DOI article:
Maltezos, Kōnstantinos: Hē dikastikē klepsydra kai hē diamemetrēmenē hēmera
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14367#0077
ΑΕ 1920
Κ. Μαλτέζος' II δικαστική κλεψύδρα και ή διαμεμετρημένη ήμερα. 67
σύστημα, καθ' δ ώς μονάς χωρητικότητος των
υγρών ελήφθη δ άμφορενς-μετρητής (1Υ2 κυβ.
πους), του όποιου ή χωρητικότης ανέρχεται εις
τά ^ περίπου της του μετρητού 1. "Οτε λοιπόν
έφήρμοσαν το σύστημα τούτο είς την μέτρησιν
του χρόνου, θά έσκέφΟησαν νά κατασκευάσωσι
κλεψύδρας-αμφορείς, μεΟ' ώρισμένης οπής ή αύ-
λίσκου έκροής, τοιαύτας, ώστε ή διάρκεια της
συντομωτέρας ημέρας νά μετρήται διά της δια-
δοχικής έκκενώσεως ένδεκα αμφορέων. Οίαςδήποτε
δμως ούσης της αίτιας της Ο'ποδιαιρέσεως εις 11,
είτε της ετέρας των έκτεθεισών, είτε άλλης τινός,
ευρίσκομεν, ώς είδομεν διά της άπ' ευθείας μετρή-
σεως, ότι ή διάρκεια της προτύπου δικαστικής ημέ-
ρας έν Αθήναις, δηλ. του χρόνου καθ' ον ό ήλιος
εινε άνω των ορέων κατά την βραχυτέραν ήμέραν
του έτους, άνέρχεται είς 9ω περίπου, ή διάρκεια
του άμφορέως εις 49λ· οδ· , ή δε τοΟ χοός εις
4λ· οΥ2° περίπου" τέλος ό ήμιχους, όστις έδίδετο
έκατέρω των αντιδίκων διά την τίμησιν, μόλις
υπερεοαινε τα & Λεπτά
Μήκος των διασωΰεισών αγορεύσεων. Έν τή
προγενεστέρα Μελέτη μου έγραφον ότι τά άνω έπι-
ί3εβαιουνταί πως εκ του μήκους των σωζόμενων
λόγων, οίτινες, καίτοι μή όντες αυτοί ούτοι ακρι-
βώς οί άπαγγελθέντες, δεν θά είνε πολύ διάφοροι το
αήκος των πραγματικών. Ούτως, ό κατ' Αριστο-
γείτονος πρότερος λόγος του Δημοσθένους,απαγγελ-
λόμενος ταχέως, διαρκεί περί τά 47 λεπτά, ο δέ
υπέρ Φορμίωνος ομοίως διαρκεί περί τά 28 λεπτά,
περισσεύει δέ και ύδωρ έν τή κλεψύδρα του ρήτορος
διατάσσοντος έν τέλει την έςέρασιν αύτου' τέλος Ό
κατ' Άριστογείτονος ύστερος λόγος, απαγγελλό-
μενος ομοίως ώς ό πρότερος διαρκεί περί τά 12 λ.
ήτοι περίπου το /4 του προτέρου.
1 Τούτο θά άποδείξωμεν εν μελλούση ίργασία περί Μέτρων και
Σταθμών παρ' ημΐν.
2 Χάριν δικαιοσύνης προσθέτω ενταύθα οτι ό δίΐΐκΐ^'δ περιέργως
παρενο'ησε τόν Φωτιάδην προκειμένου περί της γνώμης τούτου διά την
διάρκειαν του χοός και τών συναφών αύτώ μέτρων. "Οντως, ενώ ό
Φωτιάδης δεδικαιολογημένως και ρητώς τάσσεται υπέρ της γνώμης
καθ' ην" ή νόμιμος διαμεμετρημένη ημέρα περιεΐχεν ακριβώς 11 άμ*
φορεΐς, λέγει δ' δτι έκαστος άμφορεΰς άντεστοίχει προς 51λ,4, έκα-
στος δε /ους πρός4λ,3, ό 8αηάγ8 διατείνεται (δρα Σ/ο'λια εις Άθ.
