DOI Artikel:
Archaiologika chronika
DOI Artikel:Kotzias, Nikolaos Ch.: Enepigraphon christianikon anaglyphon
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14370#0208
196
Νικ. Χ. Κοτζια: 'Ενεπίγραφον χριστιανικδν άνάγλνφον ΑΕ 1925_1926
έκ τοΰ ειρημένου Η&1-1 και της επίσης αλβα-
νικής λέξεως δέ (Έλλ. δα = γη) ί, ήτις μετά
τοΰ επιτιθεμένου άρθρου λέγεται δέου = η γη
και σημαίνει την άρόσιμον γήν, την άρουραν.
"Οθεν τό Χαλιδέου (ΗίίΙ-ϊ-δθΟίΐ) δηλοϊ τοπο-
θεσίαν υψηλά κειμένην δρεινήν, αλλά άρόσιμον,
κατ' αντίθεσιν προς παρακειμένην μή άρόσιμον
και βραχώδη.
Μετεβλήθη δε τοϋτο εις Χαλιδοϋ (πρβλ. £θ1ΐοπ1-ί
-ηι&ίΐΐ—δοΐιοαίϊιηά - ό Σουλιμας) 2 ένεκεν της
μετακινήσεως τοΰ τόνου επί της ληγοΰσης, ήτις
προήλθεν έκ της συσχετίσεως τούτου προς τά
πολλά εις -οΰ λήγοντα τοπωνυμικά 3. Επειδή
δέ ή αύτη κατάληξις— 011 ευρίσκεται και εν τη
αλβανική 4, ή μεταβολή τοΰ παροξύτονου τοπω-
νυμίου εις περισπώμενον οΰδεμίαν δυσκολίαν πα-
ρέχει. Επομένως ή Χαλιδοϋ είναι Αλβανική λέξις
και σημαίνει περιοχήν ή συνοικισμόν παρόρειον.
Προς τήν έρμηνείαν δέ ταύτη ν συμφωνεί απο-
λύτως και ή γεωγραφική θέσις της Χαλιδοΰς δ.
1 Κωνσταντινίδου Λεξ. Έλλ. γλώσσης σελ. 548.
2 Π. Φουρίκη. Τό Σοΰλι. ώς άν.
3 Πρβλ. και Σκριποϋ, Σκλιπού, Άβδοΰ, Λεπενοΰ,
'ΛλπολοΓ', Άφυσοϋ, Βαμβακοΰ, Γαβαλοΰ, Άνατολοΰ,
Βορρον, Βαχοϋ, Βρόντου, Καφοϋ, Κοσκοϋ, Κουμαροΰ,
Σ/.ουρτοΰ, Γιαλοϋ, Νταοϋ κ.λ.π.
4 Η κατάληξις -οΰ έν τη Αλβανική ύπό τήν έν-
νοιαν τήΰ περιεκτικότητος αποδίδεται εις τάς γυναίκας
υβριστικώς π.χ. ΓΤΟΐΐβΌίι = ή έν τη όδώ διημερεύουσα,
ή κουτσομπόλα, ΐΉθΓΓθύ=ή φθειριωσα, ΕΐΕΟϋ-ΓΓΟίΐ-
δΐ;1ιθα=ή σΰκα, σταφυλάς κλέπτουσα 1)βδ(;3Γδού:=ή έκ
κλ'εψιγαμίας τεκτοϋσα.
δ Βλ. Κ&τιρρβΓΐ-0αΓίϊιΐ8. Κ&ΐ'ίβη νοη Αίιϊοα 1:,
25.000.
Κατά τό Χαλιδοϋ πρέπει νά έρμηνευθή και τό Χα-
λάνδρι" νομίζω δηλ. ότι τοΰτο δεν πρέπει νά σχετίσωμεν
προς τά Χάλανδρα της Χίου κα'ι Λέσβου. Χαλανδριωνήν
της Σύρου, και τά Χαλάδριον, χαράδριον(Κ. Άμάντου.
