Hē En Athēnais Archaiologikē Hetaireia [Hrsg.]: Archaiologikē ephēmeris: periodikon tēs en Athēnais Archaiologikēs Hetaireias (1925-1926)

194

Νικ. Χ. Κοτξια: Ένεπίγραφον χριστιανικών άνάγλυφον

ΑΕ 1925;—1926

γλώσση και νά σημαίνει τό ψνχρόν, αναμφισβη-
τήτως δμως ή αύτη λέξις 1 είναι ονσιαστικόν εν
τη Αλβανική και σημαίνει το χείλος τον στό-
ματος και κατά συνεκδοχήν, τό χείλος τάφρου»
τάφου, χαράδρας, φρέατος, κρήνης· την ό'χθην
ποταμού ή λίμνης· έ'τι δε τό άκρον προέχοντος
βουνοϋ η' προεχόντων προπόδων αύτοΰ- και τέλος
τό κράσπεδον χωρίου ή πεδιάδος. Όρμώμενοι
όθεν εκ της ευρείας σημασίας τοϋ αλβανικού ου-
σιαστικοί} βούζθ (μποΰζ), δυνάμεθα κατ' άνα-
λογίαν νά δεχθώμεν, δτι τα εϊς την λέξιν χλιαρός
αναγόμενα δεν ερμηνεύονται πάντα ορθώς καΐ
δτι τινά τούτων, μέχρι τουλάχιστον της αποδεί-
ξεως τοϋ εναντίου, είναι ανάγκη νά άναχθώσιν
εις την άντίστοιχον έλληνικήν λέξιν χείλος καΐ
γραφόμενα Χείλιαδοΰ, Χειλιά νά σημαίνωσι τό-
πον ή συνοικιομόν παρόρειον, παρόχ&ιον ή παρα-
ποτάμων και κρήνην χείλος έ'χονσαν, προς χείλος
όμοιάζουσαν ή εις ην προσετέθη χείλος, κατ' αντί-
θεσιν προς άλλας στερουμένας τοιούτου.

Ότι ταΰτα είναι αληθή και καθιστώσι την
γνώμην μου ΐσχυράν και άναντίλεκτον, αποδει-
κνύει ή ΰπαρξις ετέρων τοπωνυμίων επίσης Αλ-
βανικών, τά όποια σύνθετα ό'ντα εκ της λέξεως
βούζθ καθίστανται σαφέστερα εκ τοϋ δευτέρου
συνθετικού, δ'ντος προσδιοριστικοΰ επιθέτου.
Τοιαϋτα είναι τό έξελληνισθέν Βισβάρδιον έν
Βοιωτία 2, τό παρεφθαρμένον Μπιτζμπάρδι έν
Μεσσηνία 3 και τό πλήρες Μπουζμπάρδι έν
Κορινθία 4· επειδή δέ εν τη Αλβανική τό β&Γδβ
= λευκός, ισοδυναμοΰσι ταϋτα μέ τά χείλος, χεί-
λος λευκδν και άντιστοιχοΰσιν έν τή ελληνική
προς τά Χειλάς, Λευκόχειλος (κατά τό Πετρόχειλος).

Και ή μεταβολή έ'τι της ημετέρας Χαλιδοϋς εις
Χιλιαδοϋν ελέγχεται άτοπος και δι' άλλους λόγους

1 Τό άλβ 1)ούζέ (τό 6 άφωνον) κλίνεται μετά. επι-
τιθεμένου τοϋ άρθρου οΰτως ΰθύζΗ=τό χείλος. βού-
Ζθ5β. Πληθ. Οούζ&νβΙ.—Βλ. και Σάθα, Μνημ. Έλλην.
Ιστορίας. Ρ&ΓΪ8 1880 σημ. Α' σ. XVII.

2 Βλ. Πίνακα απογραφής 1920-Άθήναι 1921 σ. 54.

3 Αυτόθι σελ. 232.—Πρβλ. και Στ. Δραγούμη. Χρο-
νικών τοΰ Μωρέως τοπωνυμικά έν Άθηνα τομ. 23.
σελ. 414, ένθα περιγράφεται λεπτομερώς ή παραποτά-
μιος θέσις αύτοϋ και έν σελ 417, σημ. 1, ένθα ό συγγρα-
φεύς εικάζει τήν έκ της Αλβανικής προέλευσιν αύτοϋ.—
—Σάθα. Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας Παρίσιοι 1880,
τόμ. Δ'. σελ. ΧΓ,ν,

4 Πιν, Άπ. σελ. 23.

