DOI Artikel:
Lezinas, G.: Byzantiakos rhythmos
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14368#0078
ΑΕ 1921
Λεζίνας: Βυζαντιακος ρυ&μός. 71
θόλου, και τούτο, διότι μέχρι των όσφύων του
θόλου αί πλίνθοι δεν έξέχουσι σημαντικώς εν τω
κενω και δύνανται νά κτισθώσιν άνευ της χρή-
σεως ξυλοτύπων. Άπό των όσφύων ομως του
θόλου μέχρι της κλειδός διετάτσοντο αί πλίνθοι
ουχί πλέον κατά στρώσεις ά^τινοειδεΐς άνερχομέ-
νας προς την κλείδα, ώς γίνεται σήμερον, άλλά
κατά τομάς ή τμήματα κατακόρυφα βαίνοντα από
-του ενός άκοου του θόλου εις τό έτερον. Διά την
έργασίαν ό'μως ταύτην έπρεπε νά ύπάρχωσιν εις τά
άκρα του θόλου τοίχοι χρησιμεύοντες ώς στηρί-
γματα ή νά κατασκευασθώσι τά άκρα, τά μέτωπα
-τοΟτ' έ'στι του θόλου διά χρήσεως ξυλοτύπων.
Ύποτεθείσθω λοιπόν ότι ύπάρχουσι τοίχοι εις
τά δύο άκοα θόλου τίνος ήμικυλινδρικοΰ, ό'τι ούτος
κατεσκευάσθη μέχρι των όσφύων αύτου άνευ ξυλο-
τύπων και ό'τι πρόκειται νά κατασκευασθή τό ύπό-
λοιπον τοΟ θόλου άνευ επίσης ξυλοτύπου. Προς
τούτο είργάζοντο ώς εξής :
Άογοαενοι από του ενός άκρου ή και προς τα-
ι Λ. ι
νυτέραν άποπεοάτωσιν του έργου, από των ούο
άκρ(ον του θόλου, προσεκόλλων έπι του ή τον
ακραίων τοίχων διά κονιάματος πάχους μ0,04
εως μΟ,Οο ίσον περίπου προς τό της πλίνθου μίαν
σειράν πλίνθων, άς έτοποθέτουν την μίαν πλησίον
της άλλης οΰτως ώστε νά σχηυ.ατίζητκι άψΐς
έχουσα πάχος Γσον προς τό της πλίνθου και τοΟ
κονιάματος. Περατουμένης της πρώτης άψίδος
προσεκολλάτο δευτέρα επί της πρώτης ώς ή πρώτη
έπι τοΟ τοίχου και ούτω καθ' εξής.
Ό θόλος ούτως έπεξετείνετο κατά στρώσεις
άψιδωτάς κατακόρυφους, ή δε πρόσφυσις οι' ής
προσεκολλάτο εκάστη αψιδωτή τομή έπι της προη-
γουμένης καθίστα τό ξύλινον υποστήριγμα περιτ-
τών. Είναι ποο?ανές ό'τι άν ή δύναμις τοΟ κονιά-
ματος του συγκολλώντος τάς πλίνθους δεν ήτο
-επαρκής, ή δέ πήξις του κονιάματος μή ταχεία,
αί πλίνθοι διέτρεχον τον κίνδυνον ν' άποσπασθώ-
σιν ή και ολόκληρος ή αψιδωτή τομή ν άλλοιωθή.
Τήν διπλήν ταύτην δυσκολίαν άπέφευγον άντι-
καθιστώντες τάς κατακόρυφους τομάς διά τομών
μάλλον ή ήττον κεκλιμένων. Διά του τρόπου
τούτου, αί πλίνθοι έστηρίζοντο έπι επιπέδων κε-
κλιμένων και ειχον συνεπώς ελάσσονα τάσιν προς
όλίσθησιν, αί δέ τομαι ήττονα τάσιν προς άλλοίω-
σιν. Έν τοιαύτη περιπτώσει, τό έσωρράχιον δεν
παρουσίαζε πλέον λείαν έπιφάνειαν άλλά κλιμα-
κωτήν' τοΟτο ό'μως ήτο πλεονέκτημα, διότι συνε-
κρατεΐτο κάλλιον τό ψηφιδωτόν όταν ό θόλος εδει
νά έπενδυθη διά ψηφίδων.
Η κλίσις των τομών έπι της κατακόρυφου,
συνήθως εν τέταρτον της ορθής γιονίας, έκανονί-
ζετο έκ του σχήματος τών πλίνθων και της ποιό-
τητος του κονιάματος' έμεγεθύνετο δέ έφ' ό'σον
αί πλίνθοι παρουσίαζον μείζον πάχος ή έλάσσονα
έπιφάνειαν.
