DOI Artikel:
Lezinas, G.: Byzantiakos rhythmos
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14368#0081
74 Λεζίνας: Βϋζανηακος ρυ&μός.
ΑΕ 1921
κωνικούς δακτυλίους. Ούτως, αί πλίνθοι εκάστης
στοώσεως έφηρμόζοντο επί στοώυ,ατος έκ κονιά-
ματος προσκολλώντας ταύτην προς την προηγου-
μένην' εκάστη δέ στρώσις περατουμένη άπετέλει
τρόπον τινα κορμόν κώνου μετά της κορυφής αυτού
έστραμμένης προς τά κάτω και έχρησίμευεν ώ;
επιφάνεια στηρίξεως του δευτέρου κώνου, ώς έπί-
σης ούτος του τρίτου και ούτω καθ έξης.
Κατεσκευάζοντο τουτ' έ'στι κ*τά το σύστημα
των τομών το έφαρμοζόμενον έν τοις στραυροθό-
λοις με την διαφοράν δτι εκεί αί τομα! ήσαν κορμό!
κώνων μετά βάσεων κατακόρυφων, ένώ έν τοις
σφαιρικόις θόλοις αί τομα! ήσαν κορμοί κώνων
μετά βάσεων οριζοντίων.
Γενομένης δεκτής της άρχής των κωνικών δα-
κτυλίων, φυσικόν ήτο νά δίδεται εις τούτους διεύ-
θυνσης προς το κέντρον του θόλου. Εάν δμως αί
γενέτειρα! των κώνων ετεινον εις το κέντρον του
σφαιρικού θόλου, αύται 6ά έλάμβανον τοιαύτην
κλίσιν καθ' δσον άνυψουτο Ό θόλος ώστε θά καθί-
στατο σχεδόν αδύνατος ή κατασκευή κωνικών
στρώσεων. Προς αποφυγήν της περιπλοκής ταύ-
της ήλάττουν βαθμηδόν τήν κλίσιν των γενετειρών
ούτως ώστε ή κορυφή τών κώνων των σχηματιζό-
μενων ύπο τών διαδοχικών στρώσεων άνυψουντο
άνωθεν του κέντρου καθ δσον άνυψοΰτο ό θόλος.
Συνήθως περιεβάλλετο ό τροΰλλος από της
βάσεως μέ/ρι τών όσφύιυν του διά κυκλοτερους
οίκοδομίας έν ή ήνοίγοντο τά παράθυρα, οί δέ με-
ταξύ τούτων υπολειπόμενοι κτιστοί όγκοι άπετέ-
λουν άντηρίοας ή στύλους. Τοιαύτη είναι ή διά-
ταξις της κυκλοτερους οίκοδομίας του τρούλλου
της Άγιας Σοφίας.
Είς τον άνω γενικόν τρόπον κατασκευής τρούλ-
λων ανάγεται και ό μετά νευρώσεων τρουλλος'
διά τούτων δέ έπεζητεΐτο ή παρεμπόδισις τών αλ-
λοιώσεων τών τρούλλων.
Τό ώραιότατον παράδειγμα τών μετά νευρώ-
σεων τρούλλων είναι ό τρουλλος της Αγίας Σο-
φίας" ούτος ένισχύεται διά τεσσαράκοντα νευρώ-
σεων (ή βεργίοον) αίτινες έξέχουσι του έσωρραχίου
και λεπτυνόμεναι βαθμηδόν καταλήγουσιν είς είδός
τι ρόδου έν τή κορυφή του τρούλλου.
Είς τήν άνω κατηγορίαν τών μετά νευρώσεων
τρούλλων υπάγονται και οί τρουλλοι μετά έσωρ-
ραχίου έχοντος την μορφήν επιφανείας σφαιρικής
εναλλάξ διηρημένης είς νευρώσεις έπιπέδους και
κυρτάς. Παράδειγμα ευρίσκεται έν τω ναώ τών
Αγίων Σεργίου και Βάκχου.
Ετερος τρόπος κατασκευής τρούλλων ήτο και
Ό διά κοίλων κεράμων οί τρουλλοι ούτοι άπηλ-
λαγμένοι απολύτως ωθήσεων κατεσκευάζοντο διά
χρήσεως κοίλων κεράμων διατασσομένων ούτως
ώστε αί μεν κέραμοι μιας στρώτεως νά εχωσι τήν
κοιλότητα των έστραμμένην προς τά άνω, αί δέ
τής άκολούθου στρώσεως προς τά κάτω. Τοιουτο-
τρόπως, δύο διαδοχικά! στρώσεις άπετέλουν διά
τής συνενώσεώς των στεφάνην άναλλοίωτον .
