DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: O en Thēbais Byzantinos naos Grēgoriou tou Theologou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0022
12
Γ. Α. Σωτηρίου
ΑΕ 1924
γ. ο γλυπτός διάκοσμος
Τά άνευρεθέντα κατά. τάς άνασκαφάς τοϋ βυζαντινού ναϋδρίου των Θηβών μαρ-
μάρινα αρχιτεκτονικά καΐ διακοσμητικά ανάγλυφα είναι, ώς εΐπομεν, ικανά, κατά τοϋτο δέ
πολύτιμα, καθόσον συμπ?ιηρούσιτόν σύγχρονον (873) γλυπτόν διάκοσμο ν τοϋ καθολικού της
γειτονικής προς τό ήμέτερον κτίσμα Μονής έν Σκριποϋ (Όρχομενώ) 1, παρέχουσι δέ
οΰτο) πληρεστέραν ίδέαν τοϋ είδους τής τέχνης και τών διακοσμητικών θεμάτων των
επικρατούντων κατά τον 90ν αιώνα έν Ελλάδι.
Ή έλλειψις ετέρων — ακριβώς χρονολογημένων — γλυπτών και μνημείων καθόλου
τής έποχής ταύτης έν Ελλάδι, καθώς και σχετικής περί τούτων μελέτης, καθίστα άναγκαίαν
την λεπτομερή άνάλυσιν τών διακοσμητικών των θεμάτων, ήτις δύναται νά συμβάλη εις
την κατανόησιν τής εξελίξεως τοϋ βυζαντινού διακόσμου.
α) Γλυπτά άρχιτεκτονικά διασωζόμενα έν τωνανδρίω. Έκ τών αρχιτεκτονικών μελών τοϋ
ναϋδρίου τών Θηβών διεσώθησαν κατά χώραν δυο επιθήματα έπΐ τών κιονίσκων τοϋ τριλό-
6ου παραθύρου τής άψΐδος (βλ. ε'ικ. 8), έχοντα άνόμοιον ΰψος, ώς εϊδομεν ανωτέρω (σ. 6).
Ταύτα φέρουσιν έπι τής άνω ταινίας και έν εϊδει παρυφής έλικα μετά φύλλων κισσοΰ
εις ώραίαν πα?\,αιοχριστιανικήν μορφήν κατά
την προς τά έξω όψιν των κοσμούνται διά
σταυρού έν μέσω φύλλων κισσοΰ ευρισκομένου
και περικλεισμένου έντός κύκλου, εκατέρωθεν
τοϋ οποίου ευρίσκονται ορθά άκανθοειδή κο-
σμήματα, κατά τάς πλαγίας όψεις των δέ δι*
ελίκων κΛηματίδος εις σχήμα κύκλων, περι-
,- π ■ . - · ς -·\ - κλειόντων εναλλάξ στσχρυλάς και φύλλα άμπέ-
1ι. Αιονοκρανοτ τον οιβήλον τον ναοϋηκος τον νανοριον. ' = Γ ~ I γ
λου ή τρίφυλλα. Εις τό ύψη?ν.ότερον έπίθημα
ή έλιξ συνεχίζεται καΐ εις δευτέραν σειράν, πληρούσα όλόκληρον την έπιφάνειαν. Ή προς
τό έσωτερικόν τέλος τοϋ ναϋδρίου όψις τών επιθημάτων τούτων σχηματίζει ιωνίζον κιονό-
κρανον μεθ' ηνωμένου έπιθήματος (είκ. ?>), κοσμουμένου δι' εκφυλισμένου κυματίου προσο-
μοιάζοντος φύλλα λωτού, διά σταυρού εντός κύκλου καΐ δι' έλικος μετά φύλλων κισσοΰ έπι
τής άνω ταινίας. Γενικώς ή τέχνη τοΰ πλουσίου και λεπτοϋ άμα διακόσμου τών έπιθημάτων
τούτων, εις άβαθες άνάγλυφον είργασμένων, είναι ίκανώς ξηρά καΐ έσχηματοποιημένη.