Ο άνω εκτεθείς τρόπος είναι ό μάλλον εύχρη-
στος έν τη Βυζαντιακη Αρχιτεκτονική* έγένετο
όμως χρήσις και άλλων. Ούτως, άντι νά κτίζη-
ται, λόγου χάριν, ό θόλος μέχρι των όσφύων αυ-
τού κατά στρώσεις άκτινοειδεΐς, το δέ ύπόλοιπον
αύτοΟ κατά τομάς κατακορύφους ή κεκλιμένας,
κατεσκευάζετο ολόκληρος ο θόλος κατά τομάς
κατακορύφους ή κεκλιμένας. Έν τη τελευταία
ταύτη περιπτώσει, αί πλίνθοι στηρίζονται έπι
έπιπέδων κεκλιμένων, άντΐ νά έοαου.ό'£ωνται επί
έπιοανειών κατακοού^ων
Διά τών τρόπων τούτων, ό βυζαντιακός θόλος
άπετελεΐτο έκ σειράς, ούτως ειπείν, πλακών έν
σχήματι αψίδων κατακορύφ^υν ή κεκλιμένων συν-
δεδεμένων προς άλλήλας διά κονιάματος.
Παρατήρησις. — Ή κατασκευή θόλων άνευ
ξυλοτύπων και κατά τομάς κατακοούφουςη κεκλι-
μένας έχρησιμοποιήθη εν Αίγύπτω. Οί θόλοι, λό-
γου χάριν, τών άποθηκών του Ραμεσσείου 1
έκτίσθησαν, προς πλείονα έξασφάλισιν της μεταξύ
πλίνθων προσφύσεως, κατά τομάς κεκλιμένας άπό
τών όσφύων τών θόλων μέχρι της κλειδός αυτών,
ό'λον δέ τό μέρος το περιλαμ^ανόμενον μεταξύ
τών όσφύων και τών γενέσεων κατεσκευάσθη κατά
στρώσεις οριζοντίους έξεχούσας διαδοχικώς έν τω
κενω. Προς διευκόλυνσιν δέ της έργασίας και μείω-
σιν τών (ϋθήσεων έδόθη εις τήν κατατομήν τών
θόλων σχήμα ωοειδές, ού ή χάραξις έπετυγχά-
νετο τή βοήθεια του γνωστού Αιγυπτιακού όρθο-
γωνίου τριγώνου ού αί πλευρά! εχουσι σχέ-
σιν προς άλλήλας ώς οί αριθμοί 3,4 και υτω
τών τριγώνων ΑΒΓ δντων Αιγυπτιακών τριγώνων
το ωοειδές σχήμα έχαράσσετο διά χρήσεως δια-
1 18ης δυναστείας.
Λεζίνας: Βυζαντιακος ρυ&μός. 71
θόλου, και τούτο, διότι μέχρι των όσφύων του
θόλου αί πλίνθοι δεν έξέχουσι σημαντικώς εν τω
κενω και δύνανται νά κτισθώσιν άνευ της χρή-
σεως ξυλοτύπων. Άπό των όσφύων ομως του
θόλου μέχρι της κλειδός διετάτσοντο αί πλίνθοι
ουχί πλέον κατά στρώσεις ά^τινοειδεΐς άνερχομέ-
νας προς την κλείδα, ώς γίνεται σήμερον, άλλά
κατά τομάς ή τμήματα κατακόρυφα βαίνοντα από
-του ενός άκοου του θόλου εις τό έτερον. Διά την
έργασίαν ό'μως ταύτην έπρεπε νά ύπάρχωσιν εις τά
άκρα του θόλου τοίχοι χρησιμεύοντες ώς στηρί-
γματα ή νά κατασκευασθώσι τά άκρα, τά μέτωπα
-τοΟτ' έ'στι του θόλου διά χρήσεως ξυλοτύπων.
Ύποτεθείσθω λοιπόν ότι ύπάρχουσι τοίχοι εις
τά δύο άκοα θόλου τίνος ήμικυλινδρικοΰ, ό'τι ούτος
κατεσκευάσθη μέχρι των όσφύων αύτου άνευ ξυλο-
τύπων και ό'τι πρόκειται νά κατασκευασθή τό ύπό-
λοιπον τοΟ θόλου άνευ επίσης ξυλοτύπου. Προς
τούτο είργάζοντο ώς εξής :
Άογοαενοι από του ενός άκρου ή και προς τα-
ι Λ. ι
νυτέραν άποπεοάτωσιν του έργου, από των ούο
άκρ(ον του θόλου, προσεκόλλων έπι του ή τον
ακραίων τοίχων διά κονιάματος πάχους μ0,04
εως μΟ,Οο ίσον περίπου προς τό της πλίνθου μίαν
σειράν πλίνθων, άς έτοποθέτουν την μίαν πλησίον
της άλλης οΰτως ώστε νά σχηυ.ατίζητκι άψΐς
έχουσα πάχος Γσον προς τό της πλίνθου και τοΟ
κονιάματος. Περατουμένης της πρώτης άψίδος
προσεκολλάτο δευτέρα επί της πρώτης ώς ή πρώτη
έπι τοΟ τοίχου και ούτω καθ' εξής.
