐ'όΐίοη ΕΧΐν
1914 155).
Μ τοιαύτη 6'μω; γενική χρήσις του βαΟέος
τούτου ερυθρού χρώματος δέον ν' άποδοθή καί εις
άλλην αίτίαν. Φαίνεται δηλαδή, ότι δια του χρώ-
ματοςτούτου έςετελεσθη ή προετοιμασία τών εικό-
νων καί εί; τάς σάρκας καί εις τά ένδύματα,
κατόπιν δέ άπ^τέθη ό προπλασμός. Ό προπλασμός
δέ ούτος τό σκιερόν δηλαδή χρώμα τών σαρκών
Οά είχεν ενταύθα τήν συνήθη πρασινομέλαιναν άπό-
χρωσιν τών βυζαντινών τοιχογραφιών ής τήν σύνθε-
σινέν έκτάσει περιγράφει ή Ερμηνεία (Διονυσίου έκ
Φονρνά Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης εκδ. Πα-
παδοπούλου - Κεοααεω;, Πετοούπολις 1909 σ.
20 § 16) Το σύστημα δέ τούτο της προετοιμασίας
παρατηρείται ού μόνον έπί τών τοιχογραφιών του
Παρθενώνος, αλλά καί εν τω θησείω, προσέτι δέ
και κατά τους μετά τήν άλωσιν χρόνους εις τινας
άθηναϊκάς τοιχογραφίας ώς του 'Λστερίου κ. ά.,
ες ού αποδεικνύεται, οτι πρόκειται περί επιχω-
ριαζούσης ίσως έν Αθήναις τεχνοτροπίας διατηρη-
θείσης και κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας.
Ώς προς τήν σύνθεσιν του βαθέος ερυθρού προς
το καφέχρουν άποκλίνοντος χρώματος τούτου νο -
μίζω, οτι κύριον αύτου συστατικόν είναι ό βόλος
χρώμα γεώδες εν μεγίστη χρήσει παρά τοις βυ-
ζαντινούς ώς αποδεικνύεται καί έκ της /Ερμηνείας
(έ. ά. σ. 21 § 19, σ. 22 § 22, σ. 40 § 2 62,64).
Πλην ό'μως του ερυθρού σχεδίου διετηρήθησαν
έν τω Παρθενών ι καί ίχνη τινα χρωμάτων άτινα
απαριθμεί Ό Ψβ8ίΙαΊζβ (ΛιτΙΐίΐβοΙοβΊΛ ε. ά. σ.
181). Κατ αύτον φαίνεται, ότι έγένετο κυρίως