DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0068
ιά. Δημητριάς - Παγασαί- τοπογραφική και ίστοιρκή έπισκόπησις•— εισαγωγή
63
Έν τή πρώτη αυτών ήγειρα σπουδαίας υπόνοιας, δσον
άφορα εις την άλήθειαν των τέως υπό πάντων παραδεδεγ-
μένων περί της θέσεως και ιστορίας της Δημητριάδος καΐ
των Παγασών έγραψα δήλα δη έν σελ. 13-14 αυτής:
<άλλά πάντα ταϋτα [ενν. τα άνά τάς αρχαίας Θεσσαλικός
πόλεις έμά ευρήματα και έρευναι], καίτοι έξηνάγκασαν την
Ίστορίαν να όμιλήση οπωσδήποτε, ύποχωροΰσι προ των
εξαίρετων ευρημάτων των Παγασών, δια τών οποίων και
άλλα ζητήματα μέγιστα λύονται, και ή Ιστορία ούχι μόνον
επαυξάνεται, άλλα και διαψεύδεται. Είναι δήλα δή σήμερον
γνωστόν ότι ό περίφημος υιός τοΰ Αντιγόνου Δημήτριος ό
Πολιορκητής, ίδρυσε περί το 293 π. Χρ. τήν Δημητριάδα,
δια συνοικισμού μικρών πολισμάτοον της Μαγνησίας εις
όροπέδιον όχυρόν, κυριαρχούν του Παγασιτικοϋ κόλπου».
«Μεταξύ τών κωμοπόλεων τούτων ήσαν και αϊ Παγα-
σαί, αΐτινες συμφώνως πρύς τήν Ίστορίαν, ή θα έγκατε-
λείφθησαν εντελώς, όπως άλλαι συνοικισθεΐσαι εις τήν Δη-
μητριάδα, ή θα εΐχον ελαχίστους κατοίκους, οΰσαι κώμη
αυτής».
Κα! όμως τα ευρήματα, άτινα μετ' ολίγον θα ΐδητε,
παρουσιάζουσιν ενώπιον ημών τάς Παγασάς μεγάλην καΐ
διεθνή πόλιν, ένθα συγκεντροΰνται εκ πάσης Ελληνικής γω-
νίας άνθρωποι».
«Ακριβώς δε ή ακμή αύτη συμπίπτει με τους χρόνους
τής ιδρύσεως τής Δημητριάδος και εξακολουθεί επί δύο του-
λάχιστον αιώνας συνεχώς».
«Έξ άλλου αϊ άνασκαφαί, τάς οποίας έξετελέσαμεν έν
Δημητριάδι [ενν. έπι τοΰ βουνοϋ Γορίτσας], απέδειξαν ότι
έκεϊ ολίγος και πτωχός πληθυσμός υπήρχε παρ' δλην τήν
προστασίαν τής πόλεως υπό τών βασιλέων τής Μακεδονίας,
οι όποιοι καΐ ναύσταθμον εΐχον ιδρύσει έκεΐ καΐ ανάκτορα,
όπου διήρχοντο τους μήνας τοΰ θέρους».
«Έκ τούτων αποδεικνύεται ότι ή Δημητριάς [ενν. ή
έπι τοΰ βουνοΰ Γορίτσας αρχαία πόλις] παρέμεινεν άπό τής
ιδρύσεως της πύλις καθαρώς στρατιωτική, έν ω αί Παγασαι
ήσαν ή κοσμική πόλις τής ζωής, τής άπολαύσεως, τοΰ εμ-
πορίου, άαυγκρίτως πολυανθρωποτέρα τής Δημητριάδος, εντός
τής οποίας μόλις 4-Γ) χιλιάδες ανθρώπων δύνανται να κα-
τοικήσωσι διαρκώς».
"Εχομεν λοιπόν τήν Δημητριάδα άφ' ενός είδος Βερσα-
λιών ή Πότσδαμ, κέντρον στρατιωτικόν, έ'νθα ή αυλή τής
Μακεδονίας συνέρχεται, περικυκλουμένη υπό Ίσχυροΰ στρα-
τού, έν φ άφ' ετέρου ε'ις μικράν άπόστασιν εκτείνονται αί
Παγασαί, τύ κοσμικύν κέντρον, είδος Παρισίων ή Βε-
ρολίνου».