Έκ τής ανωτέρω γενομένης περιγραφής τών έπιθημάτων κατανοείται ότι πάντα τά
διακοσμητικά των θέματα εΐναι αύτά τά πα?αχιοχρ ιστία νικά, διαφέρουσι δέ τούτων τάπλζϊατα
μόνον κατά την κατωτέραν έκτέλεσιν ούτως ή ελιξ μετά φύλ?ι,ων κισσοΰ είναι γνωστόν παλαιο-
χριστιανικόν θέμα ~ διατηρηθέν δέ κατά τους ε'ικονομαχικούς χρόνους αποβαίνει τό χαρα-
κτηριστικόν θέμα τοΰ 9ου αιώνος διασωζόμενον και εις γ?ιυπτά τοΰ 10ου αιώνος 3· αί κλη-
ματίδες άφ'έτέρου τών πλαγίων όψεων είναι έν τών συνηθεστάτων διακοσμητικών θεμάτων
τής παλαιοχριστιανικής έποχής έναλλασσόμεναι προς τάς συγγενείς κατά την μορφήν
1 Βλ την ανωτέρω μνημονευθεϊσαν μελέτην τοΰ 8ίΓΖ}'- §επν3ΐα, Β}'Ζ. ΌβηΙίΐιΐίίΙοΓ, τόμ. 2ος ννΠβη, 1893, πίν. 30κ.ά.
§ο-\νδΜ έν Βγζ. Ζβίΐδοΐιν. III (1894) σελ. 11 κ.ε. ί Πρβλ. κληματίδας όμοία; και εις διάταξιν και εις τέ-
2 Βλ. "νΤΊιΙίί. ϋίβ ΚοπηβδίδΙπΓοΙιβ ίη Νϊοϋ&, 8ίΓ333 ■ χνην εις κοπτικά ανάγλυφα τοϋ 7ου αιώνος επί έλεφαντο-
βιΐΓ§, 1903, σελ 201, πρβλ και ΟβΙΙοπ, Βγζ&η1ΐιΐ6 ΕΙΓί στοϋ έν λναΐίϊ, ΑΙΜιγ. υηά. ππίίβΐ&ΐί· Βϊ1(1\νβΓΐνθ, ΒβΓ-
ατιά 0Γο1ΐ3βο1ο§^, ΟχίοΓά. 1911, σελ. 699. ϋη, 1909, Τβϋ I πίν. XXVII, Ν" 630, 632 κ. ά·
3 Πρβλ. ίωνίζοντα κιονόκρανα Κων/πόλεως έν 8ίΐ'Ζ}Γ-
Γ. Α. Σωτηρίου
ΑΕ 1924
γ. ο γλυπτός διάκοσμος
Τά άνευρεθέντα κατά. τάς άνασκαφάς τοϋ βυζαντινού ναϋδρίου των Θηβών μαρ-
μάρινα αρχιτεκτονικά καΐ διακοσμητικά ανάγλυφα είναι, ώς εΐπομεν, ικανά, κατά τοϋτο δέ
πολύτιμα, καθόσον συμπ?ιηρούσιτόν σύγχρονον (873) γλυπτόν διάκοσμο ν τοϋ καθολικού της
γειτονικής προς τό ήμέτερον κτίσμα Μονής έν Σκριποϋ (Όρχομενώ) 1, παρέχουσι δέ
οΰτο) πληρεστέραν ίδέαν τοϋ είδους τής τέχνης και τών διακοσμητικών θεμάτων των
επικρατούντων κατά τον 90ν αιώνα έν Ελλάδι.
Ή έλλειψις ετέρων — ακριβώς χρονολογημένων — γλυπτών και μνημείων καθόλου
τής έποχής ταύτης έν Ελλάδι, καθώς και σχετικής περί τούτων μελέτης, καθίστα άναγκαίαν
την λεπτομερή άνάλυσιν τών διακοσμητικών των θεμάτων, ήτις δύναται νά συμβάλη εις
την κατανόησιν τής εξελίξεως τοϋ βυζαντινού διακόσμου.
α) Γλυπτά άρχιτεκτονικά διασωζόμενα έν τωνανδρίω. Έκ τών αρχιτεκτονικών μελών τοϋ
ναϋδρίου τών Θηβών διεσώθησαν κατά χώραν δυο επιθήματα έπΐ τών κιονίσκων τοϋ τριλό-
6ου παραθύρου τής άψΐδος (βλ. ε'ικ. 8), έχοντα άνόμοιον ΰψος, ώς εϊδομεν ανωτέρω (σ. 6).
