DOI Artikel:
Sōtēriu, Geōrgios A.: O en Thēbais Byzantinos naos Grēgoriou tou Theologou
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0036
26 Γ. Α. Σωτηρίου Α Ε 1924
κύριον σημεΐον της έρεύνης ημών) εϊδομεν άφ" ενός μεν στενή ν σχέσιν και συνέχισιν
έν γένει,— με τινας μεταβολάς επί τό σχηματικώτερον —μεγάλου μέρους της παλαιοχρι-
στιανικής διακοσμητικής και άφ" ετέρου εϊσαγωγήν νέων θεμάτων προερχομένων έκ
τοΰ πλουσίου διακόσμου της Ανατολής.
Την συνέχισιν ταύτης της παλαιοχριστιανικής γλ,υπτικής έν Ελλάδι μέ ικανήν πολλά-
κις κατάπτωσιν εκτελέσεως, λ.χ. κατανοοϋμεν ως προερχομένην έκ των γενομένων μετά τους
χρόνους τοΰ Ιουστινιανού βαρβαρικών επιδρομών εις τάς έλ?α]νικάς χώρας —την είσαγωγήν
δε νέων ανατολικών θεμάτων δυνάμεθα να έρμηνεύσωμεν έκ τοΰ εμπορίου. Είναι γνω-
στόν, δτι έν Θήβαις, Πάτραις, Κορίνθω κ. άλλ. 1 ήκμαζεν ή ίστουργία τών σηρικών μάλι-
στα υφασμάτων, αναπτυχθείσα κυρίως ένεκα συναγωνισμού προς τά ανατολικά υφάσματα
και μικροτεχνήματα, τά μεταφερόμενα από τής Συρίας εις τήν Δύσιν. Ή Ελλάς, ώς έν
τω μέσα) τής Μεσογείου ευρισκομένη, ήτο ό φυσικός σταθμός τών μεταφερόντων τά έμπο-
ρεύματα πλοίων και τοϋτο ακριβώς συνετέλεσεν εις τήν άνάπτυξιν και άκμήν μεγά?ιων αγο-
ρών έν Ελλάδι, περιγραφάς τών οποίων άναγινώσκομεν ε'ις βυζαντινούς συγγραφείς ~.
Είναι έπόμενον, δτι τά αντικείμενα ταϋτα τής ανατολικής μικροτεχνίας, κυκλοφο-
ρούντα έν ΈλΛάδι—καΐ ώς πολύτιμα προσφερόμενα πολλάκις εις ναούς και μονάς — κατέ-
στησαν οικεία και τά διακοσμητικά των θέματα βαθμηδόν έπεκράτησαν και εισήχθησαν
ώς έγχώριος πλέον διάκοσμος και εις εργα τής χριστιανικής γλυπτικής.
Νεώτεροι ιστορικοί τής τέχνης διαφοροτρόπως έρμηνεύουσι τήν βυζαντινήν διακοσμη-
τικήν τών ελληνικών χωρών 3. Τό αληθές είναι δτι έν Ελλάδι κατά τον 90ν αιώνα, έφ' δσον
έκ τών χρονολογημένων μνημείων Σκριποΰς, Θηβών Χαλκίδος καΐ Αθηνών δυνάμεθα νά
κρίνω μεν, διατηρούνται τά παλαιοχριστιανικά στοιχεία — εισάγονται δέ, δι' ους λόγους εϊδο-
μεν ανωτέρω, καΐ θέματα προερχόμενα έκτης ανατολική; τέχνης Άπό τοΰ 10ου αιώνος επε-
κτείνεται πλειότερον και εις τήν Ελλάδα τό κϋμα τών καθαρώς ανατολικών ζώων τοΰ είδους
τών γλυπτών τοΰ ναοί) τής Γοργοεπηκόου παρά τήν Μητρόπολιν Αθηνών, άπό τοΰ 11ου δέ
αιώνος και εξής άκολουθοϋσι τά πλέγματα, τά κουφικά και τά άραβουργήματα καθόλου
Άλλα και ταϋτα δεν άποτελοΰσι τον μόνον κύκλον τών θεμάτων τής δευτέρας χιλιε-
τηρίδος, ώς έπ' ευκαιρία άλλης μελέτης θά εΐδωμεν παραλλή?ιως εχομέν και τότε άναζω-
πύρησιν παλαιοχριστιανικών θεμάτων και άναβίωσιν παλαιοτέρας πλαστικής τέχνης, ήτις
συμβαδίζει προς τά πρώτα. Συχνότατα παρατηρείται έγκατάλειψις επί τινα χρόνον ενός
θέματος και επάνοδος αύτοΰ μετά έ'να ή δύο αιώνας έκ νέου (ώς και ανωτέρω εις τινα
θέματα παρειηρήσαμεν), δπερ οφείλεται εις τήν παράδοσιν, ήτις συνέχει και διέπει
όλόκληρον τήν βυζαντινήν διακοσμητικήν γλυπτικήν, τής οποίας έχομεν πολλάκις έπι-
Οίωσιν ού μόνον εις διακοσμητικά θέματα, άλλ' εις ώρισμένας έποχάς και εις αυτήν
ταύτην τήν τέχνην και τήν τεχνουργίαν.
