DOI Artikel:
Lezinas, G.: Byzantiakos rhythmos
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14368#0069
ΑΕ 1921
κα! καλύβη του Σάκκα). Έν πάση περιπτώσει Ό
πλινθόκτιστος τρουλλος έπΐ τετραγώνου βάσεως
και δια μέσου λοφίων πλινθόκτιστων στηριζόμενος
έπΐ ταύτης έμορφώθη έν Μικρά 'Ασία. ΕΙν αι συ-
νεπώς δημιούργημα των Ελλήνων της Μικρας
Ασίας.
Β'.
Κνκλοτερή και πολυγωνικά χριστιανικά
μνημεία.
Είδομεν δτι αί χριστιανικά! Βασιλικά! παρου-
σιάζουσιν έν κατόψει σχήμα όρθογώνιον' πλην
όμως της ορθογωνίου μορφής οί χριστιανό! έχρη-
σιμοποίησαν προς τούτοις κα! την κυκλοτερή. μορ-
φήν 1 έ'τι δε κα! την όκτάγωνον μορφήν 2. Τάς
δύο όμως ταύτας μορφάς ευρίσκομεν κυρίως εις τα
Βαπτιστήρια.
Τα κτίρια ταύτα ίδρύοντο έγγύς των έκκλη-
σιών, διότι κατά τάς πρώτας εκατονταετηρίδας
του θριάμβου του Χριστιανισμού ήτο κανών το
βάπτισμα νά τελήται εντός κτισμάτων κεχωρι-
σμένων τής εκκλησίας.
Έν τώ μέσω του Βαπτιστηρίου υπήρχε δεξα-
μενή & (κολυμβήθρα) μαρμάρινος, γρανιτική ή πορ-
φυροί" συνηθέστατα δέ, όταν ήτο προωρισμένη νά
δεχθή συγχρόνους πολλά πρόσωπα, κατεσκευάζετο
εκ πλακών λίθινων τοποθετουμένων έπ! έπιφανείας
εκ κονιάματος υδραυλικού.
Βαπτιστήρια ίδρύθησαν πολλά έν Ρώμη και
άλλαχου' έκ των έν Ρώμη θά άναφέρωμεν μόνον
το Βαπτιστήριον του Κωνσταντίνου ιδρυθέν την
εκατονταετηρίδα πλησίον τής Βασιλικής του
Αγίου Ιωάννου του Λατεράνου ύπό του Άγιου
1 ΓΗ κυκλοτερής μορφή άπαντα έν τω Πανθέω της Ρώμης, έν
τφ Ναώ της Εστίας έν Τίβολι, έν ταΐς μεγάλαις αίθούσαις των
Θερμών, έν τοις μαυσωλείοις κλπ. Έάν δε άναδράμη τις εις ετι
προγενεστέρας έποχάς, εύρίσκομεν ταύτην έν Ελλάδι, ώς έν τω
Θησαυρώ τοΰ Άτρέως, έν τη Θόλω Πολυκλείτου του Ασκληπιείου
Επιδαύρου, έν τώ έν Όλυμπία Φιλιππείω κλπ. καϊ έν Αίγύπτω
ώς "έν τη έν Άβύδω θόλω.
2 Ή οκτάγωνος μορφή άπαντα έν τώ έν Αθήναις Ώρολογίω
του Κυρίστου η Πύργω τών Άνεμων.
3 Έν ταΐς θέρμαις, τό βαπτιστήριον ήτο δεξαμενή μετά ψυχρού
ύδατος· εκείτο δε αύτη έν τώ μέσω αιθούσης μετά τεσσάρων κογχών.
Εις εν τών δημοσίων Βαλανείων τη, Πομπηίας τό Βαπτιστήριον
εκείτο έν τώ μέσω αιθούσης κυκλοτερούς μετά τεσσάρων κογχών.
Ή αίθουσα έστεγάζετο διά κωνικού θόλου, έφωτίζετο δε δι' άνοίγ-
ματος ευρισκομένου έπ'ι τής κορυφής τοΰ θόλου.
Συλβέστρου. Είναι όκτάγωνον έγκλεΐον έτερον
όκτάγωνον έκ κιόνων διατεταγμένων εις δύο ορό-
φους. Οί κίονες του κάτω όρόφου είναι πορφυροί
ύποβαστάζοντες άνωθεν άρχαίου έπιστυλίου όκτω
μικρούς κίονας έκ λευκού μαρμάρου.
Την όκτάγωνον κα! κυκλοτερή μορφήν ευρίσκο-
μεν έπίσης έν Συρία, Αίγύπτω, Μικρά Ασία κα!.
Κωνσταντινουπόλει εις βαπτιστήρια και έκκλησίας.
Ούτως έν Συρία, ή καλουμένη χρυσή έκκλη-
σία ιδρυθείσα το 331 μ. Χ. ύπό Κωνσταντίνου
έν Αντιόχεια ήτο οκτάγωνος κα! ώς λέγει ό Εύ-
σέβιος μοναδική εις μέγεθος κα! κάλλος.
