DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0036
ς'. Ό τρίτος ανασκαφείς μέγας πύργος μετά στηλών
33
υπό των νεωτέρων λατόμων διά διασείσεως τινών των ογκο-
λίθων αυτών προς άποφοράν, ων ο γωνιαίος διατηρεί εισέτι
ύποτεθέντα σφήνα, βοηθηηκόν της ανατροπής (άκων 36"
3ί 33' 3Φ 35 το επ)• το δέ λοιπόν διάστημα έξω τοΰ πύργου
τούτου ,ήτο δμαλόν, καλλιεργούμενο ν παρ' έκαστον ένιαυ-
τόν, έσπαρμένον τότε, μηδέν σημεΐον υπάρξεως στηλών
έπιδεικνύον.
Τουναντίον δ' εκ της συχνής καλλιεργίας εΐχον σχεδόν
έξισωθή αϊ έπιχώσεις και ή όλη άποψις της θέσεως μετε-
στράφη, μηδενός σημαίνοντος ύψους χωμάτων ύπολειφθέν-
τος (άκων 30' 3Φ 38' 39• 40), μηδέ κλίσεως τοΰ εδάφους ιδια-
ζόντως μηνυτικής υπάρ-
ξεως έπηυξημένου πύρ-
γου, κατά τύ ε'ιωΟός• ού-
τως άπεκλείετο έξ ύπαρ-
χής τοιαύτη εικασία.
Παρατηρήσας όμως
καΐ πάλιν άκρι6έστερον,
εΐδον ότι οι λατόμοι εΐ-
χον διανοίξει πρό τίνων
ετών μακράν τάφρον εγ-
γύς τοΰ μνημονευθέντος
πύργου, προς ποίησιν προ-
χείρου αμαξιτού και εν-
τεύθεν εϊσοδον εις τάς με-
γάλας λατομίας τών φυ-
σικών βράχων, έφ' ων
εκείτο ό πύργος• ήρεύνησα
λοιπόν ταύτην έπ' ολίγον
δοκιμαστικώς (άκων 30'
31- 33- 34 τό ΤΛ) και μετ'
ου πολύ συνήντησα σχί-
ζας τινάς στηλών, υπο-
δεικνύουσας ότι ή εν-
ταύθα ΰπαρξις έπηυξη-
μένου εξωτερικού πύργου,
ένέχοντος στήλας, ήτο πι-
θανότατη.
Την γνώμην ταύτην
τά μέγιστα τότε ενίσχυσε
τό σύνηθες εν τοις άνα-
σκαφεΐσΐν ήδη πύργοις
προστατευτικόν τοιχάριον,
ούτινος εύρον και εν-
ταύθα σαφή ϊχνη εξω
τής Δυσμικής πλευράς,
έπ' αυτού τού σημερινού
εδάφους διαφαινόμενα
(βλ. παρένθ. πίν. Α'), άτινα ένιαχοΰ άνέσκαψα, ίνα βεβαιώσω.
Ούτω λοιπόν έπιμονώτερον περαιτέρω δοκιμάσας και
εύρύτερον σκάψας επί τής τάφρου τών λατόμων, ης δια-
κρίνει τις έτι ολίγον τό τέρμα εμφανές εν άκ. 31 καϊ 33,
άνεκάλυψα μετ' ού πολύ τό λίθινον διάκενον και την έξω
όψιν τού λίθινου επίσης τοίχου της Δυσμικης πλευράς τού
έπηυξημένου μεγάλου πύργου (άκων 31- 33), και άφθονους
στήλας ήρξάμην εύρίσκων εν αύτοΐς άπό της 23^ Φεβρουα-
ρίου, ων πρώτη ή τού Άμμω[νίον. ΤΙ υπό τών λατόμων
διατάραξις τού μέρους τούτου τής Λυσμικής πλευράς είναι
εμφανής μάλιστα έν τή είκ. 31.
Εντεύθεν ή ερναοία καθίστατο ασφαλής και εύκολος•
υπήρξε δέ μέγιστον εύτύχη[ΐα τό δτι οι λατόμοι εΐχον
έγκαταλίπει ενωρίς τήν ποιηθεΐσαν έκεϊ τάφρον, κρίνοντες
βεβαίως δυσχερεστέραν την διά τοΰ πύργου εϊσοδον εις
τάς λατομίας και δαπανηροτέραν τήν έξαγωγην τών αρ-
χαίων τούτατν λαξευτών λίθων τής άπ' ευθείας άπό τών
Λ. 2. ΛΡΒΑΝΙΤΟΠΟΥΛΛΟΥ• ΓΡΑΠΤΑΙ ΣΤΗΛΑΙ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ-ΠΑΓΛΣΩΝ
Είκών 33. Ή Δυσμική πλευρά τοΰ έπηυξημένου πύργου πρό της έξερευνήσεως
ΕΔ-ΕΔ' = ή εσωτερική οψις αυτής- ΕΠ = ή εξωτερική οψις• ΤΛ = κάτω
τέρμα τής τάφρου τών λατόμων επ = ό εσωτερικός πύργος•
Β-Β' φυσικοί βράχοι- Δ—διάκενον, τό άνω ήμισυ
έξερευνηΟέν.