«Άλλ' ουχί μόνον τοιαύτας επαυξήσεις και διορθώσεις
τής Ιστορίας παρέχει ή σκαπάνη κτλ.».
Ύπό το αυτό πνεΰμα έγραψα και μετ' ού πολύ, ήτοι έν
μεν τοις Πρακτικοϊς τοΰ 1!)07 182 ολίγα τινά• «αί Παγα-
σαι παρέχουσι λίαν σπουδαΐον ύλικόν, έρμηνεϋον ού μόνον
την ιστοριαν τής μεγάλης ταύτης και έμπορικωτατης κατά
τήν αρχαιότητα πόλεως, άλλα και γενικώτερα ζ^τ^ματα
κτλ.»• έν δε τοις τοΰ 1908 218-220 σαφέστερον και εκτε-
νώς τάδε:
«Μέχρι δε τής κτίσεως τής παρακείμενης Δημητριάδος
(293 π. Χρ.) ήκμαζον μεν [ένν. αί Παγασαί], άλλ' ουχί τό-
σον, όσον ευθύς άπδ τών αρχών τής Γ' π. Χρ. έκατονταε-
τηρίδος».
«Διότι αί εύρεθεΐσαι στήλαι καΐ άλλαι έπιγραφαΐ άνή-
κουσι κατ' ελάχιστον μεν εις τήν Δ', κατά μέγιστον δε τμήμα
εις τήν Γ' π. Χρ. εκατονταετηρίδα».
«Το γεγονός τοΰτο αντίκειται σπουδαίως προ τήν άρχαίαν
παράδοσιν, και ό)ρισμένως προς τήν παρά Στράβωνι πληρο-
φορίαν (θ' 43)6 15), ένθα αί Παγασαί αναφέρονται ώς πο-
λίχνη, έξ ης μάλιστα άφηρέθησαν και κάτοικοι προς συνοι-
κισμύν τής Δημητριάδος (πρβ. έν τούτοις Πλούταρχ. β.
Δημητρίου ΕΙΙΙ, ένθα τοιαΰται λεπτομέρειαι δεν ανα-
φέρονται)».
«Άλλ' ό Στράβων φαίνεται ότι τήν κατά τους χρόνους
αύτοΰ όψιν τών πόλεων εκείνων, μετήγαγε και εις προγε-
νεστέραν περίοδον διότι επί τών χρόνων αύτοΰ, ή τοΰ
γεωγράφου καΐ ίστορικοΰ, όν εΐχεν ύπ' όψει, ή Δημητριάς
συνέσταλται μεν, τών δ' έν Μαγνησία πασών (ένν. πόλεων)
δμως διαφέρει».
«Και όμο^ς ό χώρος τής Δημητριάδος φύσει ολίγας μό-
νον χάιάδας κατοίκων δύναται νά περιλάΰη, και δή τρεις
μέχρι τεσσάρων έξ άλλου δε ή πόλις αύτη, ώς έφ' ύψηλοΰ
κειμένη, εΐναι απρόσφορος δι' έμπορικήν κίνησιν, άφ' ού
μετά μεγίστης δυσχέρειας δύναται νά άνέλθη έκεϊ φορτηγις
άμαξα, κατάλληλος δε προς ασφαλή διαμονήν στρατού. Και
αί άνασκαφαί και έρευναι, ας έξετελέσαμεν έν Δημητριάδι
[ένν. έπι τοΰ βουνοΰ Γορίτσας] (βλ. Πρακτικά 1907 171 κ. ε.),
άποδεικνύουσιν ότι καΐ ή πόλεις ήτο μικρά και οι κάτοικοι
πτωχοί και ουδεμία σπουδαία εμπορική κίνησις έγίνετο έκεΐ».
