DOI article:
Xyngopulos, Andreas: Parthenōnos byzantinai toichographiai
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14367#0058
48 Ξνγγόπουλος- Παρθενώνος βυζαντινοί τοιχογραφίαι.
Α Ε 1920
ζουσι. Και ή μεν καθήμενη Θεοτόκος έν μέσω τών
άγιων είναι θέμα απαντών, ώ; είδΌμεν, καθ όλας
τάς περιόδους τη; χριστιανικής και βυζαντινής
τέχνης. Αί δέ άγιαι βασίλισσαι ουδέν έπίσης το
άξιον λόγου δεικνύουσι.
Και ταύτα μέν ως προς την είκονογραφικήν
άνάλυσιν των τοιχογραφιών του Παρθενώνος. Ηδη
προσθέτομεν δύο λέξεις και περί της διατάξεως
αυτών έπί τών τοίχων.
Και περ: μέν του νοτίου τοίχου ούδείς δύ-
ναται να γίνη λόγος καΟ' 6'σον ή καταστροφή
τών εικόνων έπί του τμήματος τούτου είναι
τοιαύτη ώττε να μή διακρίνηται πλέον ή διάταξις
αυτών. Το προς νότον τμήμα της Δ. πλευράς
ειδομεν οτι άποτελεϊ άνεξάρτητον και αυτοτελές
τμήμα περιέχον σειράν εικόνων έκ τοΟ βίου του
Ίησου. Έπί του προς βορραν τμήματος της δυσ-
μικής πλευράς ή διάταξις είναι περισσότερον ευ-
διάκριτος. Έν τούτοις όμως ό τρόπος ούτος της
διατάξεως, οίον ανωτέρω περιεγράψαμεν, είναι
καθ' όσον τουλάχιστον γνωρίζω, μοναδικός έπί
του Παρθενώνος. Δεν συμβαίνει όμως το αύτΌ
και δια τήν οιακόσμησιν του βορείου τοίχου.
Και είναι μεν αληθές, οτι ή διάταξις τών
όοΟίων αοοοών και τών εικονογραφικών συν-
θέσεων εις ζώνας έπαλλήλους είναι δια τήν έπο-
χήν ταύτην αρκούντως σπανία, δεν έλλείπου-
σιν όμως και παραδείγματα σύγχρονα περίπου
προς τάς τοιχογραφίας του Παρθενώνος. Ούτω
μεταξύ άλλων, κατά τον 1 20ν αιώνα, έν τοις ψη-
φιδωτοϊς της εκκλησίας Οθίίΐΐιι έν Σικελία, τέσ-
σαρες επάλληλοι ζώναι στρατιωτικών αγίων και
ίεοαρχών κοσμρΟσι τους τοίχους [ΌαΙίοη ε. ά.
σ.' 411 είκ. 241).
"Οπωσδήποτε έκ της γενικής ταύτης έπισκοπή-
σεως τών κατά τήν διάταξιν τών τοιχογραφιών
εν κυρίως προκύπτει συμπέρασμα. Ή διαφορά ήν
παρουσιάζει έκαστον τμήμα τοίχου ώς προς τήν
διάταξιν τής έπ αυτού δια*οσμήσεως. Η δια-
φορά δέ αύτη κατά ένα μόνον τρόπον θά ήδύ-
νατο νά έξηγηθή. Μόνον δηλαδή έάν παραοεχθώ-
μεν, οτι αί τοιχογραφία1, αύται δεν είναι πασαι
σύγχρονοι αλλ1 ότι τμήματά τινα έχουσιν έπι-
σκευασθή κατά διαφόρους περιόδους Τούτο δέ δύ-
ναται νά θεωρηθή βέβαιον δια τον νότιον τοΐχον,
όπου, ώς εΐοομεν, κάτωθεν τών ύπαρχουσών τοι-
χογραφιών διακρίνονται ίχνη παλαιοτέρων.
Ποία όμως τμήματα είναι παλαιότερα και τίνα
νεώτερα και έν γένει ποία ή χρονολογική σειρά
τούτων δεν είναι εύ'κολον νά είπη τις. "Αλλοτε ό
Λάμπρος έξήνεγκε τήν γνώμην, οτι αί έπί του
τοίχου «προς τά δεξιά τω έκ του Όπισθοδόμου-
είσιόντι», αί του νοτίου δηλαδή τοίχου και του
προς νότον τμήματος τής δυσμικής πλευράς, ότου
ύπάρχουσιν ή Σταύρωσις, ό Επιτάφιος Θρήνος
και αί Μυροφόροι, «είναι πολλώ τών άλλων άο-
χαϊκώτεοαι και άτελέστεοαι, υ.άλιστα πεοί τάς
πτυχώσεις» και ότι αί του βορείου τοίχου και του
προς βορραν τμήματος τής δυσμικής πλευράς εί-
ναι τεχνικώτεραι (Λάμπρος Αί Αθήναι περί τά
τελη του 12ου αιώνος, Άθήνησι 1878, σ. 40).