φυσικών βράχων λιθοτομίας- διό προυχώρησαν περί τά
είκοσι μέτρα ύψηλότερον Ανατολικώς (είκών 30- 34- 35' 36•
37 τύ ΕΛ^ καϊ εκείθεν εποίησαν την άναγκαιοϋσαν αύτοΐς
άμαξιτόν, μη άψάμενυι περαιτέρω μΐ]δύλως ενταύθα τού
έπηυξημένου πύργου, ως ίκανώς βαθέως κειμένου.
Ωσαύτως λίαν ευτυχές γεγονός ύπήρξεν ή σύντονος
και πλήρης ανασκαφή και έξερεύνησις άπαντος τοΰ πύργου
τούτου άνευ ουδεμίας διακοπής• διότι, αν άνεβάλλετο και
τής εργασίας ταύτης ή περάτωσις (πρβ. άνω σελ. 30-31),
Οά έπήρχοντο αναμφιβόλως σημαντικαΐ βλάβαι εκ της διεισ-
δύσεως τών όμβρίων υδάτων, κατά τύν χειμώνα μάλιστα,
διά τών άνοιχθεισών δο-
κιμαστικών τάφρων εις
τό διάκενον και τους τοί-
χους επί τών έν αύτοΐς
στηλών.
ΈποιήΟη δέ ό πύργος
ούτος1, καθ' ά ό δεύτε-
ρος, άλλα μετά πολύ μεί-
ζονος επιμελείας• αί εξω-
τερικά! δήλα δη όψεις
τών λίθινων τοίχων τών
τριών έπεκταθεισών πλευ-
ρών έκτίσθησαν ήδη άπό
τοΰ έξισωθέντος φυσικού
βράχου κατώτατα) διά με-
γάλ,ων λαξευτών κυβόλι-
θων, ληφθέντων εκ προ-
γενεστέρων εμφανώς οι-
κοδομημάτων και επιμε-
λώς άρμοζο μένων άλλή-
λοις, ως έν τω πρώτω
πύργω, μετά τών προση-
κόντων εύθυντικών δια-
ζωμάτων (είκών 3ί' 32'
37- 38• 39)• χρήσις εκλε-
κτού πηλού λίαν συνεκτι-
κού κατά τήν προσαρμο-
γήν αυτών έβεβαιώθη καϊ
ενταύθα.• ένετειχίσθησαν
δέ ομοίως και βάθρα
πολλά καίστήλαι μεγάλα ι.
Αί δ' έσωτερικαΐ δψ εις
τών τοίχων τούτων έποιή-
θησαν διά μικρότερων λί-
θων (είκών 33• 34• 35•
36' 38), καλώς μέν ήρ-
μοσιιένων και στερρώς,
άλλ' άνευ επιδεικτικής επιμελείας* διότι δεν έφαίνοντο
ουδόλως ένεκα τών συμπαραπεσόντων λίθων τού διακένου*
ενταύθα και κατά τό ίκανώς ευρύ πάχος τών τοίχων πάν-
των ένετειχίσθησαν πάμπολλαι στήλαι, όροφοι μνημείων,
βάθρα κττ., ορατά μάλιστα έν είκ. 34' 35' 36.
Ούτως ήρθησαν οι λίθινοι τοίχοι εις ύψος ενός και
ήμίσεος μέχρι τεσσάρων μέτρων, αναλόγως τής κλίσεως
τού φυσικού βράχου- τό δέ περαιτέρο) ΰψος, ίκανώς μέγα
βεβαίως, έποιήΟη εκ πλίνθων ωμών, καθ' ά έπΐ τών προη-
γουμένων πύργων.
Ή δέ γόμωσις τού διακένου (είκών 30" 34), καίτοι
υπήρχε και ενταύθα, ως έν τω δευτέρω πύργω, κλίσις τις
βαραθρώδης τού φυσικού βράχου, τοΰ προβεβλημένου πρό
τής Νοτίας πλευράς τού εσωτερικού πύργου, έτελέσθη ουχί
εική, ουδέ μετά σπουδής, άλλ' επιμελέστατα- διότι οϊ τε
Βλ. περί αΰτοΰ Πρακτικά 1912 177-1 Ν!•.