και διότι ό'χι μόνον τόπος χλιαρών υδάτων: δεν
είναι, αλλά στερείται παντελώς ύδατος ολόκληρος
ή περιφέρεια. Ή δέ αυτόθι πηγή,περί ης ό
ό Σαρρής αναφέρει, δτι έ'χει χλιαρόν ύδωρ, ανα-
βλύζει μόνον τον χειμώνα, στειρεύει δέ τό θέρος
και τό σημαντικότερον, ή πηγή είναι υπόγειος,
τεχνητή, νεώτερον κατασκεύασμα και σΰγχρονον
μέ τό ύπερκείμενον έρείπιον μικροϋ, μονοκλίτου
και ευτελούς έξ απλής άργολιθοδομίας ναοΰ ανα-
γομένου εις τους μετά την ά'λωσιν χρόνους.

Επειδή δέ πάντες οΐ είρημένοι συγγραφείς
τοΰ ΙΘ'. αιώνος άναφέρουσι Χαλιδοΰν-Χελιδοϋν,
ή δ' επιγραφή βέβαιοι ΰπαρξιν Χαλιδοϋς από
τοϋ δευτέρου έ'τους τοΰ ΙΔ'. αιώνος, έπεται, δτι
τό δ'νομα τοΰ τοπωνυμίου διετηρήθη διά μέσου
τών αιώνων άμετάβλητον. "Οθεν πάσα μεταβολή
αύτοϋ δύναται νά θεωρηθή αυθαίρετος, ή δέ άνα-
ζήτησις της ερμηνείας τούτου πρέπει νά περιο-
ί ρισθή έν ταϊς λέξεσι Χαλιδοϋ - Χελιδοϋ. ■■

Προς τοΰτο παρατηρώ, δτι τό ήμέτερον τοπω-
νΰμιον συναντάται και άλλαχοΰ της Ελλάδος, ώς
δ'νομα ορέων, υψωμάτων, ορεινών προσβάσεων
ή συνοικισμών και δτι, είτε άπλοϋν κείται εΐτε
εν συνθέσει, παρέχει έ'ννοιαν ύψους ή ύψηλοΰ
τόπου. Αναφέρω τά γνωστότερα Χέλι 1 επί τοΰ
Άργολικοΰ Άραχναίου, Χελμός 2 τό Άχαϊκόν
δ'ρος, Χέλιον 3 έν Ραιδεστώ' Χελυδόριον και Χε-
λνδόρεα Ά τό δ'ρος έν Άργολίδι, Χελιμόδι 5 έν
Κοζάνη, Χαλαμπρέζα 6, Χαλαντρίταα 7 καί Χα-

1 Ν. Πολίτου, ώς άνωτ. σελ. 60 «τό Χέλι, σχεδόν
τό μόνον έν τφ Άραχναίω χωρίον, φαίνεται ώς προσ-
φυόμενον εις τό όρος, οιονεί συνταυτιζόμενον μετ'
αύτοΰ».

2 Σάθα Μνημεία τ. Α'. σελ. XIX.

3 Πιν. Άπ. σελ. 252.

4 Αύτόθι σελ. 26.—Βλέπε και Ν. Πολίτου ώς άνωτ.
σελ. 63.

5 Τοϋεο νομίζω παρεφθαρμένον έχ τοϋ Χελιμάδι.—
Πρβλ. Μπουριμάδι (Πιν. Άπ. σελ. 19), Μπρακμάδι
(Πιν. Άπ. σελ. 74,—Βλ. καί Σάθα ώς άνω τομ. Δ'.
σελ. ΧΙΙ,ν), Κατσιμάδι (Σάθα, ώς άνω τομ. Δ'. σελ.
ΧΕν) καί Σούλιμά (Π. Φουρίκη. Πόθεν τό όνομα
Σοϋλι, ένΉμερολ. Μεγ. Ελλάδος 1922 σελ. 404 κ.έξ.).

(ί Πιν. Άπ. σελ. 62. Βλ. καί Σάθα ώς άν. τομ. Δ'.
σελ. ΧΕ,ν καί Ν. Πολίτου, ώς άνω σελ. 50· ό σ. ακο-
λουθών τήν παράδοσιν ερμηνεύει τό όνομα έκ τοΰ Κα-
λαβρέζα, άφίνει όμως έκθετα τά δύο άλλα ομώνυμα.

7 Πιν. Άπ. σ. 75.— Βυοίιοη. Τό βιβ?ίον τής Κου-
γκέστας τοΰ Μωρέος, σ. 232 —Στ. Δραγούμη. Χρονικών