Έπίσης Ό "Αγιος Γεώργιος τής Έζρας ιδρυθείς,
κατά τινα έπιγραφήν εύρεθεΐσαν έπ! τής κυρίας,
εισόδου, περ! το 516 παρουσιάζει έν κατόψει σχήμα
όκτάγωνον έγκεκλεισμένον έν περιβλήματι τετρα-
γώνω το όποιον διά τεσσάρων γωνιαίων κογχών
μετατρέπεται έσωτερικώς εις όκτάγωνον. ^.
Τό κεντρικον όκτάγωνον άποτελεΐται ύπό οκτώ
στύλων πέντε μέτρων ύψους ύποβασταζόντων
τρουλλον λιθόκτιστον κυκλοτερή δέκα μέτρων δια-
μέτρου μετά μορφής έν ορθώσει ωοειδούς ύπομι-
μνησκούσης τά μνημεία τής Κεντρικής Ασίας
Περσίας). II πρώτη στρώσις ή τεθείσα άνω τών
τοίχων του όκταγώνου έ'χει 16 πλευράς, ή δέ ακό-
λουθος εχει 32 πλευράς ίνα μικρόν κατά μικρόν
έπιτευχθή κυκλοτερής μορφή.
Έν τή βάσει του τρούλλου άνοίγονται οκτώ
παράθυρα ημικυκλικά αντιστοιχούντα άνά εν εις
έκάστην τών τεσσάρων πλευρών του κεντρικού
όκταγώνου. Τοιούτου συστήματος φωτισμού την
πλήρη άναπτυςιν εύρίσκοαεν έν τη Άγια Σοφία
τή; Κωνσταντινουπόλεως.
Απέναντι τής ανατολικής πλευράς τοΰ κεντρι-
κού όκταγώνου υπάρχει μεγάλη κόγχη, ής προη-
γείται όρθογώνιος χώρος' εκατέρωθεν δέ ταύτης
ύπάρχουσι μικρά όρθογώνια δωμάτια. Έν τω βυθώ
τής κόγχης ύπάρχουσι τρεις σειρά! βαθμίδων
ήμικυκλικών προωρισμένων διά τάς έδρας τών
ιερέων. Ή 'Αγία τράπεζα έτέθη έν τω προ τής.
κόγχης όρθογωνίω χώρω όστις κα£ συγκοινωνεί
διά θύρας μετά του προς άριστερά δωματίου. Το
4 'Κντός τών Θερμών του Καρακάλλα υπάρχει οκτάγωνος στοά
παρουσιάζουσα τάς τεσσάρας τών γωνιών κόγχας ή'τοι τετράγωνος
χώρος μετατραπε'ς εις όκτάγωνον διά τεσσάρων γωνιαίων κογχών.
κα! καλύβη του Σάκκα). Έν πάση περιπτώσει Ό
πλινθόκτιστος τρουλλος έπΐ τετραγώνου βάσεως
και δια μέσου λοφίων πλινθόκτιστων στηριζόμενος
έπΐ ταύτης έμορφώθη έν Μικρά 'Ασία. ΕΙν αι συ-
νεπώς δημιούργημα των Ελλήνων της Μικρας
Ασίας.
Β'.
Κνκλοτερή και πολυγωνικά χριστιανικά
μνημεία.
Είδομεν δτι αί χριστιανικά! Βασιλικά! παρου-
σιάζουσιν έν κατόψει σχήμα όρθογώνιον' πλην
όμως της ορθογωνίου μορφής οί χριστιανό! έχρη-
σιμοποίησαν προς τούτοις κα! την κυκλοτερή. μορ-
φήν 1 έ'τι δε κα! την όκτάγωνον μορφήν 2. Τάς
δύο όμως ταύτας μορφάς ευρίσκομεν κυρίως εις τα
Βαπτιστήρια.
Τα κτίρια ταύτα ίδρύοντο έγγύς των έκκλη-
σιών, διότι κατά τάς πρώτας εκατονταετηρίδας
του θριάμβου του Χριστιανισμού ήτο κανών το
βάπτισμα νά τελήται εντός κτισμάτων κεχωρι-
σμένων τής εκκλησίας.
Έν τώ μέσω του Βαπτιστηρίου υπήρχε δεξα-
μενή & (κολυμβήθρα) μαρμάρινος, γρανιτική ή πορ-
φυροί" συνηθέστατα δέ, όταν ήτο προωρισμένη νά
δεχθή συγχρόνους πολλά πρόσωπα, κατεσκευάζετο
εκ πλακών λίθινων τοποθετουμένων έπ! έπιφανείας
εκ κονιάματος υδραυλικού.
Βαπτιστήρια ίδρύθησαν πολλά έν Ρώμη και
άλλαχου' έκ των έν Ρώμη θά άναφέρωμεν μόνον
το Βαπτιστήριον του Κωνσταντίνου ιδρυθέν την
εκατονταετηρίδα πλησίον τής Βασιλικής του
Αγίου Ιωάννου του Λατεράνου ύπό του Άγιου
1 ΓΗ κυκλοτερής μορφή άπαντα έν τω Πανθέω της Ρώμης, έν
τφ Ναώ της Εστίας έν Τίβολι, έν ταΐς μεγάλαις αίθούσαις των
Θερμών, έν τοις μαυσωλείοις κλπ. Έάν δε άναδράμη τις εις ετι
προγενεστέρας έποχάς, εύρίσκομεν ταύτην έν Ελλάδι, ώς έν τω
Θησαυρώ τοΰ Άτρέως, έν τη Θόλω Πολυκλείτου του Ασκληπιείου
Επιδαύρου, έν τώ έν Όλυμπία Φιλιππείω κλπ. καϊ έν Αίγύπτω
ώς "έν τη έν Άβύδω θόλω.