Γ. Α. Σωτηρίου.
1 Περί της άκμής της ίστουργίας εν Πάτραις και Κορίνθφ
βλέπε Θεοφάνους συνέχειαν, έκδ. Βόννης, σελ. 316—321,
ή άκμή δέ τής Θηβαϊκής ίστουργίας μαρτυρεΐται υπό τοϋ
Νικήτα Χωνιάτου (έκδ. Βόννης σ. 99 και 608), Βενιαμίν
Τουδέλα παρά ΤηϊθΙ, άβ Τ1ιθ383ΐοηίθ3, σ. 223, 427) κ ά
2 Βλ. περιγραφήν άγορας βυζαντινής Θεσσαλονίκης
έν Γ. -ωτηρίου, ό ναός τοϋ Αγίου Δημητρίου, Αθήναι
1920, σελ. 7 κ.έ. πρβλ. και περί αγορών έν έλληνικαΐς
χώοίας, τοϋ ανιοΰ, έν Αρχαιολογικό) Δελτίφ, 1916, σελ.
41 κ.έ κσί γενικώς τό λαμπρύν έργον τοϋ λν. Ηβηά,
Ο-βδοΙιϊοΓίίβ Λθβ Ειθνάι\ί1ΐ8ηάβΐ8 ίνα ΜϊίΐΘίαΙΙβι·, 8ΐαΙΐ·
§·αΓΐ, 1879, τόμ. Β. σελ. 335 κ. έ, 616 κ.' έ.
ί{ Βλ. 8ΐι·ζγ£θ\ν5^ί έν Αηιϊιία, έ. ά. σελ. 375 κ.έ.
πρβλ. και Γ. Σωτηρίου, αί Βυζαντιναί Σπουδαί, Αθήναι,
1920, σελ. 6 κ.έ Τό πρόβλημα τής καταγωγής τών ανα-
τολικών θεμάτων έν τή χριστιανική γλυπτική τής Ελλά-
δος πραγματευύμεθα εις είδικήν μελέτην, ήτις έλπίζομεν
ταχέως νά 'ίδη τό φώς.
κύριον σημεΐον της έρεύνης ημών) εϊδομεν άφ" ενός μεν στενή ν σχέσιν και συνέχισιν
έν γένει,— με τινας μεταβολάς επί τό σχηματικώτερον —μεγάλου μέρους της παλαιοχρι-
στιανικής διακοσμητικής και άφ" ετέρου εϊσαγωγήν νέων θεμάτων προερχομένων έκ
τοΰ πλουσίου διακόσμου της Ανατολής.
Την συνέχισιν ταύτης της παλαιοχριστιανικής γλ,υπτικής έν Ελλάδι μέ ικανήν πολλά-
κις κατάπτωσιν εκτελέσεως, λ.χ. κατανοοϋμεν ως προερχομένην έκ των γενομένων μετά τους
χρόνους τοΰ Ιουστινιανού βαρβαρικών επιδρομών εις τάς έλ?α]νικάς χώρας —την είσαγωγήν
δε νέων ανατολικών θεμάτων δυνάμεθα να έρμηνεύσωμεν έκ τοΰ εμπορίου. Είναι γνω-
στόν, δτι έν Θήβαις, Πάτραις, Κορίνθω κ. άλλ. 1 ήκμαζεν ή ίστουργία τών σηρικών μάλι-
στα υφασμάτων, αναπτυχθείσα κυρίως ένεκα συναγωνισμού προς τά ανατολικά υφάσματα
και μικροτεχνήματα, τά μεταφερόμενα από τής Συρίας εις τήν Δύσιν. Ή Ελλάς, ώς έν
τω μέσα) τής Μεσογείου ευρισκομένη, ήτο ό φυσικός σταθμός τών μεταφερόντων τά έμπο-
ρεύματα πλοίων και τοϋτο ακριβώς συνετέλεσεν εις τήν άνάπτυξιν και άκμήν μεγά?ιων αγο-
ρών έν Ελλάδι, περιγραφάς τών οποίων άναγινώσκομεν ε'ις βυζαντινούς συγγραφείς ~.
Είναι έπόμενον, δτι τά αντικείμενα ταϋτα τής ανατολικής μικροτεχνίας, κυκλοφο-
ρούντα έν ΈλΛάδι—καΐ ώς πολύτιμα προσφερόμενα πολλάκις εις ναούς και μονάς — κατέ-
στησαν οικεία και τά διακοσμητικά των θέματα βαθμηδόν έπεκράτησαν και εισήχθησαν
ώς έγχώριος πλέον διάκοσμος και εις εργα τής χριστιανικής γλυπτικής.
