DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0012
12
Α'. ΑΙ άνασκαφαΐ ηαϊ ερενναι
χ ία μετά θριγκοΰ, ουδέ εις κίων απλούς, ουδείς τείχος
εύρωστος ύψοΰτό που ενδεικτικώς, ουδέν δ' εμφανές μέγα
οικοδόμημα διέκοπτε την θέαν προς τον ορίζοντα εξ ούδε-
νός σημείου- μόνον ερείπια τίνα άσβεστοκτίστου υδραγω-
γείου δψίμων "Ρωμαϊκών χρόνων, έπι τοΰ ταπεινότατου
πεδινού επιπέδου παρά το κέντρον που αυτής, διεκρίνοντο εκ
τοϋ υπερκειμένου όρους έκτεινόμενα, ώς χάραγμα ή γραμμή
χρωστήρος έπι λευκού πίνακος (είκών 5 το υ).
Άλλ' υπάρχει ετέρα γλώσσα, δι' ης όμιλοϋσι τοις έρευ-
νηταΐς αϊ τοιούτον και βαθύτερον έ'τι ΰπνον κοιμοίμεναι
άρχαΐαι πόλεις: πτυχαί τίνες τοϋ εδάφους, γραμμαί τίνες
προς τους βουνούς και τους λόφους άναρριχώμεναι περι-
βόλων, τειχών, προμαχεώνων, ερειπιώνες, έ'ρμακες, έπάρματα
γης, σχηματισμοί επιπέδων, κοίλων και πρανών, αγγείων
συντρίμματα και διασπορά! λίθων ίόιάζουσαι, άποτελοΰσιν
Ίδεογραφίας εν εϊδει συμβόλων ιερογλυφικών, ατινα εύρί-
σκουσι μετάφρασιν εν τω λεξικω τών άρχαιο?α>γων.
Διότι ήτο εμφανές, ώς έβλεπε τις εκ τοΰ όρους τήν
διεύθυνσιν τών τειχών και τον έσω τοΰ περιβόλου χώρον,
ότι προ αυτού έξετείνετο μεγάλη, οχυρά και πλούσια πό-
λις• τήν δε σπάνιν τών ερειπίων ήρμήνευεν ίκανώς εύγλώτ-
τως το ου μακράν κείμενον « Κάστρον τοΰ Βόλου» και ή
ακμαία σημερινή πόλις, κατέχουσα τον έναντι αίγιαλόν εις
μακράν έκτασιν, γενόμενα μέν βεβαίως ου σμικροΐς άνα-
λώμασι της αρχαίας πόλεως, αλλά και έκείνην πως εύερ-
γετήσαντα, ώς μή έπ' αυτής ταύτης κτισθέντα.
Είκών 4. Τό κατά Στράβωνα «ναΰσταΟμον βασιλείίσι Μακεδόνων» και τά Βόρεια της αρχαίας πόλεως.
Τ ='< Ταρσανάς» • Π = Πυριτιδαποθήκαι• ΒΡΕ = "Ρωμαϊκά και Βυζαντιακά ερείπια• ΚΑ = κ«ιω ακρόπολις ή διπλή αγορά.
Ό δε περίβολος τών τειχών' είναι σχεδόν πανταχού
εμφανής, δι' ανασκαφών δε και ερευνών έβεβαιώθη νΰν ότι
το τείχος έξετείνετο και καθ' όλην τήν Βόρειον άκτήν•
Έκκινών τις εκ τών πηγών, αϊτινες σήμερον καλούνται
κοινώς « Μπουρμπλήθρα » (παρέν. πίν. Α'), διακρίνει έπι τοΰ
1) Περί τών τειχών τούτων και της θέσεως εν γένει της πόλεο^ς
έγραψαν οί εξής:
Μελέτιος Γεωγραφία παλαιά και νέα (εκδ. Β' υπό Ανθίμου
Γαζή 1807) Α' 442.
