DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: O en Thēbais Byzantinos naos Grēgoriou tou Theologou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0027
Α Ε 1924
Ό έν Θήβαις ναός Γρηγορίου τον Θεολόγου
17
μενον δια σειράς άνθεμίου εναλλασσομένου προς ελικοειδείς όρπηκας και ή σχέσις τοΰ
οποίου προς ελληνιστικά πρότυπα εΐνε άμεσος. Ένταϋθα έχομεν τήν αύτήν μορφήν τοΰ
άνθεμίου, διασχιζομένου εις δύο ήμίση, άτινα ένούμενα προς τα αμέσως επόμενα ήμίση
έδωκαν πιθανώτατα την άφορμήν της με-
τατροπής τοΰ θέματος κατά τους βυζαν-
τινούς χρόνους 1.
2. Θωράκια. Πλην τοϋ ανωτέρω
έξετασθέντος έπιστυλίου τοϋ τέμπλου τοϋ
ναϋδρίου των Θηβών άνευρέθησαν και
δύο έκ των μαρμάρινων θωρακίων αύτοϋ. 26. 'ΕηιοχύΙ,ον Βυζαντ. Μονο,Ιο» Άθ,,νων.
Τό εν — διασωθέν σχεδόν ολόκληρο ν
(ύψους 0,98 πλ. 0,70 καΐ πάχ. 0,09 μ.) — είναι άνάγλυφον εις άμφοτέρας τάς όψεις του.
Έπί της μιάς όψεως (είκ. 27α) φέρει εντός ορθογωνίου—διττώς πλαισιουμένου δι'
εκφυλισμένου αστραγάλου καΐ σειράς κύκλων περικλειόντων ρόδακας — δύο αντιμέτω-
πους ταώς δάκνοντας κλάδον έκ τριφύλλων ενώ τρίτος παριστάμενος κάτωθεν δάκνει
όφιν τό εν τω μέσω κενόν πληροί έτερον μικρόν κακότεχνον πτηνόν. Ή διάταξις των
θεμάτων είναι αφελής, ή σχεδιοποίησις ξηρά καΐ έν γένει ή δλη έκτέλεσις βάρβαρος *
προδίδουσα σχέσιν προς τέχνην των νομάδων και ιδία προς κεντήματα ύφασμάτο)ν καΐ
κοσμήματα ετέρων έργων χειροτεχνίας και μάλιστα ξυλογλυπτικής, των οποίων έγίνοντο
πιθανώτατα άντιγραφαί. Τό θέμα όμως τών άντιμετοίπων και ραμφιζόντων πτηνών είναι,
ώς γνωστόν, έκ τών πλέον διαδεδομένων και εις θωράκια τής παλαιοχριστιανικής περιό-
δου (πρβλ. θωράκων Μουσείου έν Βερολίνω, παρά \ν~α1ίί, Αΐίοΐιι·. ΒΠά\νβΓΐίΘ, I, Ν° 34,
σελ. 21, έ'νθα αναφέρονται και έτερα σχετικά παραδείγματα).
Ή ετέρα όψις τοϋ αύτοϋ θωρακίου (είκ. 27 β) φέρει εντός πλαισίου εξ ορθών
φοινικοειδών ίσοσκε?αή σταυρόν έν μέσω κλάδων έκ τριφύλλων διακοσμήσεων, διηυθε-
τημένων εις καρδιόσχημα σχέδια περικλείοντα έκάστην κεραίαν τοΰ σταυροϋ, εις όλως
σχηματικήν διάταξιν.
Έκ τοΰ δευτέρου θωρακίου (είκ. 28) διεσώθη μόνον τό μέσον τμήμα καθ' όλον
αύτοϋ τό πλάτος (ΰψ. 0,73 μ.), ίκανόν ϊνα γνωρίση εις ημάς τό είδος τοΰ διακόσμου τού-
το διασωθέν τμήμα έχει οκτώ κύκλους έξ άπλής ταινίας έφαπτομένους και περικ?ιείον-
τας σταυρούς, ρόδακας κλπ. διατεθειμένους πέριξ κεντρικοΰ μεγαλυτέρου κύκλου, π?α)ρου-
μένου διά σταυροϋ, τά άκρα τών κεραιών τοΰ οποίου συνδέονται προς πλατέα τρίφυλλα 8.