Πολ. 1912) οτι ό Φωτιάδης παραδέ/εται δτι ένδεκα αμφορείς έδί-
δοντο έκατέρω τών διαδίκων και διη'ρκουν τό 3/3 της νομίμου ή μέρας,
δήλον δτι ούτος ανάγει τόν '/ουν εις 1λ,4 και τόν ημίνουν της τιμη'-
σεως μόλις εις 42δ., χρόνους δηλ. άνεπαοκεστάτους εις τάς αγορεύσεις.
Συγχρόνως (1902) ο Κθϊΐ έχρησιμοποίησε συγ-
γενή μέθοδον, αλλά οΥ όλους σ/εδόν τους λόγους
του Ίόιωτικου δικαίου τών Ελλήνων ρητόρων
(Αίί. Ογ. εκδοσις Ζυρίχης) από του Εου αιώνος
μέχρι της έποχής της Άθ. Πολιτείας, ώς κα/
τιναςτου δημοσίου δικαίου τών προ του 378 π.Χρ..
Ανεζήτησε δηλ. τόν αριθμόν τών στίχων (τοΟ
κειμένου έκδόσεως Ζυρίχης), οίτινες ήδύναντο νά
άπαγγελθώσι κατά την διάρκειαν της εκκενώσεως
ένός χοός ή ενός άμφορέως ύδατος, εύρε δ' ούτως
οτι εν μεν τή έποχή του Δημοσθένους εν τω χρόι>ω
ενός χοδς άπηγγέλλοντο 70 στίχοι Β, 0[ όποιοι σή-
μερον απαγγελλόμενοι ρητορικώς υπ' αύτου (του
Κθΐΐ) άπαιτουσι χρόνον 4λ 1/Β. Τον άριθμόν όμως
τούτον υποβιβάζει είς 4λ , λόγω του δτι ή γλώσσα
τών άπαγγειλάντων ήτο ή μητρική και λόγω της
άσκήσεως εις την άπαγγελίαν, συνεπώς υπολογί-
ζει την διάρκειαν του άμφορέως είς 48 λ .
Έφαρμόζων ό Κθϊΐ τήν αυτήν μέθοδον διά τά
μήκη πλείστων τών διασωθεισών αγορεύσεων πα-
λαιοτέρων του Δημοσθένους ρητόρων προ του 370
π. Χ. (του Αντιφώντος, τοΟ Άνδοκίδου, του Λυ-
σίου, του Ισοκράτους) ευρίσκει δτι τότε εις χους
θά άντεστοίχει είς 80 στίχους Όθεν κατ' άναλο-
γίαν συμπεραίνει δτι ό χους τότε ίσοδυνάμει προς
χρόνον 4λ 34 δ 2/7, ήτοι ό άμφορεύς προς 54λ 51δ>
οί δέ δώδεκα αμφορείς, ήτοι ή νόμιμος δικαστική
ήμέρα του έτους θά έλαμβάνετο κατά τήν έποχήν
έκείνην ίση προς 658λ ήτοι 10ω 58λ,ήτις ήμέρα έν
Αθήναις κατά το φθινόπωρον είνε ή 9/99 Όκτω-
βρίου. Ως τοιαύτη λοιπόν ήμέρα έλαμβάνετο τότε,
κατά τον Κθίΐ, ή μέση διάρκεια τών ήμερων κατά
τήν έορτήν τών Άπατουρίων (μήν Πυανεψιών),
καθ ας ημέρας ήρχιζεν έν Αθήναις ή χειμερινή
περίοδος τών δικαστηρίων, 'Κκ τούτων ό μεν
Κθϊΐ συνάγει δτι ή δικαστ. κλεψύδρα ζϊ/ζ κατά
τους χρόνους του Λυσίου τον αύλίσκον στενώτε-
ρον ή κατά τους χρόνους του Δημοσθένους, ό
δέ 83ΐιάγ8 οτι έν μεν τοις χρόνοις του Λυσίου
3 Τόν αριθμόν τούτον αναζητεί εις τ6 μήκος τών βραχέων λόγων
καΐ ιδία τών δευτερολογιών, αί'τινες πιθανώτατα διεσώθησαν μή
έπεξειργασμέναι και διη'ρκεσαν περίπου όλον τόν νόμιμον χρόνον
ανευρίσκει δέ αυτόν κυρίως έκ τών δώο δευτερολογιών του Δημοσθέ-
νους XXVIII (στ!/. 206=69 στ. ανά χουν) και ΧΙ,νΐ (στ. 211
=70 στ. ανά γ) και του Ισαίου Χ (στ. 225=75 στ. ανά χ), οίτί-
νες λόγοι θά ήσαν διαρκείας 3 χοών.