//. ΗοΙΙαηά Τΐ'&νβίδ II 96.
Ε. ΒοάινβΙΙ Α Τοιιγ ίίίΓοα^Ιι (χΓββοβ II 87-88.
Ίω. 'Αν. Λεονάρδος Νεωτάτη της Θεσσαλίας χορογραφία (-1836)
113• 118.
IV. Μ. Σβα&β ΤΓ&νβΙδ ίη ΝοΓίηβπι (τΓββοβ IV 368 κέ..
Ί. Ζ>. Ιϊββίηφ (τηβοηϊδοΙίΘ Κβίδβη ιιικί Βίαάίοη 90"
Ν. Ι. Μάγνης Περιήγησις ή τοπογραφία της Θεσσαλίας (1860)
41-42.
Μβζίβτββ Μθιτιοϊγθ δΐΐΓ 1θ Ρβΐϊοη βί ΓΟδδα (Αΐ'οηϊνβδ άβδ
ιπίδδίοηδ δοϊβηίϊΐϊςιιΐΘδ III νοί.) 1Γ>7.
Η. Ρ. Τοζβν Κβδθ&Γοηβδ ίη ίηβ Ηϊ^ηίαηάδ οί ΤαιΊίβν II
124• 181.
Ο. Βιινβίαη Οβο^Γ&ρηίβ νοη Οηθοηθηΐ&ηά Ι 69 - 70.
Ν. Γεωργιάδης Θεσσαλία (β' εκδ. 1894) 14!).
Η. ΣοΙΙίηί] Ηθΐίβηϊδοηβ Ιι&ηάββίαιηάθ (ΜϋΙΙβΓ'δ Η&ηάοαοΐι
III) 148.
[ΙοΙΗηρ;] ΒΜβίβτ'β βπβοΐίθηΐ&ηά 1908 208.
Α. ,/. Β. Ψαββ «Τουτηοΐ οί Ηβΐίβηίο δίαάίθδ 1900 160-161.
Ο. Ρνβάνίβΐι Μϊίίβϋυη^βη άβδ άβιιίβοηβη &Γθ1ι&ο1ο§ίδο1ιβη
Ιηδίίίαίδ. Αίΐίθηίδοηο Αοΐθϋαη«' 1900 240.
θ. Ροη()βτβ8 Οοΐΐβοίίοη άβδ £υίάθδ-«Ιο&ηηβ• (τΓβοβ 1911
294-295.
Π. Χ. Αποστολίδης Αι Παγασαί έξεταζόμεναι δια τών αΙώνων
(1912) πίν. II. III. IV.
άποτόμως υψουμένου όρους τά ϊχνη τών τειχών, κατά μικρόν
σαφέστερα, επί δε της κορυφογραμμής πολύ καλώς διατη-
ρούμενα, ώς και τους μεγαλοπρεπείς έκεΐ πύργους, εξ ών
βεβαίως προήλθεν ή παρά τω λαώ νΰν ονομασία της θέ-
σεως ταύτης «Παλάτια».
Κατερχόμενος δε προς Ανατολάς εκείθεν, παρακολουθεί
τό τείχος, διατηρούμενον επίσης καλώς, επί τών στρατηγι-
κών θέσεων ταπεινότερου όρους έκτισμένον, οπόθεν κατα-
βαίνει άποτόμως προς τήν πεδιάδα, δι' ης διέρχεται ή έκ
Βόλου εις Άλμυρόν αμαξιτός, και εξακολουθεί επί γηλό-
φων υπέρ τήν παραλίαν βαΐνον μέχρι τής θέσεως «Φανός»•
εκείθεν κατά τήν Βόρειον άκτήν καθίσταται ήττον εύδιά-
κριτον, ένιαχοΰ εντός τής θαλάσσης διαφαινόμενον (είκών 4).