1 Τό λυκοειδές μεμονωμένον—σύνηθες κόσμημα θ οι ■
ρακίων, Ιπκπυλίων, κιονόκρανων κ. οι. τής παλαιοχρι-
στιανικής εποχής με τήν παχεϊαν δίαμόρφωσιν τών ολίγων
( 3 ή 4 ) φύλλο>\·, ατινα ένθυμίζουσι τόν ες ακάνθου κά ■
λυκα (ΑθαηΙΙιΙΐ5ΐ£β1θ1ι) — δπερ υπέστη βραδύτερον ποικί-
λας μεταβολάς, έ/,ρησίμευσε δέ κα'ι ώς πρότυπον τής κατά-
στασης τυπικής διακοσμήσεοις τών κιονίσκων τών βυζαν -
τινών παραθύρων κ. αλλ. (πρβλ. 8ΐΓΖ3'£0\ν3ΐα έν ΑΕ 1902,
σελ. 35 κ.έ.) 0ά πραγματευθώμεν βραδύτερον προσάγοντες
νέα παραδείγματα έκ γλυπτών τών ελληνικών χωρών.
2 Ή κατάπτωσις αίίτη τής τέχνης παρατηρείται κατά
τόν 8ον και 9ον αιώνα εις πολλά έργα τής διακοσμητι-
κής γλυπτικής έν Ιταλία" πρβλ. Τθ0803, 810Π3 (ΙρΙΙ'ηγΙθ
ίΐ3ΐί3Π3, Τοί'ίηο, 1916, είκ. 173, 293 κ αλλ.· βλέπε και
03ιί3ΠΘθ, 1.'3Γθ1ιίίΘΐ;ΙυΓ3 ϊη Ι13ΙΪ3, είκ. 52 και 53 και
λΥιιΙίί, ΑΙΙοΙιγ. ιιηά ιιιϊΙιβΐ3ΐΙβΓΐϊο1ΐ6 Βϋ^νοΛβ, Τοϋ I,
ε. ά. Ν° 1714, 1731.
ϋ Τό μάρμαρον τοΰ θωρακίου τούτου φέρει όπισθεν
ρωμαϊκά ανάγλυφα έξ έ'λικος ακάνθου, ελήφθη δέ έξ αρ-
χαίας σαρκοφάγου (έντώ Μουσείω Θηβών—εις τήν δυτικήν
πλευράν τοΰ Πύργου - απόκειται μέγα τμήμα ρωμαϊκής σαρ-
κοφάγου, ής τεμάχιον είναι τό έν τώ ναϋδρίω ώς Οιοράκιον
χρησιμοποιηθέν' καϊ έτερον δέ τμήμα τής αύτής σαρκοφά-
γου έχον τάς αύτάς διακοσμήσεις ευρέθη κατά τάς άνα-
σκαφάς χρησιμοποιηθέν ίσως εις τό δάπεδον τοϋ άνασκα
φέντος μνημείου).
Ό έν Θήβαις ναός Γρηγορίου τον Θεολόγου
17
μενον δια σειράς άνθεμίου εναλλασσομένου προς ελικοειδείς όρπηκας και ή σχέσις τοΰ
οποίου προς ελληνιστικά πρότυπα εΐνε άμεσος. Ένταϋθα έχομεν τήν αύτήν μορφήν τοΰ
άνθεμίου, διασχιζομένου εις δύο ήμίση, άτινα ένούμενα προς τα αμέσως επόμενα ήμίση
έδωκαν πιθανώτατα την άφορμήν της με-
τατροπής τοΰ θέματος κατά τους βυζαν-
τινούς χρόνους 1.
2. Θωράκια. Πλην τοϋ ανωτέρω
έξετασθέντος έπιστυλίου τοϋ τέμπλου τοϋ
ναϋδρίου των Θηβών άνευρέθησαν και
δύο έκ των μαρμάρινων θωρακίων αύτοϋ. 26. 'ΕηιοχύΙ,ον Βυζαντ. Μονο,Ιο» Άθ,,νων.
Τό εν — διασωθέν σχεδόν ολόκληρο ν
(ύψους 0,98 πλ. 0,70 καΐ πάχ. 0,09 μ.) — είναι άνάγλυφον εις άμφοτέρας τάς όψεις του.
Έπί της μιάς όψεως (είκ. 27α) φέρει εντός ορθογωνίου—διττώς πλαισιουμένου δι'
εκφυλισμένου αστραγάλου καΐ σειράς κύκλων περικλειόντων ρόδακας — δύο αντιμέτω-
πους ταώς δάκνοντας κλάδον έκ τριφύλλων ενώ τρίτος παριστάμενος κάτωθεν δάκνει
όφιν τό εν τω μέσω κενόν πληροί έτερον μικρόν κακότεχνον πτηνόν. Ή διάταξις των
θεμάτων είναι αφελής, ή σχεδιοποίησις ξηρά καΐ έν γένει ή δλη έκτέλεσις βάρβαρος *
προδίδουσα σχέσιν προς τέχνην των νομάδων και ιδία προς κεντήματα ύφασμάτο)ν καΐ
κοσμήματα ετέρων έργων χειροτεχνίας και μάλιστα ξυλογλυπτικής, των οποίων έγίνοντο
πιθανώτατα άντιγραφαί. Τό θέμα όμως τών άντιμετοίπων και ραμφιζόντων πτηνών είναι,
ώς γνωστόν, έκ τών πλέον διαδεδομένων και εις θωράκια τής παλαιοχριστιανικής περιό-
δου (πρβλ. θωράκων Μουσείου έν Βερολίνω, παρά \ν~α1ίί, Αΐίοΐιι·. ΒΠά\νβΓΐίΘ, I, Ν° 34,
σελ. 21, έ'νθα αναφέρονται και έτερα σχετικά παραδείγματα).
