DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0062
ι . Τά νεκροταφεία και μνημεία, εξ ών ελήφθησαν αϊ ατήλαι
Γ) 7
λεως γενομένων, μη διαρκεσασών έπι πολύ1• ευρέθη δε,
το οΰτα) ζητηθέν, έξω τοϋ πέμπτου μεγάλου πύργου παρά
το ιερόν της Πασικράτας (β/., παρένθ. πίν. Α' και είκ. 46'
48), έκτεινόμενον Ανατολικώς μεν μέχρι των Καλυβιών
Αλυκών (είκ 8' 49• 74• 75), προς Λυσμάς δ' επί τών
μέσων και τών προπόδων τοΰ λόφου τοϋ 'Αγίου Ηλία
(είκ. 47 το τδ) μέχρι τών πρόθυρων τοϋ τρίτου άνασκαφέν-
τος μεγάλου πύργου (είκ. 40 το ιϊ), Νοτίως δε μέχρι τών
παρά την αμμώδη παραλίαν τόπων (είκ. 75• 78)• άνεσκάορη
Είκών 74. "Αποψις τοϋ μεταξύ τοϋ πέμπτου και πριότου πύργου νεκρο-
ταφείου τών εις συστάδας τάφων έκ Δυσμών προς Ανατολάς. Π -
πυλίς παρά τον πέμπτον πύργον Α = ό λόφος τοϋ πρώτου
πύργου• Τ—τύμβος επιμήκης, μέγας, έ'ξω τών τειχών
Φ -- φαραγγώδης έκχωμάτωσις προς σχηματι-
σμών τοΰ τύμβου.
δ' εν μέρει μόνον παρά τον πέμπτον πύργον2 κατά τά έ'τη
1912ο* και 1!>14ον.
Έκ τών ανασκαφών τούτων προέκυψαν άχρι τούδε εν-
δείξεις, καθ' ας ή εικασία μου (βλ. Πρακτικά 1907 1 70-180
1908 206• θεσααλ. Μνημ. Ι 65" 83), δτι ενταύθα που
εκείτο το νεκροταφεϊον τών πλουσίων, δεν ύπήρξεν δλως
επιτυχής• διότι ουδείς τάφος ή συστάς έξαιρέτως σημαντι-
κών κτερισμάτ(ον απεκαλύφθη, ουδέν θεμέλιον επιταφίου
μνημείου ή μικρού μαυσσωλλείου, οια Οά ανέμενε τις νά
συνάντηση εν πλουσίω νεκροταφεία) μεγάλης, πολυάνθρω-
που και εύδαίμονος πόλεως, και άτινα ύποδηλοϋσιν ίκανώς
εύγλώττως, ώς ΰπάρξαντά ποτέ, τά εν τοις πύργοις ευρε-
θέντα μαρμάρινα και λίθινα μέλη• άλλ' έλπίζομεν δτι
περαιτέρω άνασκαφαί και ένταϋθα :1 Οέλουσιν επιδείξει
τοιαύτα τίνα.
Διακρίνεται δε τδ νεκροταφεϊον τούτο εις δύο τμήματα,
ών το μεν παρέχει τάφους εν διασπορά, τδ δε εις συστάδας"
τδ πρώτον κατέχει τάς ευθύς έξω τοϋ πέμπτου πύργου έπι
τών Ανατολικών κρασπέδων τοϋ λόφου τοϋ Αγίου Ηλία
θέσεις (είκ. 47• 79), τδ δεύτερον τάς προς τον πρώτον μέ-
γαν πύργον και τά Καλύβια Αλυκών (είκ. 4& 18- 49- 74-
(Ο' ι α)• πρυ έκατέρου είναι λίαν πιθανόν, καίτοι δεν έβε-
οαιωϋη εκ τών άχρι τούδε ανασκαφών, δτι διήρχετο αρχαία
οδός, ή μεν προς Νότον, ή δε προς Ανατολάς άγουσα,
αμφοτεραι προς την παραλίαν κατά τάς ώς άνω διευθύν-
σεις περατούμεναι (είκ. 75• 78 το Π-Π'λ
Και γενικωτερα μεν λίαν σπουδαία συμπεράσματα έκ
τών γενομένων εκεί εργασιών είναι τά εξής• πρώτον δτι
Χ) Ένταϋθα ευρέθη παράκτιόν τι νεκροταφεϊον καλών χρόνων
βλ. Πρακτικά 1909 144-145 και άνω είκ. 4.
2) Περί τοϋ νεκροταφείου τούτου, ό'περ άπεκαλέσαμεν κατά συν-
θήκην, άλλ' ώς προς την άρχαίαν πόλιν, Νότων, βλ. Πρακτικά 1912
193-198.
