ΑΕ 1924
Παρατηρήσεις περι τών έκ βρούνξου άρχαίων αντικειμένων
91
μετρίως προοήγετο, πολλών και καλών έργων, ώς έ'οικεν ϋ'εατήν γεγενημένον, έ&αύ
μαξε δέ τοϋ χαλκού το άνϋ·ηρόν ώς ου πίνω προοεοικός ούδ' ίώ, βαφη δέ κυάνου
οτίλβοντος, ώστε καΐ παϊξαι τι προς τους ναυάρχους «άπ' εκείνων γαρ είρκται της
ϋ·έας οΐον άτεχνώς ϋ-αλαττίους τη χρόα, και βυΦίοις έοτεϊται. Αφ' οϋν εφη κράσις
τις ην και φάρμαξις τών πάλαι τεχνιτών περι τον χαλκόν».
Τήν γνώμην αυτήν τοϋ έπισκέπτου οτι οί παλαιοί τεχνΐται πιθανώς μετεχειρίζοντο
τοιαύτην μέθοδον, δεν φαίνεται συμμεριζόμενος ό Πλούταρχος, άλλ* αποδίδει την ίδιά-
ζουσαν αυτήν πάτιναν εις τύ ιδιάζον της ατμοσφαίρας τών Δελφών καΐ την πίεσιν, ήν ό
άπό τών βουνών ισχυρώς πνέων άνεμος ήσκει δια χρόνου μακροϋ έπι τών αγαλμάτων.
Δεκαπέντε έτη βραδύτερον υ αρχαιολόγος Ηβηπ Ι^οοίιαί 1 περιγράφων τότε άνευρεθέν εν
Δωθώντ] αγαλμάτων τι της Αφροδίτης, της αυτής συλλογής Καραπάνου, αποφαίνεται οτι
τοϋτο ήτο αδύνατον να έλαβε τήν πάτιναν έκ τοϋ ελευθέρου άέρος ή μάλλον τής γής,
διότι εις τό ΰπαιθρον βε6αίως τοιούτον μικρόν κόσμημα -21 έκ. ύψους — δεν θά εύρίσκετο
άλλ' εντός κλειστού χώρου, και ότι άναμφιβόλως δια τής πατίνας θά ήτο τεχνιτώς κεχρω-
σμένον προ τής καταχώσεως αύτοΰ έν τω έδάφει. Επικαλείται δ' οΰτω τό ρηθέν χωρίον,
προσθέτει καΐ άλλα τινά προς έπίρροίσιν τής γνώμης του, έν οΐς ότι ευρέθησαν και έλασ-
μάτια λεπτά ώς φύλλα χάρτου, φέροντα όμοίαν στιλπνήν πάτιναν, αποφαινόμενος ότι τόσον
λεπτά έλασμάτια, άν εΐχον διαβρωθή υπό τής όξειδώσεως, θά εΐχον μεταβληθή ε'ις εΰθρυ-
πτόν τι σώ[ΐα, ένώ ταΰτα διετήρησαν τήν μεταλλικήν αυτών άντοχήν και ελαστικότητα.
Εκφράζει περαιτέρω, πολύ ορθώς, τήν γνώμην ότι πλήν τοϋ καλλιτεχνικού λόγου ϊσως
ή τεχνητή αΰτη πάτινα άπεσκόπει και τήν κατά τών ατμοσφαιρικών μεταβολών άντίστα-
σιν τοϋ αντικειμένου.
Κατά τής τοιαύτης γνώμης διό. μακράς διατριβής δημοσιευθείσης εις τήν Γαλλικήν
Άρχαιολογικήν Έπιθεοορησιν τω 1890 άντεπεςήλθεν ό αρχαιολόγος Γ. άβ νϊ11βηοΪ8γ 2.