Ή ετέρα όψις τοϋ αύτοϋ θωρακίου (είκ. 27 β) φέρει εντός πλαισίου εξ ορθών
φοινικοειδών ίσοσκε?αή σταυρόν έν μέσω κλάδων έκ τριφύλλων διακοσμήσεων, διηυθε-
τημένων εις καρδιόσχημα σχέδια περικλείοντα έκάστην κεραίαν τοΰ σταυροϋ, εις όλως
σχηματικήν διάταξιν.
Έκ τοΰ δευτέρου θωρακίου (είκ. 28) διεσώθη μόνον τό μέσον τμήμα καθ' όλον
αύτοϋ τό πλάτος (ΰψ. 0,73 μ.), ίκανόν ϊνα γνωρίση εις ημάς τό είδος τοΰ διακόσμου τού-
το διασωθέν τμήμα έχει οκτώ κύκλους έξ άπλής ταινίας έφαπτομένους και περικ?ιείον-
τας σταυρούς, ρόδακας κλπ. διατεθειμένους πέριξ κεντρικοΰ μεγαλυτέρου κύκλου, π?α)ρου-
μένου διά σταυροϋ, τά άκρα τών κεραιών τοΰ οποίου συνδέονται προς πλατέα τρίφυλλα 8.
1 Τό λυκοειδές μεμονωμένον—σύνηθες κόσμημα θ οι ■
ρακίων, Ιπκπυλίων, κιονόκρανων κ. οι. τής παλαιοχρι-
στιανικής εποχής με τήν παχεϊαν δίαμόρφωσιν τών ολίγων
( 3 ή 4 ) φύλλο>\·, ατινα ένθυμίζουσι τόν ες ακάνθου κά ■
λυκα (ΑθαηΙΙιΙΐ5ΐ£β1θ1ι) — δπερ υπέστη βραδύτερον ποικί-
λας μεταβολάς, έ/,ρησίμευσε δέ κα'ι ώς πρότυπον τής κατά-
στασης τυπικής διακοσμήσεοις τών κιονίσκων τών βυζαν -
τινών παραθύρων κ. αλλ. (πρβλ. 8ΐΓΖ3'£0\ν3ΐα έν ΑΕ 1902,
σελ. 35 κ.έ.) 0ά πραγματευθώμεν βραδύτερον προσάγοντες
νέα παραδείγματα έκ γλυπτών τών ελληνικών χωρών.
2 Ή κατάπτωσις αίίτη τής τέχνης παρατηρείται κατά
τόν 8ον και 9ον αιώνα εις πολλά έργα τής διακοσμητι-
κής γλυπτικής έν Ιταλία" πρβλ. Τθ0803, 810Π3 (ΙρΙΙ'ηγΙθ
ίΐ3ΐί3Π3, Τοί'ίηο, 1916, είκ. 173, 293 κ αλλ.· βλέπε και
03ιί3ΠΘθ, 1.'3Γθ1ιίίΘΐ;ΙυΓ3 ϊη Ι13ΙΪ3, είκ. 52 και 53 και
λΥιιΙίί, ΑΙΙοΙιγ. ιιηά ιιιϊΙιβΐ3ΐΙβΓΐϊο1ΐ6 Βϋ^νοΛβ, Τοϋ I,
ε. ά. Ν° 1714, 1731.
ϋ Τό μάρμαρον τοΰ θωρακίου τούτου φέρει όπισθεν
ρωμαϊκά ανάγλυφα έξ έ'λικος ακάνθου, ελήφθη δέ έξ αρ-
χαίας σαρκοφάγου (έντώ Μουσείω Θηβών—εις τήν δυτικήν
πλευράν τοΰ Πύργου - απόκειται μέγα τμήμα ρωμαϊκής σαρ-
κοφάγου, ής τεμάχιον είναι τό έν τώ ναϋδρίω ώς Οιοράκιον
χρησιμοποιηθέν' καϊ έτερον δέ τμήμα τής αύτής σαρκοφά-
γου έχον τάς αύτάς διακοσμήσεις ευρέθη κατά τάς άνα-
σκαφάς χρησιμοποιηθέν ίσως εις τό δάπεδον τοϋ άνασκα
φέντος μνημείου).