Κ. Μαλτέζος' II δικαστική κλεψύδρα και ή διαμεμετρημένη ήμερα. 67
σύστημα, καθ' δ ώς μονάς χωρητικότητος των
υγρών ελήφθη δ άμφορενς-μετρητής (1Υ2 κυβ.
πους), του όποιου ή χωρητικότης ανέρχεται εις
τά ^ περίπου της του μετρητού 1. "Οτε λοιπόν
έφήρμοσαν το σύστημα τούτο είς την μέτρησιν
του χρόνου, θά έσκέφΟησαν νά κατασκευάσωσι
κλεψύδρας-αμφορείς, μεΟ' ώρισμένης οπής ή αύ-
λίσκου έκροής, τοιαύτας, ώστε ή διάρκεια της
συντομωτέρας ημέρας νά μετρήται διά της δια-
δοχικής έκκενώσεως ένδεκα αμφορέων. Οίαςδήποτε
δμως ούσης της αίτιας της Ο'ποδιαιρέσεως εις 11,
είτε της ετέρας των έκτεθεισών, είτε άλλης τινός,
ευρίσκομεν, ώς είδομεν διά της άπ' ευθείας μετρή-
σεως, ότι ή διάρκεια της προτύπου δικαστικής ημέ-
ρας έν Αθήναις, δηλ. του χρόνου καθ' ον ό ήλιος
εινε άνω των ορέων κατά την βραχυτέραν ήμέραν
του έτους, άνέρχεται είς 9ω περίπου, ή διάρκεια
του άμφορέως εις 49λ· οδ· , ή δε τοΟ χοός εις
4λ· οΥ2° περίπου" τέλος ό ήμιχους, όστις έδίδετο
έκατέρω των αντιδίκων διά την τίμησιν, μόλις
υπερεοαινε τα & Λεπτά
Μήκος των διασωΰεισών αγορεύσεων. Έν τή
προγενεστέρα Μελέτη μου έγραφον ότι τά άνω έπι-
ί3εβαιουνταί πως εκ του μήκους των σωζόμενων
λόγων, οίτινες, καίτοι μή όντες αυτοί ούτοι ακρι-
βώς οί άπαγγελθέντες, δεν θά είνε πολύ διάφοροι το
αήκος των πραγματικών. Ούτως, ό κατ' Αριστο-
γείτονος πρότερος λόγος του Δημοσθένους,απαγγελ-
λόμενος ταχέως, διαρκεί περί τά 47 λεπτά, ο δέ
υπέρ Φορμίωνος ομοίως διαρκεί περί τά 28 λεπτά,
περισσεύει δέ και ύδωρ έν τή κλεψύδρα του ρήτορος
διατάσσοντος έν τέλει την έςέρασιν αύτου' τέλος Ό
κατ' Άριστογείτονος ύστερος λόγος, απαγγελλό-
μενος ομοίως ώς ό πρότερος διαρκεί περί τά 12 λ.
ήτοι περίπου το /4 του προτέρου.
1 Τούτο θά άποδείξωμεν εν μελλούση ίργασία περί Μέτρων και
Σταθμών παρ' ημΐν.
2 Χάριν δικαιοσύνης προσθέτω ενταύθα οτι ό δίΐΐκΐ^'δ περιέργως
παρενο'ησε τόν Φωτιάδην προκειμένου περί της γνώμης τούτου διά την
διάρκειαν του χοός και τών συναφών αύτώ μέτρων. "Οντως, ενώ ό
Φωτιάδης δεδικαιολογημένως και ρητώς τάσσεται υπέρ της γνώμης
καθ' ην" ή νόμιμος διαμεμετρημένη ημέρα περιεΐχεν ακριβώς 11 άμ*
φορεΐς, λέγει δ' δτι έκαστος άμφορεΰς άντεστοίχει προς 51λ,4, έκα-
στος δε /ους πρός4λ,3, ό 8αηάγ8 διατείνεται (δρα Σ/ο'λια εις Άθ.
Πολ. 1912) οτι ό Φωτιάδης παραδέ/εται δτι ένδεκα αμφορείς έδί-
δοντο έκατέρω τών διαδίκων και διη'ρκουν τό 3/3 της νομίμου ή μέρας,
δήλον δτι ούτος ανάγει τόν '/ουν εις 1λ,4 και τόν ημίνουν της τιμη'-
σεως μόλις εις 42δ., χρόνους δηλ. άνεπαοκεστάτους εις τάς αγορεύσεις.
