DOI Artikel:
Lezinas, G.: Byzantiakos rhythmos
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14368#0073
66 Αεζίνας: Βνζαντιακδς ρυθμός.
ΑΕ 1921
§ 4. ναός της άγιας Σοφίας Κων/πόλεως.
Αι δύο ττοοϊονσνινιάνειοι ε<Η\ηοίαι «χι 6 ναο;
τοΰ Ιουστινιανού.
Ότε ό Μέγας Κωνσταντίνος ές"έλεςε το Βυζάντι-
ον ώς νέαν πρωτεύουταν της αυτοκρατορίας του
έκτος τών πολλών κα! μεγαλοπρεπών κτισμάτων,
δι' ων έκόσμησε ταύτ^ν, προυτίθετο νάέγείρη και
Μεγάλην εκκλησίαν" άλλ' Ό θάνατος έκώλυσε την
πραγματοποίησιν τοΟ ίερου έκείνου πόθου του πρώ-
του χριστιανού" αύτοκράτορος και τήν Μεγάλην
εκκλησίαν ωκοδόμησεν ό υίος και διάδοχος αύτοΟ
Κωνστάντιος κατά τήν ένδιάθηκον του πατρός
έντολήν, αφιέρωσε δε ταύτην εις τήν ΰπερτάτην
του θεού Σοφίαν.
Ή έκκλησία αύτη ήτο Βασιλική, ανάλογος τών
έν Ρώμη Β ασιλικών του Αγίου Παύλου ή της
Αγίας Μαρίας της Μείζονος, δρομική και ξυλό-
στεγος. Τα έγκαίνια δε ταύτης έτελέσθησαν τή
Ιο Φεβρουαρίου του 380" ό νχός ούτος έκαη ίπι
Θεοδοσίου του Β', ή άνοικοδόμησις αύτου άπήτη-
σεν ενοεκα ετη κχ'. τη οε*χτη ϋ/.τωοριου του ±10
έτελέσΟησαν τά εγκαίνια αύτοΰ.
Ό ναός του* Θεοδοσίου ήτο δρομικό; ώ; κχ'
πρότερον αλλ* θολοσκεπής' έμεινε δε ακέραιος επί
117 ετη. Αλλά κατά τήν στάσιν, του 532 τήν
του Νίκα καλουμένην, ήτις κατέστρεψε τόσον
σκληρώς τήν Κωνσταντινούπολη, ε κ ά /] τότε κχ'
ή εκκλησία αυτη τώ> Χριστιανών έπέτρεψε δε ό
θεός, γράφει ό Προκόπιος, νά διαπρχχθή το άσέ-
βηαα του το «προειδώς εις οσον το κάλλος τούτο
το ίερον μεταστήσεσθαι έμελλεν».
Ό Ιουστινιανός ίνα έκτελέση τήν θέλησίν του
και πραγματοποίηση το ονειρόν του, έςέλεςε
δυο άογιτέκτονας, Άνθέαιον τον ΤοκλλιανΌν
και Ίσίδωρον τον Μιλήσιον. Ό ' Α,νθέμιος οε
έαρημίζετο επί σοφία τή καλουμένη μηχανική,
γράφει ό Προκόπιος, λογιώτατος ου μόνον δλων
τών συγχρόνων αϋτου, άλλχ κκί τώ; προ αυτού.
1 ΙΊροκειμένου περί της κτίσεω; τη; Μ;'(άλης Έί'.λη-τίχς ό Ε[ι:ο·
ρικό. Σωκράτη; (380-439; γ,άρει: «[\ιτχ δ*ΐ ~.:>> κχ.ρΐ' 7);:;ν
και ό Βασιλεύς (Κωνστάντιος) την μεγάλην έ/.χλητίαν εκτιζεν ήτις
Σοφία μεν προσαγορεύεται νυν κλπ.».