!) Διότι παρά τον δεύτερον και τρίτον πϋργον άναμένομεν ιδίως
πλοΰσιον νεκροταφεϊον βλ. άνω σελ. 31• 30-38.
Α. 2. Αρβανιτοπουλλου- γραπται ςτηλαι λημητριαδος-Παγαςων
ουδείς μεν τάφος ευρέθη υπερβαίνων την Δ' π. Χρ. εκατον-
ταετηρίδα, ουδείς δε αναμφισβήτητους έντδς τών ορίων αυ-
τής δυνάμενος νά τεθή, ελάχιστοι δε μόλις προσεγγίζοντες
τδ τέρμα αυτής ή τάς αρχάς τής Γ"• πρόκειται άρα ένταϋθα
περί νεκροταφείου τής πόλεως τδ πολύ τών άπδ τοϋ 300
στρογγύλως ειπείν π. Χρ. χρόνων, ήτοι τών από τής κτί-
σεως τής Δημητριάδος.
Δεύτερον δτι έπι τάφων πτωχών τοϋ εν διασπορά τμή-
ματος, ους τά κτερίσματα δύνανται νά άναγάγωσιν εις τους
ολίγον μ. Χρ. χρόνους, ευρέθησαν έπιτεθειμέναι ώς πώματα
στήλαι επιτύμβιοι προγενεστέρων χρόνων άλλα και τούτων
τδ σχήμα τών γραμμάτων φέρει αύτάς εις χρόνους ουχί
πέρα κατ' άνώτατον δριον τών μέσων τής Β' π. Χρ. έκα-
τονταετηρίδος κείμενους. Τρίτον δτι επί τών ερεισμάτων
και τών τοιχαράυν τών διαζωμάτων (βλ. κάτω σελ. ()1-(>2
και είκ. 78- 79• 80 τδ Ε-Ε") τοϋ εις συστάδας τμήματος
εΰρομεν επίσης επιτύμβιους στήλας έντετειχισμένας, προερ-
χομένας έκ τάφων τών μεταξύ 300-200 π. Χρ. χρόνων
αναμφίβολους.
Έκ τούτων άρα πάντων προκύπτει δτι τδ άπδ τής κτί-
σεως τής Δημητριάδος μέχρι τών περί τδ 200 π. Χρ. χρό-
νων νεκροταφεϊον κατεστράφη, τά δ' έπι τών τάφων αυτού
μνημεία, αγάλματα και στήλαι ένετειχίσθησαν εις τους πύρ-
γους και τά τείχη, ή διερρίφθησαν τήδε κάκεΐσε• διότι
άλλως δεν ερμηνεύεται ό έντειχισμδς στηλών τής Γ' π. Χρ.
έκατονταετηρίδος εν προστατευτικοΐς διαζώμασιν ασύλητων
και λίαν βαθέως κειμένων τάφων τής Β' π. Χρ..
Όμοίως δε φαίνεται πιθανόν τδ δτι κατά. τους ολίγον
π. Χρ. χρόνους αϊ στήλαι και τα μνημεία τών τάφων τού-
των, τής Β' π. Χρ. έκατονταετηρίδος δήλον δτι, ήσαν κατε-
στραμμένα ή παρημελημένα και έρημα- διότι δλλως δεν ήτο
δυνατόν νά μεταχειρισθώσιν αύτάς ώς πώματα οι θάψαν-
τες νεκρούς εις τους ολίγον μ. Χρ. χρόνους, ουδέ νά άνοί-
ξωσι βόθρους προς ταφήν τών εαυτών νεκρών ε'ις χώματα
ολίγον υπερκείμενα τών τάφων εκείνων, ους και τούτου
ένεκα ενδείκνυται δτι δλως ήγνόουν.
Είκών 75. "Αποψις τοϋ τύμβου τών εις συστάδας τάφων τοΰ Νοτίου
νεκροταφείου, έκ Βορρά προς Νότον. Π = ή παραλία τοϋ Παγα-
σιτικοΰ κόλπου παρά τάς Άλυκάς• Τ = ό μέγας, επιμήκης
τύμβος• Σ = συστάς τάφων εν αΰτώ, άρτι ευρεθείσα-
Φ = φαραγγώδης έκχωμάτωσις προς σχημα-
τισμόν τοϋ τύμβου.