Τά τείχη έποιήθησαν επιμελώς έκ μεγάλων παραλ-
ληλεπιπέδων, ενίοτε τραπεζοειδών λίθων, έκ τών έγγυτάτω
εκάστοτε θέσεων, έσωθεν μάλιστα τοΰ τείχους λατόμου μένων,
και λαξευομένων καλώς μέν κατά τάς άκμάς προς άρμογήν
τελείαν, προχείρως δε ή ουδόλως έπι τής όψεως• αί οριζόν-
τιοι τών δόμων δέν τηρούνται πανταχοΰ ίσοΰψώς παράλ-
ληλοι, άλλα κανονίζονται πολλάκις αναλόγως τοΰ πάχους
τών μεγάλων λίθων, ένσφηνουμένων ένιαχοΰ λίαν μικρών
ετέρων, ή πλακών έν εϊδει βυσμάτων.
Και τής μέν εργασίας ή όμοιότης είναι σχεδόν πανταχοΰ
καταφανής, ένδεικνύουσα ότι εντός ολίγου χρόνου έποιήθη
άπαν τό τείχος• γενικός δέ χαρακτήρ αυτού είναι ή ταχύτης
προς έκτέλεσιν και ή στερεότης• διότι τό πάχος πληρούται έν
σπουδή μικρών λίθων, χωμάτων και πολλάκις ακατέργαστων
όγκων δι' έγκαρσίο)ν όμως εσωτερικών πλακών, λίαν επιμη-
κών και άμοιόαδόν κατά δόμους σταυροειδώς τιθεμένων,
συγκρατείται στερρώς και συμπλέκεται ούτως, ώστε απο-
τελεί άδιάσπαστον σύνολον.
Ό δέ ρυθμός αυτού εΐναι ό μέσος ίσοδομικός, ό ών
έν χρήσει κατά τους χρόνους τών Διαδόχων τοΰ Μεγάλου
Αλεξάνδρου, περί τό τέρμα τής Δ' και τάς αρχάς τής Γ'
Α'. ΑΙ άνασκαφαΐ ηαϊ ερενναι
χ ία μετά θριγκοΰ, ουδέ εις κίων απλούς, ουδείς τείχος
εύρωστος ύψοΰτό που ενδεικτικώς, ουδέν δ' εμφανές μέγα
οικοδόμημα διέκοπτε την θέαν προς τον ορίζοντα εξ ούδε-
νός σημείου- μόνον ερείπια τίνα άσβεστοκτίστου υδραγω-
γείου δψίμων "Ρωμαϊκών χρόνων, έπι τοΰ ταπεινότατου
πεδινού επιπέδου παρά το κέντρον που αυτής, διεκρίνοντο εκ
τοϋ υπερκειμένου όρους έκτεινόμενα, ώς χάραγμα ή γραμμή
χρωστήρος έπι λευκού πίνακος (είκών 5 το υ).
Άλλ' υπάρχει ετέρα γλώσσα, δι' ης όμιλοϋσι τοις έρευ-
νηταΐς αϊ τοιούτον και βαθύτερον έ'τι ΰπνον κοιμοίμεναι
άρχαΐαι πόλεις: πτυχαί τίνες τοϋ εδάφους, γραμμαί τίνες
προς τους βουνούς και τους λόφους άναρριχώμεναι περι-
βόλων, τειχών, προμαχεώνων, ερειπιώνες, έ'ρμακες, έπάρματα
γης, σχηματισμοί επιπέδων, κοίλων και πρανών, αγγείων
συντρίμματα και διασπορά! λίθων ίόιάζουσαι, άποτελοΰσιν
Ίδεογραφίας εν εϊδει συμβόλων ιερογλυφικών, ατινα εύρί-
σκουσι μετάφρασιν εν τω λεξικω τών άρχαιο?α>γων.
