DOI article:
Zengelēs, Kōnstantinos D.: Paratērēseis peri tōn ek brounzou archaiōn antikeimenōn
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14363#0107
ΑΕ 1924
Παρατηρήσεις περί τών έκ βρούνξου άρχαίων Αντικειμένων
97
Ό Πλίνιος επίσης αναφέρει δτι προς προφύλαξιν τοϋ βρούνζου άπό τής φθοράς
της ατμοσφαίρας ήλειφον τά αντικείμενα δια καταλλήλων ουσιών και μάλιστα ελαίου 1.
Έκ τούτων όλων καθίσταται δήλον ότι έγνώριζον καΐ έφήρμοζον την κατ έπιφά-
νειαν μεταλλαγήν τοϋ φυσικοΰ χρώματος τοΰ βρούνζου εις την αρχαιότητα καΐ εΐνε πολύ
πιθανόν δτι, ώς σήμερον λ. χ. εθίζεται ή κατασκευή βρούνζου χρώματος σοκολάτας δι'
έργα καλλιτεχνικά (Βγοπζθ ο,'&γΙ), εις έργαστήριόν τι των πάλαι τεχνητών, θά κατε-
σκεύαζον επιχρίσματα άπομιμούμενα τεχνητώς το χρώμα — πράσινον ή κυανοπράσινον
Γ| κυανοΰν — της φυσικής πατίνας ώς τοιούτον αναμφιβόλως ήτο και τό ατιλπνόν
κνάνεον χρώμα τών ναυάρχων, δπερ εξέπληξε τον γνώστην των τοιούτων καλλιτεχνη-
μάτων ξένον.
θά ητο Ίσως δυνατόν, Ινα έξηγηθή ή φυσική παραγωγή εύγενοΰς στιλπνής πατί-
νας, να ύποστηριθχή ότι εις την στιλπνήν έπιφάνειαν βρούνζου επί έτη έκοεθειιιένην εις
•όμοιόιιορφον έπίδρασι\ εΪΓε αέρος εϊτε γης ήδύνατο νά παραχθή στιλπνή επίσης πάτινα,
και ουτω νά έξηγηΟή ή ευγενής πάτινα τών Δωδωναίων ευρημάτιον.
Τοϋτο δεν φρονοΰμεν όπ εΐνε δυνατόν άνευ μηχανικής στιλθιόσεως έστιο και υπό
τους όρους τούτους, καθ' όσον κατά τήν διό. μή μεταλλικών παραγόντων χημικήν άλλοίω-
σιν μεταλλικής επιφανείας — άν αΰιη δεν εΐνε εξαιρετικώς επιπόλαια και ασθενέστατη —
παράγεται πάντοτε επιφάνεια άλαιιπής. Περί τούτου ήθελήσαμεν νά πεισθώμεν επί πλέον
και διά πειράματος.
"Εθεσα χαλκά νομίσματα κατάστιλπνα εντός διαλύματος χλωριούχου αμμωνίου
μετά τίνων σταγόνων υδροχλωρικού οξέος επί ένα μήνα. Παρήχθη έπ' αυτών ώραία
ομαλή πάτινα άλλ'άνευ ουδεμίας στιλπνότητος. Επίσης έθεσα στιλπνύν έλασμα έκ βρούν-
ζου ώς και οιιοιον άρχαΐον, όπερ προανέφερα, και φέρον έπ' αύτοϋ ευγενή στίλθουσαν
πάτιναν, επί μίαν έθδρμάδα εντός τοΰ αύτοϋ διαλύματος. Έπι τοϋ πρώτου έσχηιιατίσθη
όλαμπής πάτινα, τό δεύτερον διετηρήθη άπρόσθλητον.