Ό θόλος ούτως έπεξετείνετο κατά στρώσεις
άψιδωτάς κατακόρυφους, ή δε πρόσφυσις οι' ής
προσεκολλάτο εκάστη αψιδωτή τομή έπι της προη-
γουμένης καθίστα τό ξύλινον υποστήριγμα περιτ-
τών. Είναι ποο?ανές ό'τι άν ή δύναμις τοΟ κονιά-
ματος του συγκολλώντος τάς πλίνθους δεν ήτο
-επαρκής, ή δέ πήξις του κονιάματος μή ταχεία,
αί πλίνθοι διέτρεχον τον κίνδυνον ν' άποσπασθώ-
σιν ή και ολόκληρος ή αψιδωτή τομή ν άλλοιωθή.
Τήν διπλήν ταύτην δυσκολίαν άπέφευγον άντι-
καθιστώντες τάς κατακόρυφους τομάς διά τομών
μάλλον ή ήττον κεκλιμένων. Διά του τρόπου
τούτου, αί πλίνθοι έστηρίζοντο έπι επιπέδων κε-
κλιμένων και ειχον συνεπώς ελάσσονα τάσιν προς
όλίσθησιν, αί δέ τομαι ήττονα τάσιν προς άλλοίω-
σιν. Έν τοιαύτη περιπτώσει, τό έσωρράχιον δεν
παρουσίαζε πλέον λείαν έπιφάνειαν άλλά κλιμα-
κωτήν' τοΟτο ό'μως ήτο πλεονέκτημα, διότι συνε-
κρατεΐτο κάλλιον τό ψηφιδωτόν όταν ό θόλος εδει
νά έπενδυθη διά ψηφίδων.
Η κλίσις των τομών έπι της κατακόρυφου,
συνήθως εν τέταρτον της ορθής γιονίας, έκανονί-
ζετο έκ του σχήματος τών πλίνθων και της ποιό-
τητος του κονιάματος' έμεγεθύνετο δέ έφ' ό'σον
αί πλίνθοι παρουσίαζον μείζον πάχος ή έλάσσονα
έπιφάνειαν.
Ο άνω εκτεθείς τρόπος είναι ό μάλλον εύχρη-
στος έν τη Βυζαντιακη Αρχιτεκτονική* έγένετο
όμως χρήσις και άλλων. Ούτως, άντι νά κτίζη-
ται, λόγου χάριν, ό θόλος μέχρι των όσφύων αυ-
τού κατά στρώσεις άκτινοειδεΐς, το δέ ύπόλοιπον
αύτοΟ κατά τομάς κατακορύφους ή κεκλιμένας,
κατεσκευάζετο ολόκληρος ο θόλος κατά τομάς
κατακορύφους ή κεκλιμένας. Έν τη τελευταία
ταύτη περιπτώσει, αί πλίνθοι στηρίζονται έπι
έπιπέδων κεκλιμένων, άντΐ νά έοαου.ό'£ωνται επί
έπιοανειών κατακοού^ων
Διά τών τρόπων τούτων, ό βυζαντιακός θόλος
άπετελεΐτο έκ σειράς, ούτως ειπείν, πλακών έν
σχήματι αψίδων κατακορύφ^υν ή κεκλιμένων συν-
δεδεμένων προς άλλήλας διά κονιάματος.
Παρατήρησις. — Ή κατασκευή θόλων άνευ
ξυλοτύπων και κατά τομάς κατακοούφουςη κεκλι-
μένας έχρησιμοποιήθη εν Αίγύπτω. Οί θόλοι, λό-
γου χάριν, τών άποθηκών του Ραμεσσείου 1
έκτίσθησαν, προς πλείονα έξασφάλισιν της μεταξύ
πλίνθων προσφύσεως, κατά τομάς κεκλιμένας άπό
τών όσφύων τών θόλων μέχρι της κλειδός αυτών,
ό'λον δέ τό μέρος το περιλαμ^ανόμενον μεταξύ
τών όσφύων και τών γενέσεων κατεσκευάσθη κατά
στρώσεις οριζοντίους έξεχούσας διαδοχικώς έν τω
κενω. Προς διευκόλυνσιν δέ της έργασίας και μείω-
σιν τών (ϋθήσεων έδόθη εις τήν κατατομήν τών
θόλων σχήμα ωοειδές, ού ή χάραξις έπετυγχά-
νετο τή βοήθεια του γνωστού Αιγυπτιακού όρθο-
γωνίου τριγώνου ού αί πλευρά! εχουσι σχέ-
σιν προς άλλήλας ώς οί αριθμοί 3,4 και υτω
τών τριγώνων ΑΒΓ δντων Αιγυπτιακών τριγώνων
το ωοειδές σχήμα έχαράσσετο διά χρήσεως δια-
1 18ης δυναστείας.