«Ούτω νομίζομεν ότι αί Παγασαί άπετέλουν συμπλή-
ρωμα τής Δημητριάδος έκτοτε, οΰσαι ή πόλις τοΰ εμπορίου,
τοΰ πλούτου, τής κινήσεως και τής ζθ)ής, έν ω ή Δημη-
τριάς παρέμεινεν ώς στρατιωτικόν κέντρον. "Ιιως λοιπόν ή
φημιζομένη ακμή τής δευτέρας πόλεως [ένν. τής Δημητριά-
δος] δέον νά άποδοθή εις τήν πρώτην [ένν. τάς Παγασάς] >.
«ΚαΙ ό ανταγωνισμός τών Φθιωτίδων Θηβών, άς ύπε-
στήριζεν ό Κάσσανδρος, θέλων νά ενίσχυση αύτάς διά συνοι-
κισμού ετέρων πόλεων (πρβ. Διόδωρ. XX 110), προς τήν
Δημητριάδα, ήν ύπεστήριζεν ό Δημήτριος, ό Αντίγονος και
Φίλιππος ό Ε', δεν κατανοείται, αν δεν θεωρηθή ώς απευθυ-
νόμενος προς τάς Παγασάς, προς τήν έκπαλαι μίαν τών ολί-
γων αρίστων εξόδων τής Θεσσαλίας προς τήν θάλασσαν,
ής αντίπαλος επίφοβος ήσαν αί Φθιώτιδες Θήβαι».
«Ούτως ερμηνεύεται ή ύπό Φιλίππου τοΰ Ε τω 217
π. Χρ. καταστροφή τής τελευταίας ταύτης πόλεως, έξ ής αί
Παγασαί άνυψώθησαν εις μεγίστην άκμήν έκ τών χρόνων
δε τούτων προέρχονται καΐ αί πλεϊσται τών Παγασιτικών
στηλών».
«Κατά δε τους Μακεδόνικους πολέμους άπό τών τελευ-
ταίων ετών τής Γ'π. Χρ. έκατονταετηρίδος μέχρι τοΰ 14<;
π. Χρ. ούδαμοΰ αναφέρονται αί Παγασαί1- άλλ' ϊσως δέον
νά υπονοώ μεν αύτάς έν τή αναφορά τής Δημητριάδος, μεθ' ής
εΐχεν έκτοτε κοινάς τάς τύχας».
Έν δε τοις έμοΐς Θεσσαλικοΐς Μνημείοις Ι 67-68 έγρα-
φον κατά μήνα Ίανουάριον τοΰ έτους 1909ου, έπεκτείνων
και ένισχύων έτι μάλλον τάς προειρημένας υποψίας, τάδε:
«Ότε δ'έκτίσθη τφ 293 π. Χρ. ή Δημητριάς ύπό Δη-
μητρίου τοΰ Πολιορκητοΰ έκ πολλών κωμών τής Μαγνη-
σίας και έξ αυτών τών Παγασών, ή τελευταία αύτη πόλις
δεν ήρημώθη, ούδ' έξέπεσεν, ώς θά ανέμενε τις, και ώς λέ-
γεται κοινώς έν τή 'Ιστορία ».
«Διότι αί άνασκαφαί απέδειξαν ότι ακριβώς άπδ τής
κτίσεως τής Δημητριάδος ήκμασε σημαντικώτατα ή πόλις• αί
πλεϊσται δήλα δή τών εύρεθεισών στηλών έποιήθησαν κατά
την Γ'-Β' π. Χρ. εκατονταετηρίδα».
«Κα! τύ γεγονός μεν τοΰτο άφ' ενός, και άνασκαφαί,
άς έξετελέσαμεν έν Δημητριάδι [ένν. έπι τοΰ βουνοΰ Γορί-
τσας] τω 1907 άφ' έτερου, απέδειξαν ότι αί μεν Παγασαι
παρέμειναν άκμαϊαι, ώς πόλις τοΰ εμπορίου, τοΰ πλούτου,
τής κινήσεως και τής ζωής, έν ω ή Δη μητριάς και θέσιν
') Εννοείται δτι πρόκειται περί αναφοράς εν συγγραμμασι τιον
αρχαίων διότι έν έπιγραφαΐς αναφέρονται ενίοτε• βλ. κάτω τοϋδε
τοΰ κεφαλ. το έδάφ. 2.