Άν εις τά άνω γεγονότα προοθέσιυ και τήν ανωτέρω μνημονευθεΐσαν παρατήρη-
σιν τοϋ κ. Ρουσσοπούλου, νομίζω ότι δικαιολογημένος δυνάμεθα νά Ίσχυρισθώμεν ότι
•αρχαίοι τεχνϊται ώρισμένης εποχής έγνώριζον και έφήρμοζον εις τους βρούνζους τήν
κατ' άπομίμησιν τής φυσικής πατίνας τεχνητην 'ίωαιν τών βρούνζων, αποδίδοντες είς
•αυτόν κατ' άρέσκειαν χρώματα ού μόνον μέλαν ή πορφυροΰν, ώς άναφέρει ό Πλίνιος,
άλλα και από τοϋ ανοικτού μέχρι τοϋ βαθέος πρασίνου και άπύ τοϋ γλαυκοϋ μέχρι τοϋ
βαθυκυάνου. ΊΙδύναντο δε νά έπιτύχωσι τοϋτο χ.ατά πολλούς τρόπους, μεταξύ τών οποίων
διά τριβής δι' αλοιφών ή υγρών περιεχόντων άλας, άμμωνιακόν άλας ή σεσηπότα ούρα,
πολλάκις χρησιμοποιούμενα είς τήν αρχαιότητα λόγοι τής επιδράσεως τής άναπτυσσομένης
καιά τήν σήψιν αμμωνίας, διά σόδας κλ.
Ταϋτα ώς προς τήν τεχνητήν πάτιναν τών άρχαίων. Έν τοις εξής θέλομεν πραγμα-
τευθή σχετικώς [ιέ τήν διαβρωτικήν ένέργειαν πατίνας ιδιαζούσης συστάσεως, προκαλούσης
τήν λεγομένην λέπραν τών άρχαίων βρούνζων,
1 Ρ1ΪΠ. Ν. Η. XXXIV. 21 Είς τό Πβηΐίοχίΐνοη τοϋ έκ χλωριούχου χαλκοϋ, ήτοι τοϋτο Οά έσήμαινε ούδέν
Ι^ΟΓΟί (σελ. 11δ) λέγεται δτι εί; τους χρόνους τοϋ Πλινίου ήττον ή τήν κατασκευήν τ εχνητή ς πρασινοχρόου πα-
άπέδιδον είς τόν βροΰνζον ώραΐον, εϋχάηιστον χρο>ματι- τίνας, ήτις διά τής επιδράσεως τοΰ άλατος ΰά έσχηματί-
ομόν δι' επεξεργασίας μετ' έλαίου και «ίϊΓο;. Διά τοϋ τρό- ζετο. Ούχ ήττον τήν χρησιμοποίησιν τοϋ ('ίλατος προς τοϋτο
.που όμως τούτου ήΟελεν έπιτευχΟί) πράσινον έπίχρισμα δέν συνηντήσαμεν ήμίϊς άναφερομένην υπό τοϋ Πλινίου.
13
Παρατηρήσεις περί τών έκ βρούνξου άρχαίων Αντικειμένων
97
Ό Πλίνιος επίσης αναφέρει δτι προς προφύλαξιν τοϋ βρούνζου άπό τής φθοράς
της ατμοσφαίρας ήλειφον τά αντικείμενα δια καταλλήλων ουσιών και μάλιστα ελαίου 1.
Έκ τούτων όλων καθίσταται δήλον ότι έγνώριζον καΐ έφήρμοζον την κατ έπιφά-
νειαν μεταλλαγήν τοϋ φυσικοΰ χρώματος τοΰ βρούνζου εις την αρχαιότητα καΐ εΐνε πολύ
πιθανόν δτι, ώς σήμερον λ. χ. εθίζεται ή κατασκευή βρούνζου χρώματος σοκολάτας δι'
έργα καλλιτεχνικά (Βγοπζθ ο,'&γΙ), εις έργαστήριόν τι των πάλαι τεχνητών, θά κατε-
σκεύαζον επιχρίσματα άπομιμούμενα τεχνητώς το χρώμα — πράσινον ή κυανοπράσινον
Γ| κυανοΰν — της φυσικής πατίνας ώς τοιούτον αναμφιβόλως ήτο και τό ατιλπνόν
κνάνεον χρώμα τών ναυάρχων, δπερ εξέπληξε τον γνώστην των τοιούτων καλλιτεχνη-
μάτων ξένον.
θά ητο Ίσως δυνατόν, Ινα έξηγηθή ή φυσική παραγωγή εύγενοΰς στιλπνής πατί-
νας, να ύποστηριθχή ότι εις την στιλπνήν έπιφάνειαν βρούνζου επί έτη έκοεθειιιένην εις
•όμοιόιιορφον έπίδρασι\ εΪΓε αέρος εϊτε γης ήδύνατο νά παραχθή στιλπνή επίσης πάτινα,
και ουτω νά έξηγηΟή ή ευγενής πάτινα τών Δωδωναίων ευρημάτιον.