ώς άνωτ.) διότι ταύτα είναι αμιγώς Ελληνικά, άφ' οΰ
ούδαμόθεν μαριυρεϊται διάδασις Άλβονών δια τών νή-
σων τούτιον. Τό Χαλάνδρι όμως κατοικείται και περι-
βάλλεται ύπό Αρβανιτών, ή δέ περιοχή του κειμένη
εις τους πρόποδας τοΰ Πεντελικοΰ αποτελεί μετά τών
έναντι προπόδων τοΰ Ύμηττοϋ, εύρεΐαν μέν και όμαλήν
κλεισώρειαν, άλλα και τήν ύψηλοτέραν πρόσβασιν της
Αττικής· επομένως τό -δριον-αδριον δεν είναι έν τούτω
Έλλ. κατάληξις, άλλ' ή Αλβανική λέξις άβΓ(5 (Χρι-
στοφορίδου Άλβ. Λεξ. σελ. 96. Μβ,γβΓ. σ. 63). Επο-
μένως Χαλάνδρι και Χαλανδρίτσα, καίτοι έξελληνι-
σθέντα. σημαίνουσιν ύψηλάς προσβάσεις ή συνοικισμούς
έντός ή προ τοιούτων προσβάσεων κειμένους καΐ ούχ'ι
έρήμους καλύβας. (Περί της μεταπτώσεως της λέξεως
Αντίστοιχα, ήτοι όμοιας σημασίας, τοπωνυμία,
παρατηρούνται ούκ ολίγα και εν τη Ελληνική, ως
[Οξεία εν Σαράντα Έκκλησίαις, Όξειά ή παρά
τήν Ίθακήν νησίς, Όξύλιθος εν Εύβοια· πλεϊ-
I στοι συνοικισμοί φέρουσι, ώς εκ της θέσεως, έν
ή κείνται, τό δνομα Ράχη, Ράχες, κατ' αντίθεσιν
προς τό Ρίζα, Ρίζες, έτι δέ Ψηλόρραχι έν Σα-
ράντα Έκκλησίαις και Ψηλαλώνια έν Πάτραις.
"Οτι ή Χαλιδοϋ ήτο συνοικισμός, βεβαιοϋται
έκ τοΰ έν τή επιγραφή έθνικοϋ. Κατείχε δέ ού-
τος την περί τον "Αγιον Νικόλαον έ'κτασιν, ενθα
παρατηροΰνται ακόμη τά ερείπια 1 αύτοϋ.
Κατά τους χρόνους δμως της Τουρκοκρατίας,
καταληφθείσης ολοκλήρου της κοιλάδος ταύτης από
της κορυφής τοΰ Ύμηττοΰ μέχρι της δημοσίας
δδοϋ "Αθηνών-Μαρκοπούλου (Μεσογαίας) υπό
Τούρκου τινός, αναφερομένου σήμερον άνωνύμως,
ώς Μπεσικένι (Άλβ.)3β8θ1<:θηίί=τοΰ σκυλοπίστου,
απίστου) και ίδρυθέντος ΰπ' αύτοΰ ολίγον άνατο-
λικώτερον της Χαλιδοϋς νέου συνοικισμού, τοΰ
Καρελά ή Χαλιδοϋ ή κατεστράφη ύπ' αύτοΰ ή
έγκαταλειφθεΐσα ύπό τών εις τον νέον συνοικι-
σμόν προσελθόντων κατοίκων ήρειπώδη.