Έτίιης ό ^ρινογράρο; Ζυνχρχ; (1110-1193/ χνχρίρει «τό Θίΐ'ΐν
τέμενος του μεγάλου ναου οι βχσιλεύ; Κω/ιτάντιος έό* ίμη'τατο». Αί
δ.ίο αύται μαρτυρίχι άνατρέπουσι τό ύτ' αλλω) νρι;ογρ χρων χ,/αρε
ρόμενον οτι ή μεγάλη εκκλησία ω/.οδομΓίθη υπό τοΰ Μεγάλου Κων-
ταντί νου.
Τπό τκς διαταγάς τών δύο τούτων αρχιτε-
κτόνων ετέθησαν εκατόν εργοδηγοί ή μα'ίστορες,
ώς γράφει Ανώνυμος, ών έκαστος διηύθυνεν εκα-
τόν άνδρας. Δέκα λοιπόν χιλιάδες ανδρών είργά-
σθησκν δια την οϊκοδόμησιν του Πχρθενώνος τού-
του της Βυζχντιακής αρχιτεκτονικής· ό δε θεμέ-
λιος λίθος ετέθη τήν ογδόην της πρωίας ώραν της
23 Φεβρουαρίου του 532. Τότον ό'μως ήτο τό πά-
θος τοΟ Ιουστινιανού" δια τό έργον αύτου ώστε
καΟ' έκάστην μετέβαινεν εις έπίβλεψιν τών έργων.
ΚαΟ' ολην τήν διάρκειαν της οικοδομής ιερείς κχΟ'
έκάστην προσηύχοντο οίχ την έπιτυχίαν του έργου
Τέλος, εντός πέντε -τών δέκα μηνών και τεστάρων
ήμερων συνετελέσΟη ή Μεγάλη εκκλησία, τά δέ
εγκαίνια ταύτης [θυρανοίξιχ) έτελέσΟησαν τη 27
Δεκεμβρίου τοΰ 537 εν πάση λχμπρότητι κχί με-
γαλοπρέπεια.
Ολίγα ό'μως ετη μετά την περάτωσιν το5 Ν"κου
σεισμοί ισχυροί σείσκ;τες τό εδκρος του Β Κάν-
τιου προύξενηταν" πολλχς ρωγμάς εις τό κτίριο;· τή
δέ 7 Μχ'ίου του 553 επεσεν ό τροΰλλος της Μεγά-
λης Εκκλησίας, θρκύσχς τον ΰπ' αυτόν κείμενον
άμβωνα, τήν Α,γίαν Τρχπεζαν και τό Κιβώριον.
Ο Ιουστινιανός προέβη αμέσως εις τη έπχνόρ-
θωσιν του τότην Ολΐψιν προ,ενήσαντος κχκοΰ.
άλλ' ό Άνθέμιος και ό Ισίδωρος εί/ον αποθάνει,
επεφορτίσΟη δέ ό ανεψιός του Ισιδώρου ν'άνχ-
λάβη το έργον τών δύο μεγάλων αρχιτεκτόνων.
Ούτος κχΟχιρέσχς τό απόμειναν μέρος τοϋ*
τρούλλου κνωκοοόμητεν αυτόν ύψηλότερον του
πρώτου, ούτω ο' έκ της χνυψ',οτεω; τχύτης ήλχτ-
τώΟησχν αί ωθήσεις κχί Ό νέος τρουλλος έγένετο
στερεώτερος τοΟ πρώτου, διατηρούμενος μέχρι
σήμερον.
Άλλ' εις την άνοικοδόμησιν τχύτην απώλεσε
βεβαίως το κτίριον μέγα μέρος της προτέρας άερώ-
δους, ούτως ειπείν, γλαφυρότητας του, ώ; γρά-
φει ό κλεινός Βυζάντιος.
Έχν θεώρηση τις τον νχόν τη; Αγίας Σ^φίχς
άνευ τών Προπυλαίων και άνευ της έςοχης της
κόγ/ης του Αγίου Βήματος, παρουσιάζει ούτος έν
κατόψει σ/ήυ.α όρθογώνιον, ούτινος ό μέγας άξων
διευθύνεται προς τχς χειμερινχς άντολάς. Διαιρεί-
ται δέ τούτο εις τρία μέρη, τό κεντρικόν ή μέσον
κλίτος και τά δύο πλάγια ήτοι τάς στοάς ή κλίτη.
