DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0029
ε'.'Ο δεύτερος ανασκαφείς μέγας πύργος μετά στηλών
27
τε συγχρόνων συγγραφέ(ον και ύπύ τοϋ λαοϋ, ώς κρύπτον
πολλά αρχαία αντικείμενοι, διακοινωθέν ευρέως υπό των
γεωργών το πρώτον κατά τα έ'τη 1856- 1858, ώς φαίνεται1.
Σημειωτέον δμως δτι εΐχεν ευρέθη καΐ έπι τοϋ πρώτου
μεγάλου πύργου ση μείον, οπόθεν έξήγοντο λίθοι λαξευτοί
καΐ στήλαι απο λίαν μακροΰ χρόνου- αλλ' ή θέσις εκείνη,
ούσα λίαν υψηλή και έχουσα ανάντη άτραπόν, παρείχε βε-
βαίως ίκανάς δυσχέρειας τοις ύποζυγίοις προς μεταοροράν
τοϋ ύλικοΰ, εν ω ή εκ τοΰ δευτέρου πύργου μέχρι τών
Αλυκών οδός είναι μεν μακροτέρα, αλλ' ευθεία και άμα-
ξεύσιμος- κατά ταϋτα, καΐ ώς εμφαίνεται μάλιστα εκ τών
τομών εν τοις διαγράμμασι τών δύο πύργων (ταρενθ. πίν.
Β' και Γ'), είκάζομεν ότι πλείονες στήλαι άπεκομίσθησαν
καΐ κατεστράφησαν εκ τοϋ δευτέρου τούτου, ελάσσονες δ' εκ
τοϋ πρώτου πύργου.
Και πρώτον μεν άπεκαλύψαμεν τα έμπροσθεν της Νο-
τιάς πλευράς και μέρους τών παρακειμένων τοϋ εσωτερικού
πύργου (είκών 22• 23), ποιηθέντος αρκούντως μεγάλου και
λίαν επιμελώς υπό τοϋ Δημητρίου- εκ της όψεως αύτοΰ
καταδείκνυται καΐ ό ρυθμός της τειχοδομίας τοΰ δλου πε-
ριβόλου- εύρόντες δ' έπειτα τύ προστατευτικόν τοιχάριον
(είκών 21• 23• 24), καθωρίσαμεν την έκτασιν, εν η περιε-
λαμβάνοντο οι τοίχοι τοϋ έπηυξημένου πύργου.
Έποιήθη δε ούτος δια προεκτάσεως της προβολής τοϋ
εσωτερικού ώς εξής- ήχθησαν πρώτον τρεις μεγάλοι τοίχοι
λίθινοι, οι μεν της Ανατολικής και Δυσμικής πλευράς έκκι-
Είκών 24. Ό δεύτερος μέγας πύργος, ήδη άνασκαπτόμενος. ΑΑ = ή 'ίνω ακρόπολις• ΜΑ=ή μέση ακρόπολις• ΑΠ = ύ πρώτος ανασκαφείς μέγας πύργος-
ΤΔ-ΤΔ'-ΤΔ"==τό μεταξύ τούτων τείχος τής πόλειος μετά τών οκτώ μικρών πύργων ΤΧ-ΤΧ' — τό προστατευτικόν τοιχάριον
ΝΠ = ή Νοτία πλευρά τοϋ έπηυξημένου πύργου• ΝΠ'-ΝΠ" = τό πάχος αυτής• Δ=τό διάκενον, μήπω έξερευνηθέν.
νοϋντες ευθέως εκ τών ομωνύμων γωνιών τής Νοτίας όψεως
τοϋ παλαιοτέρου πύργου, ύ δέ τής Νοτίας ώς συνδετικός
τών δύο τούτοον (παρένθ. πίν. Γ').
Οί τρεις ούτοι τοίχοι έκτίσθησαν μετά καταφανούς σπου-
δής- ήδη κατωτάτω έπι τοϋ φυσικοΰ βράχου άπαντώμεν
αντί εύθυντηρίας, ή διαζώματος εύθυντικοϋ τής θεμελιώ-
σεως, ογκολίθους ακατέργαστους (είκών 24), έφ' ων ήρμό-
σθησαν πλάκες λαξευταί αρχιτεκτονικοί, στήλαι μεγάλαι,
όροφοι μνημείων, βάθρα καΐ έτεροι εκλεκτοί ογκόλιθοι,
ποιάν τίνα ευθείαν βάσιν, καίπερ άλάξευτον, άπ' αυτής ήδη
τής λιθοτομίας έχοντες, και εξ άλλων προγενεστέρων οικο-
δομημάτων ληφθέντες τά πολλά.