Νεώτεροι ιστορικοί τής τέχνης διαφοροτρόπως έρμηνεύουσι τήν βυζαντινήν διακοσμη-
τικήν τών ελληνικών χωρών 3. Τό αληθές είναι δτι έν Ελλάδι κατά τον 90ν αιώνα, έφ' δσον
έκ τών χρονολογημένων μνημείων Σκριποΰς, Θηβών Χαλκίδος καΐ Αθηνών δυνάμεθα νά
κρίνω μεν, διατηρούνται τά παλαιοχριστιανικά στοιχεία — εισάγονται δέ, δι' ους λόγους εϊδο-
μεν ανωτέρω, καΐ θέματα προερχόμενα έκτης ανατολική; τέχνης Άπό τοΰ 10ου αιώνος επε-
κτείνεται πλειότερον και εις τήν Ελλάδα τό κϋμα τών καθαρώς ανατολικών ζώων τοΰ είδους
τών γλυπτών τοΰ ναοί) τής Γοργοεπηκόου παρά τήν Μητρόπολιν Αθηνών, άπό τοΰ 11ου δέ
αιώνος και εξής άκολουθοϋσι τά πλέγματα, τά κουφικά και τά άραβουργήματα καθόλου
Άλλα και ταϋτα δεν άποτελοΰσι τον μόνον κύκλον τών θεμάτων τής δευτέρας χιλιε-
τηρίδος, ώς έπ' ευκαιρία άλλης μελέτης θά εΐδωμεν παραλλή?ιως εχομέν και τότε άναζω-
πύρησιν παλαιοχριστιανικών θεμάτων και άναβίωσιν παλαιοτέρας πλαστικής τέχνης, ήτις
συμβαδίζει προς τά πρώτα. Συχνότατα παρατηρείται έγκατάλειψις επί τινα χρόνον ενός
θέματος και επάνοδος αύτοΰ μετά έ'να ή δύο αιώνας έκ νέου (ώς και ανωτέρω εις τινα
θέματα παρειηρήσαμεν), δπερ οφείλεται εις τήν παράδοσιν, ήτις συνέχει και διέπει
όλόκληρον τήν βυζαντινήν διακοσμητικήν γλυπτικήν, τής οποίας έχομεν πολλάκις έπι-
Οίωσιν ού μόνον εις διακοσμητικά θέματα, άλλ' εις ώρισμένας έποχάς και εις αυτήν
ταύτην τήν τέχνην και τήν τεχνουργίαν.
Γ. Α. Σωτηρίου.
1 Περί της άκμής της ίστουργίας εν Πάτραις και Κορίνθφ
βλέπε Θεοφάνους συνέχειαν, έκδ. Βόννης, σελ. 316—321,
ή άκμή δέ τής Θηβαϊκής ίστουργίας μαρτυρεΐται υπό τοϋ
Νικήτα Χωνιάτου (έκδ. Βόννης σ. 99 και 608), Βενιαμίν
Τουδέλα παρά ΤηϊθΙ, άβ Τ1ιθ383ΐοηίθ3, σ. 223, 427) κ ά
2 Βλ. περιγραφήν άγορας βυζαντινής Θεσσαλονίκης
έν Γ. -ωτηρίου, ό ναός τοϋ Αγίου Δημητρίου, Αθήναι
1920, σελ. 7 κ.έ. πρβλ. και περί αγορών έν έλληνικαΐς
χώοίας, τοϋ ανιοΰ, έν Αρχαιολογικό) Δελτίφ, 1916, σελ.
41 κ.έ κσί γενικώς τό λαμπρύν έργον τοϋ λν. Ηβηά,
Ο-βδοΙιϊοΓίίβ Λθβ Ειθνάι\ί1ΐ8ηάβΐ8 ίνα ΜϊίΐΘίαΙΙβι·, 8ΐαΙΐ·
§·αΓΐ, 1879, τόμ. Β. σελ. 335 κ. έ, 616 κ.' έ.
ί{ Βλ. 8ΐι·ζγ£θ\ν5^ί έν Αηιϊιία, έ. ά. σελ. 375 κ.έ.
πρβλ. και Γ. Σωτηρίου, αί Βυζαντιναί Σπουδαί, Αθήναι,
1920, σελ. 6 κ.έ Τό πρόβλημα τής καταγωγής τών ανα-
τολικών θεμάτων έν τή χριστιανική γλυπτική τής Ελλά-
δος πραγματευύμεθα εις είδικήν μελέτην, ήτις έλπίζομεν
ταχέως νά 'ίδη τό φώς.