Τό μόνον μνη μείον αύτής τό διαφυγόν τήν
καταστροφήν είναι ό "Αγιος Νικόλαος 3 (της Χα-
λιδοΰς-τοΰ Καρελά). Ή διάσωσις δμως τούτου
άβΓΘ, Ούρα εις άΤ'ϊ πρβλ. τήν προ της πύλης τοΰ έν Κο·
ροπϊ κάστρου τοποΰεσίαν Ντερμάντξι κα'ι Ντρεμάν-
τξι, άλλά Ντρίβλια ή πρτκυμαία τοΰ όρμου Πορτορ-
ράφι κα'ι Κιάφα Ντριζ* (= Κιάφα Ντέρεζα) ό με-
ταξύ τοΰ κυρίο)ς Ύμηττοΰ καϊ τοΰ Μαυροβουνίου
αύχήν, δι' ου διέρχεται ή εξ Αθηνών πρός τά Με-
σόγεια ορεινή ατραπός, παρά τό Ντεραβλί. = ή αύλό-
θυρα καϊ Ντρέρι τό βουνόν, δι' συ αί από της κοιλά-
δος τοΰ Αλυκοΰ πρός Καλύβια καϊ Λαύρειον προσ-
βάσεις). ( Ο Σαρρής ερμηνεύει τό τελευταΐον ώς έλαφο-
βοϋνι1. "Ομοιον είναι καϊ τό Χαλαμπρέζι (1)Γβ8==ξώνη')
ήτοι συνοικισμός ζωνοειδώς επί υψώματος έκτισμένος
ή έπϊ ζο)νοειδοϋς υψώματος κριμένος. Ουδείς δέ δύ-
ναται νά άρνηΟή, διι ή Μπόχαλι (Ββ&ΐιΐΐ&ΐί) δεν είναι
τό ώραϊον ύψωμα τής Ζακύνθου
1 Μεταξύ τών ερειπίων διακρίνονται ευκρινώς ναοί,
λουτρά, πύργος, υδραγωγοί κ.λ.π. κτίσματα τών χρό-
νων τής Φραγκοκρατίας, τά όποια σημειοΰνται έν είδικώ
χάρτη δημοσιευομένω μετά τών μνημείων Κουρσαλά
(Κοροπί) έν τώ προσέχει Άρχ. Δελτίω.
2 8ροιι βί ΎΠιβΙβι·. νογ3§β. 1724 τομ. Β'. σ. 144,
ένθα φέρεται Κρελά. Καρελά δέ ή Κρελά φαίνεται, δτι
ήτο τό δνομα τοΰ ανωνύμου Μπεσικένι.
3 Τά περί τούτου δημοσιευθήσονται μετά τών μνη-
μείων Παιανίας προσεχώς.
Νικ. Χ. Κοτζια: 'Ενεπίγραφον χριστιανικδν άνάγλνφον ΑΕ 1925_1926
έκ τοΰ ειρημένου Η&1-1 και της επίσης αλβα-
νικής λέξεως δέ (Έλλ. δα = γη) ί, ήτις μετά
τοΰ επιτιθεμένου άρθρου λέγεται δέου = η γη
και σημαίνει την άρόσιμον γήν, την άρουραν.
"Οθεν τό Χαλιδέου (ΗίίΙ-ϊ-δθΟίΐ) δηλοϊ τοπο-
θεσίαν υψηλά κειμένην δρεινήν, αλλά άρόσιμον,
κατ' αντίθεσιν προς παρακειμένην μή άρόσιμον
και βραχώδη.
Μετεβλήθη δε τοϋτο εις Χαλιδοϋ (πρβλ. £θ1ΐοπ1-ί
-ηι&ίΐΐ—δοΐιοαίϊιηά - ό Σουλιμας) 2 ένεκεν της
μετακινήσεως τοΰ τόνου επί της ληγοΰσης, ήτις
προήλθεν έκ της συσχετίσεως τούτου προς τά
πολλά εις -οΰ λήγοντα τοπωνυμικά 3. Επειδή
δέ ή αύτη κατάληξις— 011 ευρίσκεται και εν τη
αλβανική 4, ή μεταβολή τοΰ παροξύτονου τοπω-
νυμίου εις περισπώμενον οΰδεμίαν δυσκολίαν πα-
ρέχει. Επομένως ή Χαλιδοϋ είναι Αλβανική λέξις
και σημαίνει περιοχήν ή συνοικισμόν παρόρειον.
Προς τήν έρμηνείαν δέ ταύτη ν συμφωνεί απο-
λύτως και ή γεωγραφική θέσις της Χαλιδοΰς δ.