Διότι ήτο εμφανές, ώς έβλεπε τις εκ τοΰ όρους τήν
διεύθυνσιν τών τειχών και τον έσω τοΰ περιβόλου χώρον,
ότι προ αυτού έξετείνετο μεγάλη, οχυρά και πλούσια πό-
λις• τήν δε σπάνιν τών ερειπίων ήρμήνευεν ίκανώς εύγλώτ-
τως το ου μακράν κείμενον « Κάστρον τοΰ Βόλου» και ή
ακμαία σημερινή πόλις, κατέχουσα τον έναντι αίγιαλόν εις
μακράν έκτασιν, γενόμενα μέν βεβαίως ου σμικροΐς άνα-
λώμασι της αρχαίας πόλεως, αλλά και έκείνην πως εύερ-
γετήσαντα, ώς μή έπ' αυτής ταύτης κτισθέντα.
Είκών 4. Τό κατά Στράβωνα «ναΰσταΟμον βασιλείίσι Μακεδόνων» και τά Βόρεια της αρχαίας πόλεως.
Τ ='< Ταρσανάς» • Π = Πυριτιδαποθήκαι• ΒΡΕ = "Ρωμαϊκά και Βυζαντιακά ερείπια• ΚΑ = κ«ιω ακρόπολις ή διπλή αγορά.
Ό δε περίβολος τών τειχών' είναι σχεδόν πανταχού
εμφανής, δι' ανασκαφών δε και ερευνών έβεβαιώθη νΰν ότι
το τείχος έξετείνετο και καθ' όλην τήν Βόρειον άκτήν•
Έκκινών τις εκ τών πηγών, αϊτινες σήμερον καλούνται
κοινώς « Μπουρμπλήθρα » (παρέν. πίν. Α'), διακρίνει έπι τοΰ
1) Περί τών τειχών τούτων και της θέσεως εν γένει της πόλεο^ς
έγραψαν οί εξής:
Μελέτιος Γεωγραφία παλαιά και νέα (εκδ. Β' υπό Ανθίμου
Γαζή 1807) Α' 442.
//. ΗοΙΙαηά Τΐ'&νβίδ II 96.
Ε. ΒοάινβΙΙ Α Τοιιγ ίίίΓοα^Ιι (χΓββοβ II 87-88.
Ίω. 'Αν. Λεονάρδος Νεωτάτη της Θεσσαλίας χορογραφία (-1836)
113• 118.
IV. Μ. Σβα&β ΤΓ&νβΙδ ίη ΝοΓίηβπι (τΓββοβ IV 368 κέ..
Ί. Ζ>. Ιϊββίηφ (τηβοηϊδοΙίΘ Κβίδβη ιιικί Βίαάίοη 90"
Ν. Ι. Μάγνης Περιήγησις ή τοπογραφία της Θεσσαλίας (1860)
41-42.
Μβζίβτββ Μθιτιοϊγθ δΐΐΓ 1θ Ρβΐϊοη βί ΓΟδδα (Αΐ'οηϊνβδ άβδ
ιπίδδίοηδ δοϊβηίϊΐϊςιιΐΘδ III νοί.) 1Γ>7.
Η. Ρ. Τοζβν Κβδθ&Γοηβδ ίη ίηβ Ηϊ^ηίαηάδ οί ΤαιΊίβν II
124• 181.
Ο. Βιινβίαη Οβο^Γ&ρηίβ νοη Οηθοηθηΐ&ηά Ι 69 - 70.
Ν. Γεωργιάδης Θεσσαλία (β' εκδ. 1894) 14!).
Η. ΣοΙΙίηί] Ηθΐίβηϊδοηβ Ιι&ηάββίαιηάθ (ΜϋΙΙβΓ'δ Η&ηάοαοΐι
III) 148.
[ΙοΙΗηρ;] ΒΜβίβτ'β βπβοΐίθηΐ&ηά 1908 208.
Α. ,/. Β. Ψαββ «Τουτηοΐ οί Ηβΐίβηίο δίαάίθδ 1900 160-161.