Τοϋτο δεν φρονοΰμεν όπ εΐνε δυνατόν άνευ μηχανικής στιλθιόσεως έστιο και υπό
τους όρους τούτους, καθ' όσον κατά τήν διό. μή μεταλλικών παραγόντων χημικήν άλλοίω-
σιν μεταλλικής επιφανείας — άν αΰιη δεν εΐνε εξαιρετικώς επιπόλαια και ασθενέστατη —
παράγεται πάντοτε επιφάνεια άλαιιπής. Περί τούτου ήθελήσαμεν νά πεισθώμεν επί πλέον
και διά πειράματος.
"Εθεσα χαλκά νομίσματα κατάστιλπνα εντός διαλύματος χλωριούχου αμμωνίου
μετά τίνων σταγόνων υδροχλωρικού οξέος επί ένα μήνα. Παρήχθη έπ' αυτών ώραία
ομαλή πάτινα άλλ'άνευ ουδεμίας στιλπνότητος. Επίσης έθεσα στιλπνύν έλασμα έκ βρούν-
ζου ώς και οιιοιον άρχαΐον, όπερ προανέφερα, και φέρον έπ' αύτοϋ ευγενή στίλθουσαν
πάτιναν, επί μίαν έθδρμάδα εντός τοΰ αύτοϋ διαλύματος. Έπι τοϋ πρώτου έσχηιιατίσθη
όλαμπής πάτινα, τό δεύτερον διετηρήθη άπρόσθλητον.
Άν εις τά άνω γεγονότα προοθέσιυ και τήν ανωτέρω μνημονευθεΐσαν παρατήρη-
σιν τοϋ κ. Ρουσσοπούλου, νομίζω ότι δικαιολογημένος δυνάμεθα νά Ίσχυρισθώμεν ότι
•αρχαίοι τεχνϊται ώρισμένης εποχής έγνώριζον και έφήρμοζον εις τους βρούνζους τήν
κατ' άπομίμησιν τής φυσικής πατίνας τεχνητην 'ίωαιν τών βρούνζων, αποδίδοντες είς
•αυτόν κατ' άρέσκειαν χρώματα ού μόνον μέλαν ή πορφυροΰν, ώς άναφέρει ό Πλίνιος,
άλλα και από τοϋ ανοικτού μέχρι τοϋ βαθέος πρασίνου και άπύ τοϋ γλαυκοϋ μέχρι τοϋ
βαθυκυάνου. ΊΙδύναντο δε νά έπιτύχωσι τοϋτο χ.ατά πολλούς τρόπους, μεταξύ τών οποίων
διά τριβής δι' αλοιφών ή υγρών περιεχόντων άλας, άμμωνιακόν άλας ή σεσηπότα ούρα,
πολλάκις χρησιμοποιούμενα είς τήν αρχαιότητα λόγοι τής επιδράσεως τής άναπτυσσομένης
καιά τήν σήψιν αμμωνίας, διά σόδας κλ.
Ταϋτα ώς προς τήν τεχνητήν πάτιναν τών άρχαίων. Έν τοις εξής θέλομεν πραγμα-
τευθή σχετικώς [ιέ τήν διαβρωτικήν ένέργειαν πατίνας ιδιαζούσης συστάσεως, προκαλούσης
τήν λεγομένην λέπραν τών άρχαίων βρούνζων,
1 Ρ1ΪΠ. Ν. Η. XXXIV. 21 Είς τό Πβηΐίοχίΐνοη τοϋ έκ χλωριούχου χαλκοϋ, ήτοι τοϋτο Οά έσήμαινε ούδέν
Ι^ΟΓΟί (σελ. 11δ) λέγεται δτι εί; τους χρόνους τοϋ Πλινίου ήττον ή τήν κατασκευήν τ εχνητή ς πρασινοχρόου πα-
άπέδιδον είς τόν βροΰνζον ώραΐον, εϋχάηιστον χρο>ματι- τίνας, ήτις διά τής επιδράσεως τοΰ άλατος ΰά έσχηματί-
ομόν δι' επεξεργασίας μετ' έλαίου και «ίϊΓο;. Διά τοϋ τρό- ζετο. Ούχ ήττον τήν χρησιμοποίησιν τοϋ ('ίλατος προς τοϋτο
.που όμως τούτου ήΟελεν έπιτευχΟί) πράσινον έπίχρισμα δέν συνηντήσαμεν ήμίϊς άναφερομένην υπό τοϋ Πλινίου.
13