Τό δέ μεταξύ τών δύο όψεων τών τοίχων εκάστων διά-
στημα, ήτοι τό πάχος, έπληρώθη εξαιρετικώς λίθων μεγά-
λων οιωνδήποτε, ομοίων τοις άνω, επιδιωκόμενης τής μετά
') Βλ. τά έν τοις άνο) σελ. 23 λεχθέντα και τάς εν τη εκεί
σημ. 4 παραπομπάς.
πάσης ταχύτητος συνδέσεως αυτών προς άπαρτισμόν τά
μάλιστα στέρεου και παχύτατου τοίχου (είκών 24 τό ΝΠ'—ΝΠ")-
χρήσις πηλού έν ταΐς άρμογαΐς, λίαν εκλεκτού επίσης, έγέ-
νετο και ενταύθα, ώς έν τω πριότω πύργω, ίκανώς δαψι-
λεστέρα.
Οΰτοος έποιήθη τύ λίθινον μέρος τής Νοτίας πλευράς,
ού τό πλείστον εΐχεν ήδη άνωτάτω άποκαλυφθή και χατα-
στραφή υπό τών γεωργών, ώς και εκ τής εικόνος 23 εμ-
φαίνεται- όμοάυς τής Δυσμικής. Ή δέ Ανατολική (είκών
2.1), κάλλιον τά πολλά σωθεΐσα, έποιήθη διαφόρως- τύ έξω-
τερικύν δήλον ότι ήμισυ τοϋ πάχους αυτής, ευθύς άπύ τοϋ
κατωτάτω πρώτου λίθινου δόμου, ήρθη εις ΰψος δι' ωμών
πλίνθων, έν ώ τύ έτερον ήμισυ έποιήθη λίθινον μέχρι ύψους
τριών μέτρων (είκών 25 τύ ΛΤ• ΠΤ• είκών 26).
Τοιαύτην διφυά κατασκευήν τοϋ τοίχου θά άπαντήσο:»-
μεν έν τοις κάτω καΐ επί τής ομωνύμου μάλιστα πλευράς
τοϋ τρίτου μεγάλου πύργου και έπι τής Νοτίας τοϋ πέμ-
πτου- έκ τής συμφωνίας ταύτης, ήτις ούτε τυχαία φαίνεται
ουδέ μόνη τή περί την έκτέλεσιν σπουδή πρέπει νά άπο-
27
τε συγχρόνων συγγραφέ(ον και ύπύ τοϋ λαοϋ, ώς κρύπτον
πολλά αρχαία αντικείμενοι, διακοινωθέν ευρέως υπό των
γεωργών το πρώτον κατά τα έ'τη 1856- 1858, ώς φαίνεται1.
Σημειωτέον δμως δτι εΐχεν ευρέθη καΐ έπι τοϋ πρώτου
μεγάλου πύργου ση μείον, οπόθεν έξήγοντο λίθοι λαξευτοί
καΐ στήλαι απο λίαν μακροΰ χρόνου- αλλ' ή θέσις εκείνη,
ούσα λίαν υψηλή και έχουσα ανάντη άτραπόν, παρείχε βε-
βαίως ίκανάς δυσχέρειας τοις ύποζυγίοις προς μεταοροράν
τοϋ ύλικοΰ, εν ω ή εκ τοΰ δευτέρου πύργου μέχρι τών
Αλυκών οδός είναι μεν μακροτέρα, αλλ' ευθεία και άμα-
ξεύσιμος- κατά ταϋτα, καΐ ώς εμφαίνεται μάλιστα εκ τών
τομών εν τοις διαγράμμασι τών δύο πύργων (ταρενθ. πίν.
Β' και Γ'), είκάζομεν ότι πλείονες στήλαι άπεκομίσθησαν
καΐ κατεστράφησαν εκ τοϋ δευτέρου τούτου, ελάσσονες δ' εκ
τοϋ πρώτου πύργου.
Και πρώτον μεν άπεκαλύψαμεν τα έμπροσθεν της Νο-
τιάς πλευράς και μέρους τών παρακειμένων τοϋ εσωτερικού
πύργου (είκών 22• 23), ποιηθέντος αρκούντως μεγάλου και
λίαν επιμελώς υπό τοϋ Δημητρίου- εκ της όψεως αύτοΰ
καταδείκνυται καΐ ό ρυθμός της τειχοδομίας τοΰ δλου πε-
ριβόλου- εύρόντες δ' έπειτα τύ προστατευτικόν τοιχάριον
(είκών 21• 23• 24), καθωρίσαμεν την έκτασιν, εν η περιε-
λαμβάνοντο οι τοίχοι τοϋ έπηυξημένου πύργου.