ΑΕ 1921
§ 4. ναός της άγιας Σοφίας Κων/πόλεως.
Αι δύο ττοοϊονσνινιάνειοι ε<Η\ηοίαι «χι 6 ναο;
τοΰ Ιουστινιανού.
Ότε ό Μέγας Κωνσταντίνος ές"έλεςε το Βυζάντι-
ον ώς νέαν πρωτεύουταν της αυτοκρατορίας του
έκτος τών πολλών κα! μεγαλοπρεπών κτισμάτων,
δι' ων έκόσμησε ταύτ^ν, προυτίθετο νάέγείρη και
Μεγάλην εκκλησίαν" άλλ' Ό θάνατος έκώλυσε την
πραγματοποίησιν τοΟ ίερου έκείνου πόθου του πρώ-
του χριστιανού" αύτοκράτορος και τήν Μεγάλην
εκκλησίαν ωκοδόμησεν ό υίος και διάδοχος αύτοΟ
Κωνστάντιος κατά τήν ένδιάθηκον του πατρός
έντολήν, αφιέρωσε δε ταύτην εις τήν ΰπερτάτην
του θεού Σοφίαν.
Ή έκκλησία αύτη ήτο Βασιλική, ανάλογος τών
έν Ρώμη Β ασιλικών του Αγίου Παύλου ή της
Αγίας Μαρίας της Μείζονος, δρομική και ξυλό-
στεγος. Τα έγκαίνια δε ταύτης έτελέσθησαν τή
Ιο Φεβρουαρίου του 380" ό νχός ούτος έκαη ίπι
Θεοδοσίου του Β', ή άνοικοδόμησις αύτου άπήτη-
σεν ενοεκα ετη κχ'. τη οε*χτη ϋ/.τωοριου του ±10
έτελέσΟησαν τά εγκαίνια αύτοΰ.
Ό ναός του* Θεοδοσίου ήτο δρομικό; ώ; κχ'
πρότερον αλλ* θολοσκεπής' έμεινε δε ακέραιος επί
117 ετη. Αλλά κατά τήν στάσιν, του 532 τήν
του Νίκα καλουμένην, ήτις κατέστρεψε τόσον
σκληρώς τήν Κωνσταντινούπολη, ε κ ά /] τότε κχ'
ή εκκλησία αυτη τώ> Χριστιανών έπέτρεψε δε ό
θεός, γράφει ό Προκόπιος, νά διαπρχχθή το άσέ-
βηαα του το «προειδώς εις οσον το κάλλος τούτο
το ίερον μεταστήσεσθαι έμελλεν».
Ό Ιουστινιανός ίνα έκτελέση τήν θέλησίν του
και πραγματοποίηση το ονειρόν του, έςέλεςε
δυο άογιτέκτονας, Άνθέαιον τον ΤοκλλιανΌν
και Ίσίδωρον τον Μιλήσιον. Ό ' Α,νθέμιος οε
έαρημίζετο επί σοφία τή καλουμένη μηχανική,
γράφει ό Προκόπιος, λογιώτατος ου μόνον δλων
τών συγχρόνων αϋτου, άλλχ κκί τώ; προ αυτού.
1 ΙΊροκειμένου περί της κτίσεω; τη; Μ;'(άλης Έί'.λη-τίχς ό Ε[ι:ο·
ρικό. Σωκράτη; (380-439; γ,άρει: «[\ιτχ δ*ΐ ~.:>> κχ.ρΐ' 7);:;ν
και ό Βασιλεύς (Κωνστάντιος) την μεγάλην έ/.χλητίαν εκτιζεν ήτις
Σοφία μεν προσαγορεύεται νυν κλπ.».
Έτίιης ό ^ρινογράρο; Ζυνχρχ; (1110-1193/ χνχρίρει «τό Θίΐ'ΐν
τέμενος του μεγάλου ναου οι βχσιλεύ; Κω/ιτάντιος έό* ίμη'τατο». Αί
δ.ίο αύται μαρτυρίχι άνατρέπουσι τό ύτ' αλλω) νρι;ογρ χρων χ,/αρε
ρόμενον οτι ή μεγάλη εκκλησία ω/.οδομΓίθη υπό τοΰ Μεγάλου Κων-
ταντί νου.