Ταύτα φέρουσιν έπι τής άνω ταινίας και έν εϊδει παρυφής έλικα μετά φύλλων κισσοΰ
εις ώραίαν πα?\,αιοχριστιανικήν μορφήν κατά
την προς τά έξω όψιν των κοσμούνται διά
σταυρού έν μέσω φύλλων κισσοΰ ευρισκομένου
και περικλεισμένου έντός κύκλου, εκατέρωθεν
τοϋ οποίου ευρίσκονται ορθά άκανθοειδή κο-
σμήματα, κατά τάς πλαγίας όψεις των δέ δι*
ελίκων κΛηματίδος εις σχήμα κύκλων, περι-
,- π ■ . - · ς -·\ - κλειόντων εναλλάξ στσχρυλάς και φύλλα άμπέ-
1ι. Αιονοκρανοτ τον οιβήλον τον ναοϋηκος τον νανοριον. ' = Γ ~ I γ
λου ή τρίφυλλα. Εις τό ύψη?ν.ότερον έπίθημα
ή έλιξ συνεχίζεται καΐ εις δευτέραν σειράν, πληρούσα όλόκληρον την έπιφάνειαν. Ή προς
τό έσωτερικόν τέλος τοϋ ναϋδρίου όψις τών επιθημάτων τούτων σχηματίζει ιωνίζον κιονό-
κρανον μεθ' ηνωμένου έπιθήματος (είκ. ?>), κοσμουμένου δι' εκφυλισμένου κυματίου προσο-
μοιάζοντος φύλλα λωτού, διά σταυρού εντός κύκλου καΐ δι' έλικος μετά φύλλων κισσοΰ έπι
τής άνω ταινίας. Γενικώς ή τέχνη τοΰ πλουσίου και λεπτοϋ άμα διακόσμου τών έπιθημάτων
τούτων, εις άβαθες άνάγλυφον είργασμένων, είναι ίκανώς ξηρά καΐ έσχηματοποιημένη.
Έκ τής ανωτέρω γενομένης περιγραφής τών έπιθημάτων κατανοείται ότι πάντα τά
διακοσμητικά των θέματα εΐναι αύτά τά πα?αχιοχρ ιστία νικά, διαφέρουσι δέ τούτων τάπλζϊατα
μόνον κατά την κατωτέραν έκτέλεσιν ούτως ή ελιξ μετά φύλ?ι,ων κισσοΰ είναι γνωστόν παλαιο-
χριστιανικόν θέμα ~ διατηρηθέν δέ κατά τους ε'ικονομαχικούς χρόνους αποβαίνει τό χαρα-
κτηριστικόν θέμα τοΰ 9ου αιώνος διασωζόμενον και εις γ?ιυπτά τοΰ 10ου αιώνος 3· αί κλη-
ματίδες άφ'έτέρου τών πλαγίων όψεων είναι έν τών συνηθεστάτων διακοσμητικών θεμάτων
τής παλαιοχριστιανικής έποχής έναλλασσόμεναι προς τάς συγγενείς κατά την μορφήν
1 Βλ την ανωτέρω μνημονευθεϊσαν μελέτην τοΰ 8ίΓΖ}'- §επν3ΐα, Β}'Ζ. ΌβηΙίΐιΐίίΙοΓ, τόμ. 2ος ννΠβη, 1893, πίν. 30κ.ά.
§ο-\νδΜ έν Βγζ. Ζβίΐδοΐιν. III (1894) σελ. 11 κ.ε. ί Πρβλ. κληματίδας όμοία; και εις διάταξιν και εις τέ-
2 Βλ. "νΤΊιΙίί. ϋίβ ΚοπηβδίδΙπΓοΙιβ ίη Νϊοϋ&, 8ίΓ333 ■ χνην εις κοπτικά ανάγλυφα τοϋ 7ου αιώνος επί έλεφαντο-
βιΐΓ§, 1903, σελ 201, πρβλ και ΟβΙΙοπ, Βγζ&η1ΐιΐ6 ΕΙΓί στοϋ έν λναΐίϊ, ΑΙΜιγ. υηά. ππίίβΐ&ΐί· Βϊ1(1\νβΓΐνθ, ΒβΓ-
ατιά 0Γο1ΐ3βο1ο§^, ΟχίοΓά. 1911, σελ. 699. ϋη, 1909, Τβϋ I πίν. XXVII, Ν" 630, 632 κ. ά·
3 Πρβλ. ίωνίζοντα κιονόκρανα Κων/πόλεως έν 8ίΐ'Ζ}Γ-