Ούτος αντικρούει τήν γνώμην τοϋ κ. Εβοΐι&ί διά πολλών επιχειρημάτων, άλλων
άσθενεστέρων και άλλων ϊσχυροτέροον, περί ων θά εϊπω περαιτέρω. Τό αυτό έτος ό ΊλοΙιάι
άπήντησεν εις τύ αύτο περιοδικόν Έκ τών άντιπαρατηρήσεων αύτοΰ σημειώ τύ γεγο-
νός ότι τύ έν λόγω άγαλμάτιον τής Αφροδίτης ήτο κοίλον και διμερές, οτι ή ωραία
πάτινα ή λεία και στιλπνή ύπάρχει μόνον ε'ις έξωτερικά, τά θεατά, μέρη, ένω το έσωτερικύν
ύπύ τήν έπίδρασιν τής ύγράς γης άπέκτησε άκανόνιστον πρασίνην πάτιναν και ότι μέρη
τινά μεταλλικά χρησιμεύοντα πρύς προσαρμογήν τών δύο μερών έξ ων συνίσταται τύ
άγαλμάτιον δεν εΐχον προσβληθή ούδαμώς, μή έλθόντα ε'ις έπαφήν πρύς τήν γήν ή τόν
άέρα.ΈπΙ πλέον σημειώ και τήν παρατήρησιν πρύς τόν νϊ11βηοΪ8γ ότιή πάτινα τώνδιαφόρων
τούτων αγαλματίων εΐνε διάφορος εις τά διάφορα άντικείμενα, ώς δύναται τις νά τά ϊδη
εις τό Μουσεΐόν μας. Ε'ις άλλα έχει τύ χρώμα σμαράγδου, εις άλλα Οαλασσόχρουλ', ώχρο-
πράσινον και ε'ις άλλα άλλο. Ένφ ό νΠΙθηοίδν, όστις δέν είχεν Ίδή τά άντικείμενα, δε-
χόμενος ότι ή πάτινα τών Δωδιοναίων βρούνζων ήτο ομοιόμορφος, λέγει οτι αυτη οφεί-
λεται ένεκα τούτου εις τάς άτμοσφαιρικάς επιδράσεις, διότι, άν ήτο, λέγει, τεχνητή, θά ήτο
οπωσδήποτε διαφόροον άποχρώσεων. "Ινα συμπληρώσω τήν τεχνικήν έπΙ τοϋ θέματος
1 Κβνιιβ ΑΓοΙιόοΙο^ϊςυο 1896 I 07 και 331.
2 Αυτόθι σελ. 194.
3 Αυτόθι 1890 II σελ. 331.
Παρατηρήσεις περι τών έκ βρούνξου άρχαίων αντικειμένων
91
μετρίως προοήγετο, πολλών και καλών έργων, ώς έ'οικεν ϋ'εατήν γεγενημένον, έ&αύ
μαξε δέ τοϋ χαλκού το άνϋ·ηρόν ώς ου πίνω προοεοικός ούδ' ίώ, βαφη δέ κυάνου
οτίλβοντος, ώστε καΐ παϊξαι τι προς τους ναυάρχους «άπ' εκείνων γαρ είρκται της
ϋ·έας οΐον άτεχνώς ϋ-αλαττίους τη χρόα, και βυΦίοις έοτεϊται. Αφ' οϋν εφη κράσις
τις ην και φάρμαξις τών πάλαι τεχνιτών περι τον χαλκόν».
Τήν γνώμην αυτήν τοϋ έπισκέπτου οτι οί παλαιοί τεχνΐται πιθανώς μετεχειρίζοντο
τοιαύτην μέθοδον, δεν φαίνεται συμμεριζόμενος ό Πλούταρχος, άλλ* αποδίδει την ίδιά-
ζουσαν αυτήν πάτιναν εις τύ ιδιάζον της ατμοσφαίρας τών Δελφών καΐ την πίεσιν, ήν ό
άπό τών βουνών ισχυρώς πνέων άνεμος ήσκει δια χρόνου μακροϋ έπι τών αγαλμάτων.