Τπό τκς διαταγάς τών δύο τούτων αρχιτε-
κτόνων ετέθησαν εκατόν εργοδηγοί ή μα'ίστορες,
ώς γράφει Ανώνυμος, ών έκαστος διηύθυνεν εκα-
τόν άνδρας. Δέκα λοιπόν χιλιάδες ανδρών είργά-
σθησκν δια την οϊκοδόμησιν του Πχρθενώνος τού-
του της Βυζχντιακής αρχιτεκτονικής· ό δε θεμέ-
λιος λίθος ετέθη τήν ογδόην της πρωίας ώραν της
23 Φεβρουαρίου του 532. Τότον ό'μως ήτο τό πά-
θος τοΟ Ιουστινιανού" δια τό έργον αύτου ώστε
καΟ' έκάστην μετέβαινεν εις έπίβλεψιν τών έργων.
ΚαΟ' ολην τήν διάρκειαν της οικοδομής ιερείς κχΟ'
έκάστην προσηύχοντο οίχ την έπιτυχίαν του έργου
Τέλος, εντός πέντε -τών δέκα μηνών και τεστάρων
ήμερων συνετελέσΟη ή Μεγάλη εκκλησία, τά δέ
εγκαίνια ταύτης [θυρανοίξιχ) έτελέσΟησαν τη 27
Δεκεμβρίου τοΰ 537 εν πάση λχμπρότητι κχί με-
γαλοπρέπεια.
Ολίγα ό'μως ετη μετά την περάτωσιν το5 Ν"κου
σεισμοί ισχυροί σείσκ;τες τό εδκρος του Β Κάν-
τιου προύξενηταν" πολλχς ρωγμάς εις τό κτίριο;· τή
δέ 7 Μχ'ίου του 553 επεσεν ό τροΰλλος της Μεγά-
λης Εκκλησίας, θρκύσχς τον ΰπ' αυτόν κείμενον
άμβωνα, τήν Α,γίαν Τρχπεζαν και τό Κιβώριον.
Ο Ιουστινιανός προέβη αμέσως εις τη έπχνόρ-
θωσιν του τότην Ολΐψιν προ,ενήσαντος κχκοΰ.
άλλ' ό Άνθέμιος και ό Ισίδωρος εί/ον αποθάνει,
επεφορτίσΟη δέ ό ανεψιός του Ισιδώρου ν'άνχ-
λάβη το έργον τών δύο μεγάλων αρχιτεκτόνων.
Ούτος κχΟχιρέσχς τό απόμειναν μέρος τοϋ*
τρούλλου κνωκοοόμητεν αυτόν ύψηλότερον του
πρώτου, ούτω ο' έκ της χνυψ',οτεω; τχύτης ήλχτ-
τώΟησχν αί ωθήσεις κχί Ό νέος τρουλλος έγένετο
στερεώτερος τοΟ πρώτου, διατηρούμενος μέχρι
σήμερον.
Άλλ' εις την άνοικοδόμησιν τχύτην απώλεσε
βεβαίως το κτίριον μέγα μέρος της προτέρας άερώ-
δους, ούτως ειπείν, γλαφυρότητας του, ώ; γρά-
φει ό κλεινός Βυζάντιος.
Έχν θεώρηση τις τον νχόν τη; Αγίας Σ^φίχς
άνευ τών Προπυλαίων και άνευ της έςοχης της
κόγ/ης του Αγίου Βήματος, παρουσιάζει ούτος έν
κατόψει σ/ήυ.α όρθογώνιον, ούτινος ό μέγας άξων
διευθύνεται προς τχς χειμερινχς άντολάς. Διαιρεί-
ται δέ τούτο εις τρία μέρη, τό κεντρικόν ή μέσον
κλίτος και τά δύο πλάγια ήτοι τάς στοάς ή κλίτη.