ΕΊδικώτερον δε τοϋ μεν τμήματος τών εν διασπορά τά-
φων πάντες οι ευρεθέντες είναι τά πολλά πτωχοί και δια-
κρίνονται εις εξ κατηγορίας• την διάκρισιν ταύτην ώρίσα-
μεν χρονολογικώς διά τε τών ευρεθέντων εν αύτοΐς κτερι-
σμάτων και τών ώς πωμάτων έπ' αυτών τεθεισών στηλών
και δι' εμπειρικής παρατηρήσεως τής θέσεως αυτών έκα-
σταχοϋ επαλλήλων ή παραλλήλων πρδς ετέρους προγενεστέ-
Γ) 7
λεως γενομένων, μη διαρκεσασών έπι πολύ1• ευρέθη δε,
το οΰτα) ζητηθέν, έξω τοϋ πέμπτου μεγάλου πύργου παρά
το ιερόν της Πασικράτας (β/., παρένθ. πίν. Α' και είκ. 46'
48), έκτεινόμενον Ανατολικώς μεν μέχρι των Καλυβιών
Αλυκών (είκ 8' 49• 74• 75), προς Λυσμάς δ' επί τών
μέσων και τών προπόδων τοΰ λόφου τοϋ 'Αγίου Ηλία
(είκ. 47 το τδ) μέχρι τών πρόθυρων τοϋ τρίτου άνασκαφέν-
τος μεγάλου πύργου (είκ. 40 το ιϊ), Νοτίως δε μέχρι τών
παρά την αμμώδη παραλίαν τόπων (είκ. 75• 78)• άνεσκάορη
Είκών 74. "Αποψις τοϋ μεταξύ τοϋ πέμπτου και πριότου πύργου νεκρο-
ταφείου τών εις συστάδας τάφων έκ Δυσμών προς Ανατολάς. Π -
πυλίς παρά τον πέμπτον πύργον Α = ό λόφος τοϋ πρώτου
πύργου• Τ—τύμβος επιμήκης, μέγας, έ'ξω τών τειχών
Φ -- φαραγγώδης έκχωμάτωσις προς σχηματι-
σμών τοΰ τύμβου.
δ' εν μέρει μόνον παρά τον πέμπτον πύργον2 κατά τά έ'τη
1912ο* και 1!>14ον.
Έκ τών ανασκαφών τούτων προέκυψαν άχρι τούδε εν-
δείξεις, καθ' ας ή εικασία μου (βλ. Πρακτικά 1907 1 70-180
1908 206• θεσααλ. Μνημ. Ι 65" 83), δτι ενταύθα που
εκείτο το νεκροταφεϊον τών πλουσίων, δεν ύπήρξεν δλως
επιτυχής• διότι ουδείς τάφος ή συστάς έξαιρέτως σημαντι-
κών κτερισμάτ(ον απεκαλύφθη, ουδέν θεμέλιον επιταφίου
μνημείου ή μικρού μαυσσωλλείου, οια Οά ανέμενε τις νά
συνάντηση εν πλουσίω νεκροταφεία) μεγάλης, πολυάνθρω-
που και εύδαίμονος πόλεως, και άτινα ύποδηλοϋσιν ίκανώς
εύγλώττως, ώς ΰπάρξαντά ποτέ, τά εν τοις πύργοις ευρε-
θέντα μαρμάρινα και λίθινα μέλη• άλλ' έλπίζομεν δτι
περαιτέρω άνασκαφαί και ένταϋθα :1 Οέλουσιν επιδείξει
τοιαύτα τίνα.
Διακρίνεται δε τδ νεκροταφεϊον τούτο εις δύο τμήματα,
ών το μεν παρέχει τάφους εν διασπορά, τδ δε εις συστάδας"
τδ πρώτον κατέχει τάς ευθύς έξω τοϋ πέμπτου πύργου έπι
τών Ανατολικών κρασπέδων τοϋ λόφου τοϋ Αγίου Ηλία
θέσεις (είκ. 47• 79), τδ δεύτερον τάς προς τον πρώτον μέ-
γαν πύργον και τά Καλύβια Αλυκών (είκ. 4& 18- 49- 74-
(Ο' ι α)• πρυ έκατέρου είναι λίαν πιθανόν, καίτοι δεν έβε-
οαιωϋη εκ τών άχρι τούδε ανασκαφών, δτι διήρχετο αρχαία
οδός, ή μεν προς Νότον, ή δε προς Ανατολάς άγουσα,
αμφοτεραι προς την παραλίαν κατά τάς ώς άνω διευθύν-
σεις περατούμεναι (είκ. 75• 78 το Π-Π'λ
Και γενικωτερα μεν λίαν σπουδαία συμπεράσματα έκ
τών γενομένων εκεί εργασιών είναι τά εξής• πρώτον δτι
Χ) Ένταϋθα ευρέθη παράκτιόν τι νεκροταφεϊον καλών χρόνων
βλ. Πρακτικά 1909 144-145 και άνω είκ. 4.
2) Περί τοϋ νεκροταφείου τούτου, ό'περ άπεκαλέσαμεν κατά συν-
θήκην, άλλ' ώς προς την άρχαίαν πόλιν, Νότων, βλ. Πρακτικά 1912
193-198.
!) Διότι παρά τον δεύτερον και τρίτον πϋργον άναμένομεν ιδίως
πλοΰσιον νεκροταφεϊον βλ. άνω σελ. 31• 30-38.