33
υπό των νεωτέρων λατόμων διά διασείσεως τινών των ογκο-
λίθων αυτών προς άποφοράν, ων ο γωνιαίος διατηρεί εισέτι
ύποτεθέντα σφήνα, βοηθηηκόν της ανατροπής (άκων 36"
3ί 33' 3Φ 35 το επ)• το δέ λοιπόν διάστημα έξω τοΰ πύργου
τούτου ,ήτο δμαλόν, καλλιεργούμενο ν παρ' έκαστον ένιαυ-
τόν, έσπαρμένον τότε, μηδέν σημεΐον υπάρξεως στηλών
έπιδεικνύον.
Τουναντίον δ' εκ της συχνής καλλιεργίας εΐχον σχεδόν
έξισωθή αϊ έπιχώσεις και ή όλη άποψις της θέσεως μετε-
στράφη, μηδενός σημαίνοντος ύψους χωμάτων ύπολειφθέν-
τος (άκων 30' 3Φ 38' 39• 40), μηδέ κλίσεως τοΰ εδάφους ιδια-
ζόντως μηνυτικής υπάρ-
ξεως έπηυξημένου πύρ-
γου, κατά τύ ε'ιωΟός• ού-
τως άπεκλείετο έξ ύπαρ-
χής τοιαύτη εικασία.
Παρατηρήσας όμως
καΐ πάλιν άκρι6έστερον,
εΐδον ότι οι λατόμοι εΐ-
χον διανοίξει πρό τίνων
ετών μακράν τάφρον εγ-
γύς τοΰ μνημονευθέντος
πύργου, προς ποίησιν προ-
χείρου αμαξιτού και εν-
τεύθεν εϊσοδον εις τάς με-
γάλας λατομίας τών φυ-
σικών βράχων, έφ' ων
εκείτο ό πύργος• ήρεύνησα
λοιπόν ταύτην έπ' ολίγον
δοκιμαστικώς (άκων 30'
31- 33- 34 τό ΤΛ) και μετ'
ου πολύ συνήντησα σχί-
ζας τινάς στηλών, υπο-
δεικνύουσας ότι ή εν-
ταύθα ΰπαρξις έπηυξη-
μένου εξωτερικού πύργου,
ένέχοντος στήλας, ήτο πι-
θανότατη.
Την γνώμην ταύτην
τά μέγιστα τότε ενίσχυσε
τό σύνηθες εν τοις άνα-
σκαφεΐσΐν ήδη πύργοις
προστατευτικόν τοιχάριον,
ούτινος εύρον και εν-
ταύθα σαφή ϊχνη εξω
τής Δυσμικής πλευράς,
έπ' αυτού τού σημερινού
εδάφους διαφαινόμενα
(βλ. παρένθ. πίν. Α'), άτινα ένιαχοΰ άνέσκαψα, ίνα βεβαιώσω.
Ούτω λοιπόν έπιμονώτερον περαιτέρω δοκιμάσας και
εύρύτερον σκάψας επί τής τάφρου τών λατόμων, ης δια-
κρίνει τις έτι ολίγον τό τέρμα εμφανές εν άκ. 31 καϊ 33,
άνεκάλυψα μετ' ού πολύ τό λίθινον διάκενον και την έξω
όψιν τού λίθινου επίσης τοίχου της Δυσμικης πλευράς τού
έπηυξημένου μεγάλου πύργου (άκων 31- 33), και άφθονους
στήλας ήρξάμην εύρίσκων εν αύτοΐς άπό της 23^ Φεβρουα-
ρίου, ων πρώτη ή τού Άμμω[νίον. ΤΙ υπό τών λατόμων
διατάραξις τού μέρους τούτου τής Λυσμικής πλευράς είναι
εμφανής μάλιστα έν τή είκ. 31.
Εντεύθεν ή ερναοία καθίστατο ασφαλής και εύκολος•
υπήρξε δέ μέγιστον εύτύχη[ΐα τό δτι οι λατόμοι εΐχον
έγκαταλίπει ενωρίς τήν ποιηθεΐσαν έκεϊ τάφρον, κρίνοντες
βεβαίως δυσχερεστέραν την διά τοΰ πύργου εϊσοδον εις
τάς λατομίας και δαπανηροτέραν τήν έξαγωγην τών αρ-
χαίων τούτατν λαξευτών λίθων τής άπ' ευθείας άπό τών
Λ. 2. ΛΡΒΑΝΙΤΟΠΟΥΛΛΟΥ• ΓΡΑΠΤΑΙ ΣΤΗΛΑΙ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ-ΠΑΓΛΣΩΝ
Είκών 33. Ή Δυσμική πλευρά τοΰ έπηυξημένου πύργου πρό της έξερευνήσεως
ΕΔ-ΕΔ' = ή εσωτερική οψις αυτής- ΕΠ = ή εξωτερική οψις• ΤΛ = κάτω
τέρμα τής τάφρου τών λατόμων επ = ό εσωτερικός πύργος•
Β-Β' φυσικοί βράχοι- Δ—διάκενον, τό άνω ήμισυ
έξερευνηΟέν.