Τελευταίος τέλος τρόπος συνδυάζων τά πλεο-
νεκτήματα τών άναλλοιώτων στρώσεων προς τον
τής άκρας έλαφρότητος συνίστατο είς τήν χρήσιν
σωλήνων πήλινων στενότερων κατά τό εν άκρον.
Οί σωλήνες ούτοι έτίθεντο ό εις εντός τοΟ άλλου
κα! διετάσσοντο έν συνέχει σπείρα έκ τής γενέσεως
του τρούλλου μέχρι τής κορυφής αύτοΟ. Χάρις δε
είς το κονίαμα, οί σωλήνες μιας και τής αυτής
σπείρας συνδέονται προς αλλήλους κα! προσκολ-
λώνται έπ! τών σωλήνων τών άκολούθων σπειρών,
ούτω δέ σχηματίζεται άλυσις αναλλοίωτος κα!
άνευ ωθήσεων.
Ό τρούλλος του Βαπτιττηρίου τής Ραβέννης
έκτίσθη ούτω" τό δέ Βαπτιστήριον τής 'Ραβέννης
χρονολογείται από τής δ1^ έκατονταετηρίδος. Συν-
επώς ή χρήσις σωλήνων έγένετο έκατόν έ'τη προ
τής Ιουστινιάνειου έποχής.
Δ'.
Ό -Βι>£αι>Γ£ακός κίων
Έν τή Ρωμαϊκή Αρχιτεκτονική ό κίων έθεω-
ρεΐτο ώς απλούν προσάρτημα κοσμητικόν άκατάλ-
ληλον προς ύποστήριξιν θόλου' οσάκις δ' έγίνετο
χρήσις θόλων έπ! κιόνων ώς, έπ! παραδείγματι, έν
ταΐς θέρμαις του Άντωνίνου Καρακάλλα, Διοκλη-
τιανου κλπ., έκτίζοντο πλησίον τών κιόνων τοίχοι
οίτινες ήσαν τά αληθή υποστηρίγματα τών θόλων,
οί δέ κίονες ήσαν άπλα προσαρτήματα κοσμητικά.
Μόλις έν Πομπηία υπάρχει παράδειγμα μεμο-
νωμένης άψΐδος έδραζομένης έπ! κίονος, ή δέ
ΑΕ 1921
κωνικούς δακτυλίους. Ούτως, αί πλίνθοι εκάστης
στοώσεως έφηρμόζοντο επί στοώυ,ατος έκ κονιά-
ματος προσκολλώντας ταύτην προς την προηγου-
μένην' εκάστη δέ στρώσις περατουμένη άπετέλει
τρόπον τινα κορμόν κώνου μετά της κορυφής αυτού
έστραμμένης προς τά κάτω και έχρησίμευεν ώ;
επιφάνεια στηρίξεως του δευτέρου κώνου, ώς έπί-
σης ούτος του τρίτου και ούτω καθ έξης.
Κατεσκευάζοντο τουτ' έ'στι κ*τά το σύστημα
των τομών το έφαρμοζόμενον έν τοις στραυροθό-
λοις με την διαφοράν δτι εκεί αί τομα! ήσαν κορμό!
κώνων μετά βάσεων κατακόρυφων, ένώ έν τοις
σφαιρικόις θόλοις αί τομα! ήσαν κορμοί κώνων
μετά βάσεων οριζοντίων.
Γενομένης δεκτής της άρχής των κωνικών δα-
κτυλίων, φυσικόν ήτο νά δίδεται εις τούτους διεύ-
θυνσης προς το κέντρον του θόλου. Εάν δμως αί
γενέτειρα! των κώνων ετεινον εις το κέντρον του
σφαιρικού θόλου, αύται 6ά έλάμβανον τοιαύτην
κλίσιν καθ' δσον άνυψουτο Ό θόλος ώστε θά καθί-
στατο σχεδόν αδύνατος ή κατασκευή κωνικών
στρώσεων. Προς αποφυγήν της περιπλοκής ταύ-
της ήλάττουν βαθμηδόν τήν κλίσιν των γενετειρών
ούτως ώστε ή κορυφή τών κώνων των σχηματιζό-
μενων ύπο τών διαδοχικών στρώσεων άνυψουντο
άνωθεν του κέντρου καθ δσον άνυψοΰτο ό θόλος.