Η παρατήρησις όμως αύτη όέν είναι πλέον δυνα-
τόν σήμερον νά έξελεγχθή ώς έκ τής σχεδόν πλή-
ρους καταστροφής τών έπί τής ΝΔ γωνίας τοιχο-
γραφιών, ά; ό Λάμπρος θεωρεί παλαιοτέρας.
"Απεναντίας όμως ό λνββίΐαΐί,β (ΑγοεθοΙοομβ
ε. ά. σ. 174) θεωρεί ώς παλαιοτέρας τάς του βο-
ρείου τοίχου ώς μεταγενεστέρας δέ τάς του δυσ-
μικου και νοτίου. Τούτον ακολουθεί και ό ΌαΙίοη
(ε. ά. σ. 292). Όπωςδήποτε, ώς βλέπει τις, έπί
του ζητήματος τούτου ουδέν δύναται μετ' ασφα-
λείας νά λεχθ(]. Η δέ χρονολόγησις τών τοιχο-
γραφιών, εις ήν ευθύς κατωτέρω μεταοαίνομεν,.
δεν δύναται ειμή μόνον έν τω συνόλω νά γίνη.
Έπί του ζητήματος τής χρονολογίας τών τοι-
χογραφιών του Παρθενώνος πλείστα όσα μέχρι
τούδε έλέχθησαν και αί άπιθανώτεραι δέ και αί
μάλλον παράδοξοι γνώμαι έξηνέχθησαν. Σημειω-
τέον οτι αί γνώμαι αύται σχεδόν πασαι άφο-
ρώσι εις τάς έπί του βορείου τοίχου εί/.όνας.
Μία, ή και πολυπληθεστέρα, ομάς έν οις ο
1·αΐ30Γ(1ΰ (Κ.Α ε. ά. 55 σημ. 4, Μθΐηοίΐ'θδ, θί άίβ-
8βΙαπίοιΐ8 σ. 23 σημ. 4), Ό ΗβΓζβθΐ'Ο' ("Αθήναι
Μετάφρ. Λόντου "Αθήνησι 1888 221) ό Ογ6</ο-
ΥονΊιΐ8 (Ιστορία τών Αθηνών κατά τους μέσους
αιώνας, μετάφρ. Λάμπρου, Βιβλ. Μαρασλή,
Τομ. I σ. 232), Ό \ν'α!££ (ε. ά. 582) και πολ-
λοί άλλοι θεωρουσι τάς τοιχογραφίας ταύτας
ώς γενομένας έπί Βασιλείου του Βουλγαρο-
κτόνου έπ' ευκαιρία τής εις Αθήνας άφίξεως
Α Ε 1920
ζουσι. Και ή μεν καθήμενη Θεοτόκος έν μέσω τών
άγιων είναι θέμα απαντών, ώ; είδΌμεν, καθ όλας
τάς περιόδους τη; χριστιανικής και βυζαντινής
τέχνης. Αί δέ άγιαι βασίλισσαι ουδέν έπίσης το
άξιον λόγου δεικνύουσι.
Και ταύτα μέν ως προς την είκονογραφικήν
άνάλυσιν των τοιχογραφιών του Παρθενώνος. Ηδη
προσθέτομεν δύο λέξεις και περί της διατάξεως
αυτών έπί τών τοίχων.
Και περ: μέν του νοτίου τοίχου ούδείς δύ-
ναται να γίνη λόγος καΟ' 6'σον ή καταστροφή
τών εικόνων έπί του τμήματος τούτου είναι
τοιαύτη ώττε να μή διακρίνηται πλέον ή διάταξις
αυτών. Το προς νότον τμήμα της Δ. πλευράς
ειδομεν οτι άποτελεϊ άνεξάρτητον και αυτοτελές
τμήμα περιέχον σειράν εικόνων έκ τοΟ βίου του
Ίησου. Έπί του προς βορραν τμήματος της δυσ-
μικής πλευράς ή διάταξις είναι περισσότερον ευ-
διάκριτος. Έν τούτοις όμως ό τρόπος ούτος της
διατάξεως, οίον ανωτέρω περιεγράψαμεν, είναι
καθ' όσον τουλάχιστον γνωρίζω, μοναδικός έπί
του Παρθενώνος. Δεν συμβαίνει όμως το αύτΌ
και δια τήν οιακόσμησιν του βορείου τοίχου.
Και είναι μεν αληθές, οτι ή διάταξις τών
όοΟίων αοοοών και τών εικονογραφικών συν-
θέσεων εις ζώνας έπαλλήλους είναι δια τήν έπο-
χήν ταύτην αρκούντως σπανία, δεν έλλείπου-
σιν όμως και παραδείγματα σύγχρονα περίπου
προς τάς τοιχογραφίας του Παρθενώνος. Ούτω
μεταξύ άλλων, κατά τον 1 20ν αιώνα, έν τοις ψη-
φιδωτοϊς της εκκλησίας Οθίίΐΐιι έν Σικελία, τέσ-
σαρες επάλληλοι ζώναι στρατιωτικών αγίων και
ίεοαρχών κοσμρΟσι τους τοίχους [ΌαΙίοη ε. ά.