φυσικών βράχων λιθοτομίας- διό προυχώρησαν περί τά
είκοσι μέτρα ύψηλότερον Ανατολικώς (είκών 30- 34- 35' 36•
37 τύ ΕΛ^ καϊ εκείθεν εποίησαν την άναγκαιοϋσαν αύτοΐς
άμαξιτόν, μη άψάμενυι περαιτέρω μΐ]δύλως ενταύθα τού
έπηυξημένου πύργου, ως ίκανώς βαθέως κειμένου.
Ωσαύτως λίαν ευτυχές γεγονός ύπήρξεν ή σύντονος
και πλήρης ανασκαφή και έξερεύνησις άπαντος τοΰ πύργου
τούτου άνευ ουδεμίας διακοπής• διότι, αν άνεβάλλετο και
τής εργασίας ταύτης ή περάτωσις (πρβ. άνω σελ. 30-31),
Οά έπήρχοντο αναμφιβόλως σημαντικαΐ βλάβαι εκ της διεισ-
δύσεως τών όμβρίων υδάτων, κατά τύν χειμώνα μάλιστα,
διά τών άνοιχθεισών δο-
κιμαστικών τάφρων εις
τό διάκενον και τους τοί-
χους επί τών έν αύτοΐς
στηλών.
ΈποιήΟη δέ ό πύργος
ούτος1, καθ' ά ό δεύτε-
ρος, άλλα μετά πολύ μεί-
ζονος επιμελείας• αί εξω-
τερικά! δήλα δη όψεις
τών λίθινων τοίχων τών
τριών έπεκταθεισών πλευ-
ρών έκτίσθησαν ήδη άπό
τοΰ έξισωθέντος φυσικού
βράχου κατώτατα) διά με-
γάλ,ων λαξευτών κυβόλι-
θων, ληφθέντων εκ προ-
γενεστέρων εμφανώς οι-
κοδομημάτων και επιμε-
λώς άρμοζο μένων άλλή-
λοις, ως έν τω πρώτω
πύργω, μετά τών προση-
κόντων εύθυντικών δια-
ζωμάτων (είκών 3ί' 32'
37- 38• 39)• χρήσις εκλε-
κτού πηλού λίαν συνεκτι-
κού κατά τήν προσαρμο-
γήν αυτών έβεβαιώθη καϊ
ενταύθα.• ένετειχίσθησαν
δέ ομοίως και βάθρα
πολλά καίστήλαι μεγάλα ι.
Αί δ' έσωτερικαΐ δψ εις
τών τοίχων τούτων έποιή-
θησαν διά μικρότερων λί-
θων (είκών 33• 34• 35•
36' 38), καλώς μέν ήρ-
μοσιιένων και στερρώς,
άλλ' άνευ επιδεικτικής επιμελείας* διότι δεν έφαίνοντο
ουδόλως ένεκα τών συμπαραπεσόντων λίθων τού διακένου*
ενταύθα και κατά τό ίκανώς ευρύ πάχος τών τοίχων πάν-
των ένετειχίσθησαν πάμπολλαι στήλαι, όροφοι μνημείων,
βάθρα κττ., ορατά μάλιστα έν είκ. 34' 35' 36.
Ούτως ήρθησαν οι λίθινοι τοίχοι εις ύψος ενός και
ήμίσεος μέχρι τεσσάρων μέτρων, αναλόγως τής κλίσεως
τού φυσικού βράχου- τό δέ περαιτέρο) ΰψος, ίκανώς μέγα
βεβαίως, έποιήΟη εκ πλίνθων ωμών, καθ' ά έπΐ τών προη-
γουμένων πύργων.
Ή δέ γόμωσις τού διακένου (είκών 30" 34), καίτοι
υπήρχε και ενταύθα, ως έν τω δευτέρω πύργω, κλίσις τις
βαραθρώδης τού φυσικού βράχου, τοΰ προβεβλημένου πρό
τής Νοτίας πλευράς τού εσωτερικού πύργου, έτελέσθη ουχί
εική, ουδέ μετά σπουδής, άλλ' επιμελέστατα- διότι οϊ τε
Βλ. περί αΰτοΰ Πρακτικά 1912 177-1 Ν!•.