2 Ή οκτάγωνος μορφή άπαντα έν τώ έν Αθήναις Ώρολογίω
του Κυρίστου η Πύργω τών Άνεμων.
3 Έν ταΐς θέρμαις, τό βαπτιστήριον ήτο δεξαμενή μετά ψυχρού
ύδατος· εκείτο δε αύτη έν τώ μέσω αιθούσης μετά τεσσάρων κογχών.
Εις εν τών δημοσίων Βαλανείων τη, Πομπηίας τό Βαπτιστήριον
εκείτο έν τώ μέσω αιθούσης κυκλοτερούς μετά τεσσάρων κογχών.
Ή αίθουσα έστεγάζετο διά κωνικού θόλου, έφωτίζετο δε δι' άνοίγ-
ματος ευρισκομένου έπ'ι τής κορυφής τοΰ θόλου.
Συλβέστρου. Είναι όκτάγωνον έγκλεΐον έτερον
όκτάγωνον έκ κιόνων διατεταγμένων εις δύο ορό-
φους. Οί κίονες του κάτω όρόφου είναι πορφυροί
ύποβαστάζοντες άνωθεν άρχαίου έπιστυλίου όκτω
μικρούς κίονας έκ λευκού μαρμάρου.
Την όκτάγωνον κα! κυκλοτερή μορφήν ευρίσκο-
μεν έπίσης έν Συρία, Αίγύπτω, Μικρά Ασία κα!.
Κωνσταντινουπόλει εις βαπτιστήρια και έκκλησίας.
Ούτως έν Συρία, ή καλουμένη χρυσή έκκλη-
σία ιδρυθείσα το 331 μ. Χ. ύπό Κωνσταντίνου
έν Αντιόχεια ήτο οκτάγωνος κα! ώς λέγει ό Εύ-
σέβιος μοναδική εις μέγεθος κα! κάλλος.
Έπίσης Ό "Αγιος Γεώργιος τής Έζρας ιδρυθείς,
κατά τινα έπιγραφήν εύρεθεΐσαν έπ! τής κυρίας,
εισόδου, περ! το 516 παρουσιάζει έν κατόψει σχήμα
όκτάγωνον έγκεκλεισμένον έν περιβλήματι τετρα-
γώνω το όποιον διά τεσσάρων γωνιαίων κογχών
μετατρέπεται έσωτερικώς εις όκτάγωνον. ^.
Τό κεντρικον όκτάγωνον άποτελεΐται ύπό οκτώ
στύλων πέντε μέτρων ύψους ύποβασταζόντων
τρουλλον λιθόκτιστον κυκλοτερή δέκα μέτρων δια-
μέτρου μετά μορφής έν ορθώσει ωοειδούς ύπομι-
μνησκούσης τά μνημεία τής Κεντρικής Ασίας
Περσίας). II πρώτη στρώσις ή τεθείσα άνω τών
τοίχων του όκταγώνου έ'χει 16 πλευράς, ή δέ ακό-
λουθος εχει 32 πλευράς ίνα μικρόν κατά μικρόν
έπιτευχθή κυκλοτερής μορφή.
Έν τή βάσει του τρούλλου άνοίγονται οκτώ
παράθυρα ημικυκλικά αντιστοιχούντα άνά εν εις
έκάστην τών τεσσάρων πλευρών του κεντρικού
όκταγώνου. Τοιούτου συστήματος φωτισμού την
πλήρη άναπτυςιν εύρίσκοαεν έν τη Άγια Σοφία
τή; Κωνσταντινουπόλεως.
Απέναντι τής ανατολικής πλευράς τοΰ κεντρι-
κού όκταγώνου υπάρχει μεγάλη κόγχη, ής προη-
γείται όρθογώνιος χώρος' εκατέρωθεν δέ ταύτης
ύπάρχουσι μικρά όρθογώνια δωμάτια. Έν τω βυθώ
τής κόγχης ύπάρχουσι τρεις σειρά! βαθμίδων
ήμικυκλικών προωρισμένων διά τάς έδρας τών
ιερέων. Ή 'Αγία τράπεζα έτέθη έν τω προ τής.
κόγχης όρθογωνίω χώρω όστις κα£ συγκοινωνεί
διά θύρας μετά του προς άριστερά δωματίου. Το
4 'Κντός τών Θερμών του Καρακάλλα υπάρχει οκτάγωνος στοά
παρουσιάζουσα τάς τεσσάρας τών γωνιών κόγχας ή'τοι τετράγωνος
χώρος μετατραπε'ς εις όκτάγωνον διά τεσσάρων γωνιαίων κογχών.