1 Κωνσταντινίδου Λεξ. Έλλ. γλώσσης σελ. 548.
2 Π. Φουρίκη. Τό Σοΰλι. ώς άν.
3 Πρβλ. και Σκριποϋ, Σκλιπού, Άβδοΰ, Λεπενοΰ,
'ΛλπολοΓ', Άφυσοϋ, Βαμβακοΰ, Γαβαλοΰ, Άνατολοΰ,
Βορρον, Βαχοϋ, Βρόντου, Καφοϋ, Κοσκοϋ, Κουμαροΰ,
Σ/.ουρτοΰ, Γιαλοϋ, Νταοϋ κ.λ.π.
4 Η κατάληξις -οΰ έν τη Αλβανική ύπό τήν έν-
νοιαν τήΰ περιεκτικότητος αποδίδεται εις τάς γυναίκας
υβριστικώς π.χ. ΓΤΟΐΐβΌίι = ή έν τη όδώ διημερεύουσα,
ή κουτσομπόλα, ΐΉθΓΓθύ=ή φθειριωσα, ΕΐΕΟϋ-ΓΓΟίΐ-
δΐ;1ιθα=ή σΰκα, σταφυλάς κλέπτουσα 1)βδ(;3Γδού:=ή έκ
κλ'εψιγαμίας τεκτοϋσα.
δ Βλ. Κ&τιρρβΓΐ-0αΓίϊιΐ8. Κ&ΐ'ίβη νοη Αίιϊοα 1:,
25.000.
Κατά τό Χαλιδοϋ πρέπει νά έρμηνευθή και τό Χα-
λάνδρι" νομίζω δηλ. ότι τοΰτο δεν πρέπει νά σχετίσωμεν
προς τά Χάλανδρα της Χίου κα'ι Λέσβου. Χαλανδριωνήν
της Σύρου, και τά Χαλάδριον, χαράδριον(Κ. Άμάντου.
ώς άνωτ.) διότι ταύτα είναι αμιγώς Ελληνικά, άφ' οΰ
ούδαμόθεν μαριυρεϊται διάδασις Άλβονών δια τών νή-
σων τούτιον. Τό Χαλάνδρι όμως κατοικείται και περι-
βάλλεται ύπό Αρβανιτών, ή δέ περιοχή του κειμένη
εις τους πρόποδας τοΰ Πεντελικοΰ αποτελεί μετά τών
έναντι προπόδων τοΰ Ύμηττοϋ, εύρεΐαν μέν και όμαλήν
κλεισώρειαν, άλλα και τήν ύψηλοτέραν πρόσβασιν της
Αττικής· επομένως τό -δριον-αδριον δεν είναι έν τούτω
Έλλ. κατάληξις, άλλ' ή Αλβανική λέξις άβΓ(5 (Χρι-
στοφορίδου Άλβ. Λεξ. σελ. 96. Μβ,γβΓ. σ. 63). Επο-
μένως Χαλάνδρι και Χαλανδρίτσα, καίτοι έξελληνι-
σθέντα. σημαίνουσιν ύψηλάς προσβάσεις ή συνοικισμούς
έντός ή προ τοιούτων προσβάσεων κειμένους καΐ ούχ'ι
έρήμους καλύβας. (Περί της μεταπτώσεως της λέξεως
Αντίστοιχα, ήτοι όμοιας σημασίας, τοπωνυμία,
παρατηρούνται ούκ ολίγα και εν τη Ελληνική, ως
[Οξεία εν Σαράντα Έκκλησίαις, Όξειά ή παρά
τήν Ίθακήν νησίς, Όξύλιθος εν Εύβοια· πλεϊ-
I στοι συνοικισμοί φέρουσι, ώς εκ της θέσεως, έν
ή κείνται, τό δνομα Ράχη, Ράχες, κατ' αντίθεσιν
προς τό Ρίζα, Ρίζες, έτι δέ Ψηλόρραχι έν Σα-
ράντα Έκκλησίαις και Ψηλαλώνια έν Πάτραις.