σ.' 411 είκ. 241).
"Οπωσδήποτε έκ της γενικής ταύτης έπισκοπή-
σεως τών κατά τήν διάταξιν τών τοιχογραφιών
εν κυρίως προκύπτει συμπέρασμα. Ή διαφορά ήν
παρουσιάζει έκαστον τμήμα τοίχου ώς προς τήν
διάταξιν τής έπ αυτού δια*οσμήσεως. Η δια-
φορά δέ αύτη κατά ένα μόνον τρόπον θά ήδύ-
νατο νά έξηγηθή. Μόνον δηλαδή έάν παραοεχθώ-
μεν, οτι αί τοιχογραφία1, αύται δεν είναι πασαι
σύγχρονοι αλλ1 ότι τμήματά τινα έχουσιν έπι-
σκευασθή κατά διαφόρους περιόδους Τούτο δέ δύ-
ναται νά θεωρηθή βέβαιον δια τον νότιον τοΐχον,
όπου, ώς εΐοομεν, κάτωθεν τών ύπαρχουσών τοι-
χογραφιών διακρίνονται ίχνη παλαιοτέρων.
Ποία όμως τμήματα είναι παλαιότερα και τίνα
νεώτερα και έν γένει ποία ή χρονολογική σειρά
τούτων δεν είναι εύ'κολον νά είπη τις. "Αλλοτε ό
Λάμπρος έξήνεγκε τήν γνώμην, οτι αί έπί του
τοίχου «προς τά δεξιά τω έκ του Όπισθοδόμου-
είσιόντι», αί του νοτίου δηλαδή τοίχου και του
προς νότον τμήματος τής δυσμικής πλευράς, ότου
ύπάρχουσιν ή Σταύρωσις, ό Επιτάφιος Θρήνος
και αί Μυροφόροι, «είναι πολλώ τών άλλων άο-
χαϊκώτεοαι και άτελέστεοαι, υ.άλιστα πεοί τάς
πτυχώσεις» και ότι αί του βορείου τοίχου και του
προς βορραν τμήματος τής δυσμικής πλευράς εί-
ναι τεχνικώτεραι (Λάμπρος Αί Αθήναι περί τά
τελη του 12ου αιώνος, Άθήνησι 1878, σ. 40).
Η παρατήρησις όμως αύτη όέν είναι πλέον δυνα-
τόν σήμερον νά έξελεγχθή ώς έκ τής σχεδόν πλή-
ρους καταστροφής τών έπί τής ΝΔ γωνίας τοιχο-
γραφιών, ά; ό Λάμπρος θεωρεί παλαιοτέρας.
"Απεναντίας όμως ό λνββίΐαΐί,β (ΑγοεθοΙοομβ
ε. ά. σ. 174) θεωρεί ώς παλαιοτέρας τάς του βο-
ρείου τοίχου ώς μεταγενεστέρας δέ τάς του δυσ-
μικου και νοτίου. Τούτον ακολουθεί και ό ΌαΙίοη
(ε. ά. σ. 292). Όπωςδήποτε, ώς βλέπει τις, έπί
του ζητήματος τούτου ουδέν δύναται μετ' ασφα-
λείας νά λεχθ(]. Η δέ χρονολόγησις τών τοιχο-
γραφιών, εις ήν ευθύς κατωτέρω μεταοαίνομεν,.
δεν δύναται ειμή μόνον έν τω συνόλω νά γίνη.
Έπί του ζητήματος τής χρονολογίας τών τοι-
χογραφιών του Παρθενώνος πλείστα όσα μέχρι
τούδε έλέχθησαν και αί άπιθανώτεραι δέ και αί
μάλλον παράδοξοι γνώμαι έξηνέχθησαν. Σημειω-
τέον οτι αί γνώμαι αύται σχεδόν πασαι άφο-
ρώσι εις τάς έπί του βορείου τοίχου εί/.όνας.
Μία, ή και πολυπληθεστέρα, ομάς έν οις ο
1·αΐ30Γ(1ΰ (Κ.Α ε. ά. 55 σημ. 4, Μθΐηοίΐ'θδ, θί άίβ-
8βΙαπίοιΐ8 σ. 23 σημ. 4), Ό ΗβΓζβθΐ'Ο' ("Αθήναι
Μετάφρ. Λόντου "Αθήνησι 1888 221) ό Ογ6</ο-
ΥονΊιΐ8 (Ιστορία τών Αθηνών κατά τους μέσους
αιώνας, μετάφρ. Λάμπρου, Βιβλ. Μαρασλή,
Τομ. I σ. 232), Ό \ν'α!££ (ε. ά. 582) και πολ-
λοί άλλοι θεωρουσι τάς τοιχογραφίας ταύτας
ώς γενομένας έπί Βασιλείου του Βουλγαρο-
κτόνου έπ' ευκαιρία τής εις Αθήνας άφίξεως