Ο. Ρνβάνίβΐι Μϊίίβϋυη^βη άβδ άβιιίβοηβη &Γθ1ι&ο1ο§ίδο1ιβη
Ιηδίίίαίδ. Αίΐίθηίδοηο Αοΐθϋαη«' 1900 240.
θ. Ροη()βτβ8 Οοΐΐβοίίοη άβδ £υίάθδ-«Ιο&ηηβ• (τΓβοβ 1911
294-295.
Π. Χ. Αποστολίδης Αι Παγασαί έξεταζόμεναι δια τών αΙώνων
(1912) πίν. II. III. IV.
άποτόμως υψουμένου όρους τά ϊχνη τών τειχών, κατά μικρόν
σαφέστερα, επί δε της κορυφογραμμής πολύ καλώς διατη-
ρούμενα, ώς και τους μεγαλοπρεπείς έκεΐ πύργους, εξ ών
βεβαίως προήλθεν ή παρά τω λαώ νΰν ονομασία της θέ-
σεως ταύτης «Παλάτια».
Κατερχόμενος δε προς Ανατολάς εκείθεν, παρακολουθεί
τό τείχος, διατηρούμενον επίσης καλώς, επί τών στρατηγι-
κών θέσεων ταπεινότερου όρους έκτισμένον, οπόθεν κατα-
βαίνει άποτόμως προς τήν πεδιάδα, δι' ης διέρχεται ή έκ
Βόλου εις Άλμυρόν αμαξιτός, και εξακολουθεί επί γηλό-
φων υπέρ τήν παραλίαν βαΐνον μέχρι τής θέσεως «Φανός»•
εκείθεν κατά τήν Βόρειον άκτήν καθίσταται ήττον εύδιά-
κριτον, ένιαχοΰ εντός τής θαλάσσης διαφαινόμενον (είκών 4).
Τά τείχη έποιήθησαν επιμελώς έκ μεγάλων παραλ-
ληλεπιπέδων, ενίοτε τραπεζοειδών λίθων, έκ τών έγγυτάτω
εκάστοτε θέσεων, έσωθεν μάλιστα τοΰ τείχους λατόμου μένων,
και λαξευομένων καλώς μέν κατά τάς άκμάς προς άρμογήν
τελείαν, προχείρως δε ή ουδόλως έπι τής όψεως• αί οριζόν-
τιοι τών δόμων δέν τηρούνται πανταχοΰ ίσοΰψώς παράλ-
ληλοι, άλλα κανονίζονται πολλάκις αναλόγως τοΰ πάχους
τών μεγάλων λίθων, ένσφηνουμένων ένιαχοΰ λίαν μικρών
ετέρων, ή πλακών έν εϊδει βυσμάτων.
Και τής μέν εργασίας ή όμοιότης είναι σχεδόν πανταχοΰ
καταφανής, ένδεικνύουσα ότι εντός ολίγου χρόνου έποιήθη
άπαν τό τείχος• γενικός δέ χαρακτήρ αυτού είναι ή ταχύτης
προς έκτέλεσιν και ή στερεότης• διότι τό πάχος πληρούται έν
σπουδή μικρών λίθων, χωμάτων και πολλάκις ακατέργαστων
όγκων δι' έγκαρσίο)ν όμως εσωτερικών πλακών, λίαν επιμη-
κών και άμοιόαδόν κατά δόμους σταυροειδώς τιθεμένων,
συγκρατείται στερρώς και συμπλέκεται ούτως, ώστε απο-
τελεί άδιάσπαστον σύνολον.
Ό δέ ρυθμός αυτού εΐναι ό μέσος ίσοδομικός, ό ών
έν χρήσει κατά τους χρόνους τών Διαδόχων τοΰ Μεγάλου
Αλεξάνδρου, περί τό τέρμα τής Δ' και τάς αρχάς τής Γ'