63
Έν τή πρώτη αυτών ήγειρα σπουδαίας υπόνοιας, δσον
άφορα εις την άλήθειαν των τέως υπό πάντων παραδεδεγ-
μένων περί της θέσεως και ιστορίας της Δημητριάδος καΐ
των Παγασών έγραψα δήλα δη έν σελ. 13-14 αυτής:
<άλλά πάντα ταϋτα [ενν. τα άνά τάς αρχαίας Θεσσαλικός
πόλεις έμά ευρήματα και έρευναι], καίτοι έξηνάγκασαν την
Ίστορίαν να όμιλήση οπωσδήποτε, ύποχωροΰσι προ των
εξαίρετων ευρημάτων των Παγασών, δια τών οποίων και
άλλα ζητήματα μέγιστα λύονται, και ή Ιστορία ούχι μόνον
επαυξάνεται, άλλα και διαψεύδεται. Είναι δήλα δή σήμερον
γνωστόν ότι ό περίφημος υιός τοΰ Αντιγόνου Δημήτριος ό
Πολιορκητής, ίδρυσε περί το 293 π. Χρ. τήν Δημητριάδα,
δια συνοικισμού μικρών πολισμάτοον της Μαγνησίας εις
όροπέδιον όχυρόν, κυριαρχούν του Παγασιτικοϋ κόλπου».
«Μεταξύ τών κωμοπόλεων τούτων ήσαν και αϊ Παγα-
σαί, αΐτινες συμφώνως πρύς τήν Ίστορίαν, ή θα έγκατε-
λείφθησαν εντελώς, όπως άλλαι συνοικισθεΐσαι εις τήν Δη-
μητριάδα, ή θα εΐχον ελαχίστους κατοίκους, οΰσαι κώμη
αυτής».
Κα! όμως τα ευρήματα, άτινα μετ' ολίγον θα ΐδητε,
παρουσιάζουσιν ενώπιον ημών τάς Παγασάς μεγάλην καΐ
διεθνή πόλιν, ένθα συγκεντροΰνται εκ πάσης Ελληνικής γω-
νίας άνθρωποι».
«Ακριβώς δε ή ακμή αύτη συμπίπτει με τους χρόνους
τής ιδρύσεως τής Δημητριάδος και εξακολουθεί επί δύο του-
λάχιστον αιώνας συνεχώς».
«Έξ άλλου αϊ άνασκαφαί, τάς οποίας έξετελέσαμεν έν
Δημητριάδι [ενν. έπι τοΰ βουνοϋ Γορίτσας], απέδειξαν ότι
έκεϊ ολίγος και πτωχός πληθυσμός υπήρχε παρ' δλην τήν
προστασίαν τής πόλεως υπό τών βασιλέων τής Μακεδονίας,
οι όποιοι καΐ ναύσταθμον εΐχον ιδρύσει έκεΐ καΐ ανάκτορα,
όπου διήρχοντο τους μήνας τοΰ θέρους».
«Έκ τούτων αποδεικνύεται ότι ή Δημητριάς [ενν. ή
έπι τοΰ βουνοΰ Γορίτσας αρχαία πόλις] παρέμεινεν άπό τής
ιδρύσεως της πύλις καθαρώς στρατιωτική, έν ω αί Παγασαι
ήσαν ή κοσμική πόλις τής ζωής, τής άπολαύσεως, τοΰ εμ-
πορίου, άαυγκρίτως πολυανθρωποτέρα τής Δημητριάδος, εντός
τής οποίας μόλις 4-Γ) χιλιάδες ανθρώπων δύνανται να κα-
τοικήσωσι διαρκώς».
"Εχομεν λοιπόν τήν Δημητριάδα άφ' ενός είδος Βερσα-
λιών ή Πότσδαμ, κέντρον στρατιωτικόν, έ'νθα ή αυλή τής
Μακεδονίας συνέρχεται, περικυκλουμένη υπό Ίσχυροΰ στρα-
τού, έν φ άφ' ετέρου ε'ις μικράν άπόστασιν εκτείνονται αί
Παγασαί, τύ κοσμικύν κέντρον, είδος Παρισίων ή Βε-
ρολίνου».