Α. 2. Αρβανιτοπουλλου- γραπται ςτηλαι λημητριαδος-Παγαςων
ουδείς μεν τάφος ευρέθη υπερβαίνων την Δ' π. Χρ. εκατον-
ταετηρίδα, ουδείς δε αναμφισβήτητους έντδς τών ορίων αυ-
τής δυνάμενος νά τεθή, ελάχιστοι δε μόλις προσεγγίζοντες
τδ τέρμα αυτής ή τάς αρχάς τής Γ"• πρόκειται άρα ένταϋθα
περί νεκροταφείου τής πόλεως τδ πολύ τών άπδ τοϋ 300
στρογγύλως ειπείν π. Χρ. χρόνων, ήτοι τών από τής κτί-
σεως τής Δημητριάδος.
Δεύτερον δτι έπι τάφων πτωχών τοϋ εν διασπορά τμή-
ματος, ους τά κτερίσματα δύνανται νά άναγάγωσιν εις τους
ολίγον μ. Χρ. χρόνους, ευρέθησαν έπιτεθειμέναι ώς πώματα
στήλαι επιτύμβιοι προγενεστέρων χρόνων άλλα και τούτων
τδ σχήμα τών γραμμάτων φέρει αύτάς εις χρόνους ουχί
πέρα κατ' άνώτατον δριον τών μέσων τής Β' π. Χρ. έκα-
τονταετηρίδος κείμενους. Τρίτον δτι επί τών ερεισμάτων
και τών τοιχαράυν τών διαζωμάτων (βλ. κάτω σελ. ()1-(>2
και είκ. 78- 79• 80 τδ Ε-Ε") τοϋ εις συστάδας τμήματος
εΰρομεν επίσης επιτύμβιους στήλας έντετειχισμένας, προερ-
χομένας έκ τάφων τών μεταξύ 300-200 π. Χρ. χρόνων
αναμφίβολους.
Έκ τούτων άρα πάντων προκύπτει δτι τδ άπδ τής κτί-
σεως τής Δημητριάδος μέχρι τών περί τδ 200 π. Χρ. χρό-
νων νεκροταφεϊον κατεστράφη, τά δ' έπι τών τάφων αυτού
μνημεία, αγάλματα και στήλαι ένετειχίσθησαν εις τους πύρ-
γους και τά τείχη, ή διερρίφθησαν τήδε κάκεΐσε• διότι
άλλως δεν ερμηνεύεται ό έντειχισμδς στηλών τής Γ' π. Χρ.
έκατονταετηρίδος εν προστατευτικοΐς διαζώμασιν ασύλητων
και λίαν βαθέως κειμένων τάφων τής Β' π. Χρ..
Όμοίως δε φαίνεται πιθανόν τδ δτι κατά. τους ολίγον
π. Χρ. χρόνους αϊ στήλαι και τα μνημεία τών τάφων τού-
των, τής Β' π. Χρ. έκατονταετηρίδος δήλον δτι, ήσαν κατε-
στραμμένα ή παρημελημένα και έρημα- διότι δλλως δεν ήτο
δυνατόν νά μεταχειρισθώσιν αύτάς ώς πώματα οι θάψαν-
τες νεκρούς εις τους ολίγον μ. Χρ. χρόνους, ουδέ νά άνοί-
ξωσι βόθρους προς ταφήν τών εαυτών νεκρών ε'ις χώματα
ολίγον υπερκείμενα τών τάφων εκείνων, ους και τούτου
ένεκα ενδείκνυται δτι δλως ήγνόουν.
Είκών 75. "Αποψις τοϋ τύμβου τών εις συστάδας τάφων τοΰ Νοτίου
νεκροταφείου, έκ Βορρά προς Νότον. Π = ή παραλία τοϋ Παγα-
σιτικοΰ κόλπου παρά τάς Άλυκάς• Τ = ό μέγας, επιμήκης
τύμβος• Σ = συστάς τάφων εν αΰτώ, άρτι ευρεθείσα-
Φ = φαραγγώδης έκχωμάτωσις προς σχημα-
τισμόν τοϋ τύμβου.
ΕΊδικώτερον δε τοϋ μεν τμήματος τών εν διασπορά τά-
φων πάντες οι ευρεθέντες είναι τά πολλά πτωχοί και δια-
κρίνονται εις εξ κατηγορίας• την διάκρισιν ταύτην ώρίσα-
μεν χρονολογικώς διά τε τών ευρεθέντων εν αύτοΐς κτερι-
σμάτων και τών ώς πωμάτων έπ' αυτών τεθεισών στηλών
και δι' εμπειρικής παρατηρήσεως τής θέσεως αυτών έκα-
σταχοϋ επαλλήλων ή παραλλήλων πρδς ετέρους προγενεστέ-