Συγχρόνως (1902) ο Κθϊΐ έχρησιμοποίησε συγ-
γενή μέθοδον, αλλά οΥ όλους σ/εδόν τους λόγους
του Ίόιωτικου δικαίου τών Ελλήνων ρητόρων
(Αίί. Ογ. εκδοσις Ζυρίχης) από του Εου αιώνος
μέχρι της έποχής της Άθ. Πολιτείας, ώς κα/
τιναςτου δημοσίου δικαίου τών προ του 378 π.Χρ..
Ανεζήτησε δηλ. τόν αριθμόν τών στίχων (τοΟ
κειμένου έκδόσεως Ζυρίχης), οίτινες ήδύναντο νά
άπαγγελθώσι κατά την διάρκειαν της εκκενώσεως
ένός χοός ή ενός άμφορέως ύδατος, εύρε δ' ούτως
οτι εν μεν τή έποχή του Δημοσθένους εν τω χρόι>ω
ενός χοδς άπηγγέλλοντο 70 στίχοι Β, 0[ όποιοι σή-
μερον απαγγελλόμενοι ρητορικώς υπ' αύτου (του
Κθΐΐ) άπαιτουσι χρόνον 4λ 1/Β. Τον άριθμόν όμως
τούτον υποβιβάζει είς 4λ , λόγω του δτι ή γλώσσα
τών άπαγγειλάντων ήτο ή μητρική και λόγω της
άσκήσεως εις την άπαγγελίαν, συνεπώς υπολογί-
ζει την διάρκειαν του άμφορέως είς 48 λ .
Έφαρμόζων ό Κθϊΐ τήν αυτήν μέθοδον διά τά
μήκη πλείστων τών διασωθεισών αγορεύσεων πα-
λαιοτέρων του Δημοσθένους ρητόρων προ του 370
π. Χ. (του Αντιφώντος, τοΟ Άνδοκίδου, του Λυ-
σίου, του Ισοκράτους) ευρίσκει δτι τότε εις χους
θά άντεστοίχει είς 80 στίχους Όθεν κατ' άναλο-
γίαν συμπεραίνει δτι ό χους τότε ίσοδυνάμει προς
χρόνον 4λ 34 δ 2/7, ήτοι ό άμφορεύς προς 54λ 51δ>
οί δέ δώδεκα αμφορείς, ήτοι ή νόμιμος δικαστική
ήμέρα του έτους θά έλαμβάνετο κατά τήν έποχήν
έκείνην ίση προς 658λ ήτοι 10ω 58λ,ήτις ήμέρα έν
Αθήναις κατά το φθινόπωρον είνε ή 9/99 Όκτω-
βρίου. Ως τοιαύτη λοιπόν ήμέρα έλαμβάνετο τότε,
κατά τον Κθίΐ, ή μέση διάρκεια τών ήμερων κατά
τήν έορτήν τών Άπατουρίων (μήν Πυανεψιών),
καθ ας ημέρας ήρχιζεν έν Αθήναις ή χειμερινή
περίοδος τών δικαστηρίων, 'Κκ τούτων ό μεν
Κθϊΐ συνάγει δτι ή δικαστ. κλεψύδρα ζϊ/ζ κατά
τους χρόνους του Λυσίου τον αύλίσκον στενώτε-
ρον ή κατά τους χρόνους του Δημοσθένους, ό
δέ 83ΐιάγ8 οτι έν μεν τοις χρόνοις του Λυσίου
3 Τόν αριθμόν τούτον αναζητεί εις τ6 μήκος τών βραχέων λόγων
καΐ ιδία τών δευτερολογιών, αί'τινες πιθανώτατα διεσώθησαν μή
έπεξειργασμέναι και διη'ρκεσαν περίπου όλον τόν νόμιμον χρόνον
ανευρίσκει δέ αυτόν κυρίως έκ τών δώο δευτερολογιών του Δημοσθέ-
νους XXVIII (στ!/. 206=69 στ. ανά χουν) και ΧΙ,νΐ (στ. 211
=70 στ. ανά γ) και του Ισαίου Χ (στ. 225=75 στ. ανά χ), οίτί-
νες λόγοι θά ήσαν διαρκείας 3 χοών.