Δεκαπέντε έτη βραδύτερον υ αρχαιολόγος Ηβηπ Ι^οοίιαί 1 περιγράφων τότε άνευρεθέν εν
Δωθώντ] αγαλμάτων τι της Αφροδίτης, της αυτής συλλογής Καραπάνου, αποφαίνεται οτι
τοϋτο ήτο αδύνατον να έλαβε τήν πάτιναν έκ τοϋ ελευθέρου άέρος ή μάλλον τής γής,
διότι εις τό ΰπαιθρον βε6αίως τοιούτον μικρόν κόσμημα -21 έκ. ύψους — δεν θά εύρίσκετο
άλλ' εντός κλειστού χώρου, και ότι άναμφιβόλως δια τής πατίνας θά ήτο τεχνιτώς κεχρω-
σμένον προ τής καταχώσεως αύτοΰ έν τω έδάφει. Επικαλείται δ' οΰτω τό ρηθέν χωρίον,
προσθέτει καΐ άλλα τινά προς έπίρροίσιν τής γνώμης του, έν οΐς ότι ευρέθησαν και έλασ-
μάτια λεπτά ώς φύλλα χάρτου, φέροντα όμοίαν στιλπνήν πάτιναν, αποφαινόμενος ότι τόσον
λεπτά έλασμάτια, άν εΐχον διαβρωθή υπό τής όξειδώσεως, θά εΐχον μεταβληθή ε'ις εΰθρυ-
πτόν τι σώ[ΐα, ένώ ταΰτα διετήρησαν τήν μεταλλικήν αυτών άντοχήν και ελαστικότητα.
Εκφράζει περαιτέρω, πολύ ορθώς, τήν γνώμην ότι πλήν τοϋ καλλιτεχνικού λόγου ϊσως
ή τεχνητή αΰτη πάτινα άπεσκόπει και τήν κατά τών ατμοσφαιρικών μεταβολών άντίστα-
σιν τοϋ αντικειμένου.
Κατά τής τοιαύτης γνώμης διό. μακράς διατριβής δημοσιευθείσης εις τήν Γαλλικήν
Άρχαιολογικήν Έπιθεοορησιν τω 1890 άντεπεςήλθεν ό αρχαιολόγος Γ. άβ νϊ11βηοΪ8γ 2.
Ούτος αντικρούει τήν γνώμην τοϋ κ. Εβοΐι&ί διά πολλών επιχειρημάτων, άλλων
άσθενεστέρων και άλλων ϊσχυροτέροον, περί ων θά εϊπω περαιτέρω. Τό αυτό έτος ό ΊλοΙιάι
άπήντησεν εις τύ αύτο περιοδικόν Έκ τών άντιπαρατηρήσεων αύτοΰ σημειώ τύ γεγο-
νός ότι τύ έν λόγω άγαλμάτιον τής Αφροδίτης ήτο κοίλον και διμερές, οτι ή ωραία
πάτινα ή λεία και στιλπνή ύπάρχει μόνον ε'ις έξωτερικά, τά θεατά, μέρη, ένω το έσωτερικύν
ύπύ τήν έπίδρασιν τής ύγράς γης άπέκτησε άκανόνιστον πρασίνην πάτιναν και ότι μέρη
τινά μεταλλικά χρησιμεύοντα πρύς προσαρμογήν τών δύο μερών έξ ων συνίσταται τύ
άγαλμάτιον δεν εΐχον προσβληθή ούδαμώς, μή έλθόντα ε'ις έπαφήν πρύς τήν γήν ή τόν
άέρα.ΈπΙ πλέον σημειώ και τήν παρατήρησιν πρύς τόν νϊ11βηοΪ8γ ότιή πάτινα τώνδιαφόρων
τούτων αγαλματίων εΐνε διάφορος εις τά διάφορα άντικείμενα, ώς δύναται τις νά τά ϊδη
εις τό Μουσεΐόν μας. Ε'ις άλλα έχει τύ χρώμα σμαράγδου, εις άλλα Οαλασσόχρουλ', ώχρο-
πράσινον και ε'ις άλλα άλλο. Ένφ ό νΠΙθηοίδν, όστις δέν είχεν Ίδή τά άντικείμενα, δε-
χόμενος ότι ή πάτινα τών Δωδιοναίων βρούνζων ήτο ομοιόμορφος, λέγει οτι αυτη οφεί-
λεται ένεκα τούτου εις τάς άτμοσφαιρικάς επιδράσεις, διότι, άν ήτο, λέγει, τεχνητή, θά ήτο
οπωσδήποτε διαφόροον άποχρώσεων. "Ινα συμπληρώσω τήν τεχνικήν έπΙ τοϋ θέματος
1 Κβνιιβ ΑΓοΙιόοΙο^ϊςυο 1896 I 07 και 331.
2 Αυτόθι σελ. 194.
3 Αυτόθι 1890 II σελ. 331.