Έποιήθη δε ούτος δια προεκτάσεως της προβολής τοϋ
εσωτερικού ώς εξής- ήχθησαν πρώτον τρεις μεγάλοι τοίχοι
λίθινοι, οι μεν της Ανατολικής και Δυσμικής πλευράς έκκι-
Είκών 24. Ό δεύτερος μέγας πύργος, ήδη άνασκαπτόμενος. ΑΑ = ή 'ίνω ακρόπολις• ΜΑ=ή μέση ακρόπολις• ΑΠ = ύ πρώτος ανασκαφείς μέγας πύργος-
ΤΔ-ΤΔ'-ΤΔ"==τό μεταξύ τούτων τείχος τής πόλειος μετά τών οκτώ μικρών πύργων ΤΧ-ΤΧ' — τό προστατευτικόν τοιχάριον
ΝΠ = ή Νοτία πλευρά τοϋ έπηυξημένου πύργου• ΝΠ'-ΝΠ" = τό πάχος αυτής• Δ=τό διάκενον, μήπω έξερευνηθέν.
νοϋντες ευθέως εκ τών ομωνύμων γωνιών τής Νοτίας όψεως
τοϋ παλαιοτέρου πύργου, ύ δέ τής Νοτίας ώς συνδετικός
τών δύο τούτοον (παρένθ. πίν. Γ').
Οί τρεις ούτοι τοίχοι έκτίσθησαν μετά καταφανούς σπου-
δής- ήδη κατωτάτω έπι τοϋ φυσικοΰ βράχου άπαντώμεν
αντί εύθυντηρίας, ή διαζώματος εύθυντικοϋ τής θεμελιώ-
σεως, ογκολίθους ακατέργαστους (είκών 24), έφ' ων ήρμό-
σθησαν πλάκες λαξευταί αρχιτεκτονικοί, στήλαι μεγάλαι,
όροφοι μνημείων, βάθρα καΐ έτεροι εκλεκτοί ογκόλιθοι,
ποιάν τίνα ευθείαν βάσιν, καίπερ άλάξευτον, άπ' αυτής ήδη
τής λιθοτομίας έχοντες, και εξ άλλων προγενεστέρων οικο-
δομημάτων ληφθέντες τά πολλά.
Τό δέ μεταξύ τών δύο όψεων τών τοίχων εκάστων διά-
στημα, ήτοι τό πάχος, έπληρώθη εξαιρετικώς λίθων μεγά-
λων οιωνδήποτε, ομοίων τοις άνω, επιδιωκόμενης τής μετά
') Βλ. τά έν τοις άνο) σελ. 23 λεχθέντα και τάς εν τη εκεί
σημ. 4 παραπομπάς.
πάσης ταχύτητος συνδέσεως αυτών προς άπαρτισμόν τά
μάλιστα στέρεου και παχύτατου τοίχου (είκών 24 τό ΝΠ'—ΝΠ")-
χρήσις πηλού έν ταΐς άρμογαΐς, λίαν εκλεκτού επίσης, έγέ-
νετο και ενταύθα, ώς έν τω πριότω πύργω, ίκανώς δαψι-
λεστέρα.
Οΰτοος έποιήθη τύ λίθινον μέρος τής Νοτίας πλευράς,
ού τό πλείστον εΐχεν ήδη άνωτάτω άποκαλυφθή και χατα-
στραφή υπό τών γεωργών, ώς και εκ τής εικόνος 23 εμ-
φαίνεται- όμοάυς τής Δυσμικής. Ή δέ Ανατολική (είκών
2.1), κάλλιον τά πολλά σωθεΐσα, έποιήθη διαφόρως- τύ έξω-
τερικύν δήλον ότι ήμισυ τοϋ πάχους αυτής, ευθύς άπύ τοϋ
κατωτάτω πρώτου λίθινου δόμου, ήρθη εις ΰψος δι' ωμών
πλίνθων, έν ώ τύ έτερον ήμισυ έποιήθη λίθινον μέχρι ύψους
τριών μέτρων (είκών 25 τύ ΛΤ• ΠΤ• είκών 26).
Τοιαύτην διφυά κατασκευήν τοϋ τοίχου θά άπαντήσο:»-
μεν έν τοις κάτω καΐ επί τής ομωνύμου μάλιστα πλευράς
τοϋ τρίτου μεγάλου πύργου και έπι τής Νοτίας τοϋ πέμ-
πτου- έκ τής συμφωνίας ταύτης, ήτις ούτε τυχαία φαίνεται
ουδέ μόνη τή περί την έκτέλεσιν σπουδή πρέπει νά άπο-