Συνήθως περιεβάλλετο ό τροΰλλος από της
βάσεως μέ/ρι τών όσφύιυν του διά κυκλοτερους
οίκοδομίας έν ή ήνοίγοντο τά παράθυρα, οί δέ με-
ταξύ τούτων υπολειπόμενοι κτιστοί όγκοι άπετέ-
λουν άντηρίοας ή στύλους. Τοιαύτη είναι ή διά-
ταξις της κυκλοτερους οίκοδομίας του τρούλλου
της Άγιας Σοφίας.
Είς τον άνω γενικόν τρόπον κατασκευής τρούλ-
λων ανάγεται και ό μετά νευρώσεων τρουλλος'
διά τούτων δέ έπεζητεΐτο ή παρεμπόδισις τών αλ-
λοιώσεων τών τρούλλων.
Τό ώραιότατον παράδειγμα τών μετά νευρώ-
σεων τρούλλων είναι ό τρουλλος της Αγίας Σο-
φίας" ούτος ένισχύεται διά τεσσαράκοντα νευρώ-
σεων (ή βεργίοον) αίτινες έξέχουσι του έσωρραχίου
και λεπτυνόμεναι βαθμηδόν καταλήγουσιν είς είδός
τι ρόδου έν τή κορυφή του τρούλλου.
Είς τήν άνω κατηγορίαν τών μετά νευρώσεων
τρούλλων υπάγονται και οί τρουλλοι μετά έσωρ-
ραχίου έχοντος την μορφήν επιφανείας σφαιρικής
εναλλάξ διηρημένης είς νευρώσεις έπιπέδους και
κυρτάς. Παράδειγμα ευρίσκεται έν τω ναώ τών
Αγίων Σεργίου και Βάκχου.
Ετερος τρόπος κατασκευής τρούλλων ήτο και
Ό διά κοίλων κεράμων οί τρουλλοι ούτοι άπηλ-
λαγμένοι απολύτως ωθήσεων κατεσκευάζοντο διά
χρήσεως κοίλων κεράμων διατασσομένων ούτως
ώστε αί μεν κέραμοι μιας στρώτεως νά εχωσι τήν
κοιλότητα των έστραμμένην προς τά άνω, αί δέ
τής άκολούθου στρώσεως προς τά κάτω. Τοιουτο-
τρόπως, δύο διαδοχικά! στρώσεις άπετέλουν διά
τής συνενώσεώς των στεφάνην άναλλοίωτον .
Τελευταίος τέλος τρόπος συνδυάζων τά πλεο-
νεκτήματα τών άναλλοιώτων στρώσεων προς τον
τής άκρας έλαφρότητος συνίστατο είς τήν χρήσιν
σωλήνων πήλινων στενότερων κατά τό εν άκρον.
Οί σωλήνες ούτοι έτίθεντο ό εις εντός τοΟ άλλου
κα! διετάσσοντο έν συνέχει σπείρα έκ τής γενέσεως
του τρούλλου μέχρι τής κορυφής αύτοΟ. Χάρις δε
είς το κονίαμα, οί σωλήνες μιας και τής αυτής
σπείρας συνδέονται προς αλλήλους κα! προσκολ-
λώνται έπ! τών σωλήνων τών άκολούθων σπειρών,
ούτω δέ σχηματίζεται άλυσις αναλλοίωτος κα!
άνευ ωθήσεων.
Ό τρούλλος του Βαπτιττηρίου τής Ραβέννης
έκτίσθη ούτω" τό δέ Βαπτιστήριον τής 'Ραβέννης
χρονολογείται από τής δ1^ έκατονταετηρίδος. Συν-
επώς ή χρήσις σωλήνων έγένετο έκατόν έ'τη προ
τής Ιουστινιάνειου έποχής.
Δ'.
Ό -Βι>£αι>Γ£ακός κίων
Έν τή Ρωμαϊκή Αρχιτεκτονική ό κίων έθεω-
ρεΐτο ώς απλούν προσάρτημα κοσμητικόν άκατάλ-
ληλον προς ύποστήριξιν θόλου' οσάκις δ' έγίνετο
χρήσις θόλων έπ! κιόνων ώς, έπ! παραδείγματι, έν
ταΐς θέρμαις του Άντωνίνου Καρακάλλα, Διοκλη-
τιανου κλπ., έκτίζοντο πλησίον τών κιόνων τοίχοι
οίτινες ήσαν τά αληθή υποστηρίγματα τών θόλων,
οί δέ κίονες ήσαν άπλα προσαρτήματα κοσμητικά.
Μόλις έν Πομπηία υπάρχει παράδειγμα μεμο-
νωμένης άψΐδος έδραζομένης έπ! κίονος, ή δέ