«Άλλ' ουχί μόνον τοιαύτας επαυξήσεις και διορθώσεις
τής Ιστορίας παρέχει ή σκαπάνη κτλ.».
Ύπό το αυτό πνεΰμα έγραψα και μετ' ού πολύ, ήτοι έν
μεν τοις Πρακτικοϊς τοΰ 1!)07 182 ολίγα τινά• «αί Παγα-
σαι παρέχουσι λίαν σπουδαΐον ύλικόν, έρμηνεϋον ού μόνον
την ιστοριαν τής μεγάλης ταύτης και έμπορικωτατης κατά
τήν αρχαιότητα πόλεως, άλλα και γενικώτερα ζ^τ^ματα
κτλ.»• έν δε τοις τοΰ 1908 218-220 σαφέστερον και εκτε-
νώς τάδε:
«Μέχρι δε τής κτίσεως τής παρακείμενης Δημητριάδος
(293 π. Χρ.) ήκμαζον μεν [ένν. αί Παγασαί], άλλ' ουχί τό-
σον, όσον ευθύς άπδ τών αρχών τής Γ' π. Χρ. έκατονταε-
τηρίδος».
«Διότι αί εύρεθεΐσαι στήλαι καΐ άλλαι έπιγραφαΐ άνή-
κουσι κατ' ελάχιστον μεν εις τήν Δ', κατά μέγιστον δε τμήμα
εις τήν Γ' π. Χρ. εκατονταετηρίδα».
«Το γεγονός τοΰτο αντίκειται σπουδαίως προ τήν άρχαίαν
παράδοσιν, και ό)ρισμένως προς τήν παρά Στράβωνι πληρο-
φορίαν (θ' 43)6 15), ένθα αί Παγασαί αναφέρονται ώς πο-
λίχνη, έξ ης μάλιστα άφηρέθησαν και κάτοικοι προς συνοι-
κισμύν τής Δημητριάδος (πρβ. έν τούτοις Πλούταρχ. β.
Δημητρίου ΕΙΙΙ, ένθα τοιαΰται λεπτομέρειαι δεν ανα-
φέρονται)».
«Άλλ' ό Στράβων φαίνεται ότι τήν κατά τους χρόνους
αύτοΰ όψιν τών πόλεων εκείνων, μετήγαγε και εις προγε-
νεστέραν περίοδον διότι επί τών χρόνων αύτοΰ, ή τοΰ
γεωγράφου καΐ ίστορικοΰ, όν εΐχεν ύπ' όψει, ή Δημητριάς
συνέσταλται μεν, τών δ' έν Μαγνησία πασών (ένν. πόλεων)
δμως διαφέρει».
«Και όμο^ς ό χώρος τής Δημητριάδος φύσει ολίγας μό-
νον χάιάδας κατοίκων δύναται νά περιλάΰη, και δή τρεις
μέχρι τεσσάρων έξ άλλου δε ή πόλις αύτη, ώς έφ' ύψηλοΰ
κειμένη, εΐναι απρόσφορος δι' έμπορικήν κίνησιν, άφ' ού
μετά μεγίστης δυσχέρειας δύναται νά άνέλθη έκεϊ φορτηγις
άμαξα, κατάλληλος δε προς ασφαλή διαμονήν στρατού. Και
αί άνασκαφαί και έρευναι, ας έξετελέσαμεν έν Δημητριάδι
[ένν. έπι τοΰ βουνοΰ Γορίτσας] (βλ. Πρακτικά 1907 171 κ. ε.),
άποδεικνύουσιν ότι καΐ ή πόλεις ήτο μικρά και οι κάτοικοι
πτωχοί και ουδεμία σπουδαία εμπορική κίνησις έγίνετο έκεΐ».