"Οτι ή Χαλιδοϋ ήτο συνοικισμός, βεβαιοϋται
έκ τοΰ έν τή επιγραφή έθνικοϋ. Κατείχε δέ ού-
τος την περί τον "Αγιον Νικόλαον έ'κτασιν, ενθα
παρατηροΰνται ακόμη τά ερείπια 1 αύτοϋ.
Κατά τους χρόνους δμως της Τουρκοκρατίας,
καταληφθείσης ολοκλήρου της κοιλάδος ταύτης από
της κορυφής τοΰ Ύμηττοΰ μέχρι της δημοσίας
δδοϋ "Αθηνών-Μαρκοπούλου (Μεσογαίας) υπό
Τούρκου τινός, αναφερομένου σήμερον άνωνύμως,
ώς Μπεσικένι (Άλβ.)3β8θ1<:θηίί=τοΰ σκυλοπίστου,
απίστου) και ίδρυθέντος ΰπ' αύτοΰ ολίγον άνατο-
λικώτερον της Χαλιδοϋς νέου συνοικισμού, τοΰ
Καρελά ή Χαλιδοϋ ή κατεστράφη ύπ' αύτοΰ ή
έγκαταλειφθεΐσα ύπό τών εις τον νέον συνοικι-
σμόν προσελθόντων κατοίκων ήρειπώδη.
Τό μόνον μνη μείον αύτής τό διαφυγόν τήν
καταστροφήν είναι ό "Αγιος Νικόλαος 3 (της Χα-
λιδοΰς-τοΰ Καρελά). Ή διάσωσις δμως τούτου
άβΓΘ, Ούρα εις άΤ'ϊ πρβλ. τήν προ της πύλης τοΰ έν Κο·
ροπϊ κάστρου τοποΰεσίαν Ντερμάντξι κα'ι Ντρεμάν-
τξι, άλλά Ντρίβλια ή πρτκυμαία τοΰ όρμου Πορτορ-
ράφι κα'ι Κιάφα Ντριζ* (= Κιάφα Ντέρεζα) ό με-
ταξύ τοΰ κυρίο)ς Ύμηττοΰ καϊ τοΰ Μαυροβουνίου
αύχήν, δι' ου διέρχεται ή εξ Αθηνών πρός τά Με-
σόγεια ορεινή ατραπός, παρά τό Ντεραβλί. = ή αύλό-
θυρα καϊ Ντρέρι τό βουνόν, δι' συ αί από της κοιλά-
δος τοΰ Αλυκοΰ πρός Καλύβια καϊ Λαύρειον προσ-
βάσεις). ( Ο Σαρρής ερμηνεύει τό τελευταΐον ώς έλαφο-
βοϋνι1. "Ομοιον είναι καϊ τό Χαλαμπρέζι (1)Γβ8==ξώνη')
ήτοι συνοικισμός ζωνοειδώς επί υψώματος έκτισμένος
ή έπϊ ζο)νοειδοϋς υψώματος κριμένος. Ουδείς δέ δύ-
ναται νά άρνηΟή, διι ή Μπόχαλι (Ββ&ΐιΐΐ&ΐί) δεν είναι
τό ώραϊον ύψωμα τής Ζακύνθου
1 Μεταξύ τών ερειπίων διακρίνονται ευκρινώς ναοί,
λουτρά, πύργος, υδραγωγοί κ.λ.π. κτίσματα τών χρό-
νων τής Φραγκοκρατίας, τά όποια σημειοΰνται έν είδικώ
χάρτη δημοσιευομένω μετά τών μνημείων Κουρσαλά
(Κοροπί) έν τώ προσέχει Άρχ. Δελτίω.
2 8ροιι βί ΎΠιβΙβι·. νογ3§β. 1724 τομ. Β'. σ. 144,
ένθα φέρεται Κρελά. Καρελά δέ ή Κρελά φαίνεται, δτι
ήτο τό δνομα τοΰ ανωνύμου Μπεσικένι.
3 Τά περί τούτου δημοσιευθήσονται μετά τών μνη-
μείων Παιανίας προσεχώς.