«Ούτω νομίζομεν ότι αί Παγασαί άπετέλουν συμπλή-
ρωμα τής Δημητριάδος έκτοτε, οΰσαι ή πόλις τοΰ εμπορίου,
τοΰ πλούτου, τής κινήσεως και τής ζθ)ής, έν ω ή Δημη-
τριάς παρέμεινεν ώς στρατιωτικόν κέντρον. "Ιιως λοιπόν ή
φημιζομένη ακμή τής δευτέρας πόλεως [ένν. τής Δημητριά-
δος] δέον νά άποδοθή εις τήν πρώτην [ένν. τάς Παγασάς] >.
«ΚαΙ ό ανταγωνισμός τών Φθιωτίδων Θηβών, άς ύπε-
στήριζεν ό Κάσσανδρος, θέλων νά ενίσχυση αύτάς διά συνοι-
κισμού ετέρων πόλεων (πρβ. Διόδωρ. XX 110), προς τήν
Δημητριάδα, ήν ύπεστήριζεν ό Δημήτριος, ό Αντίγονος και
Φίλιππος ό Ε', δεν κατανοείται, αν δεν θεωρηθή ώς απευθυ-
νόμενος προς τάς Παγασάς, προς τήν έκπαλαι μίαν τών ολί-
γων αρίστων εξόδων τής Θεσσαλίας προς τήν θάλασσαν,
ής αντίπαλος επίφοβος ήσαν αί Φθιώτιδες Θήβαι».
«Ούτως ερμηνεύεται ή ύπό Φιλίππου τοΰ Ε τω 217
π. Χρ. καταστροφή τής τελευταίας ταύτης πόλεως, έξ ής αί
Παγασαί άνυψώθησαν εις μεγίστην άκμήν έκ τών χρόνων
δε τούτων προέρχονται καΐ αί πλεϊσται τών Παγασιτικών
στηλών».
«Κατά δε τους Μακεδόνικους πολέμους άπό τών τελευ-
ταίων ετών τής Γ'π. Χρ. έκατονταετηρίδος μέχρι τοΰ 14<;
π. Χρ. ούδαμοΰ αναφέρονται αί Παγασαί1- άλλ' ϊσως δέον
νά υπονοώ μεν αύτάς έν τή αναφορά τής Δημητριάδος, μεθ' ής
εΐχεν έκτοτε κοινάς τάς τύχας».
Έν δε τοις έμοΐς Θεσσαλικοΐς Μνημείοις Ι 67-68 έγρα-
φον κατά μήνα Ίανουάριον τοΰ έτους 1909ου, έπεκτείνων
και ένισχύων έτι μάλλον τάς προειρημένας υποψίας, τάδε:
«Ότε δ'έκτίσθη τφ 293 π. Χρ. ή Δημητριάς ύπό Δη-
μητρίου τοΰ Πολιορκητοΰ έκ πολλών κωμών τής Μαγνη-
σίας και έξ αυτών τών Παγασών, ή τελευταία αύτη πόλις
δεν ήρημώθη, ούδ' έξέπεσεν, ώς θά ανέμενε τις, και ώς λέ-
γεται κοινώς έν τή 'Ιστορία ».
«Διότι αί άνασκαφαί απέδειξαν ότι ακριβώς άπδ τής
κτίσεως τής Δημητριάδος ήκμασε σημαντικώτατα ή πόλις• αί
πλεϊσται δήλα δή τών εύρεθεισών στηλών έποιήθησαν κατά
την Γ'-Β' π. Χρ. εκατονταετηρίδα».
«Κα! τύ γεγονός μεν τοΰτο άφ' ενός, και άνασκαφαί,
άς έξετελέσαμεν έν Δημητριάδι [ένν. έπι τοΰ βουνοΰ Γορί-
τσας] τω 1907 άφ' έτερου, απέδειξαν ότι αί μεν Παγασαι
παρέμειναν άκμαϊαι, ώς πόλις τοΰ εμπορίου, τοΰ πλούτου,
τής κινήσεως και τής ζωής, έν ω ή Δη μητριάς και θέσιν
') Εννοείται δτι πρόκειται περί αναφοράς εν συγγραμμασι τιον
αρχαίων διότι έν έπιγραφαΐς αναφέρονται ενίοτε• βλ. κάτω τοϋδε
τοΰ κεφαλ. το έδάφ. 2.