DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0141
134
Β'. Ή συντήρησις, αντιγραφή καΐ άνίδρυοις τών στηλών
φασίση περί εξευρέσεως μεθόδου συντηρήσεως και περαι-
τέρω πολυχρονίου διατηρήσεως τών βαφών τών στηλών ι.
Ταύτης λοιπόν της επιτροπείας ύ μεν Ί. Σΰορώνος προ-
έτεινε την δι' ερυθρών ύαλων τών θηκών τών στηλών
και τών παράθυρων τών αιθουσών, και την δι ερυθρών
έτι παραπετασμάτων αμφοτέρων, συντηρητικήν επικάλυψαν '-'•
ή γνώμη αΰτη απερρίφθη τη προτάσει μου, παραστήσαντος
το άτοπον της εμφανίσεως τών αιθουσών υπό την άπλε-
τον έ'κχυσιν τοσαύτης αποκρουστικής και εκτυφλωτικής
έρυθρότητος, ήτις, εν ω πράγματι δέν παρεΐχεν ούδεμίαν
ουσιώδη ώφέλείαν, καθιστή όλως αόρατους τάς παραστάσεις
και την άξίαν αυτών ΐσηΛ' τω μηδενυ τούτο δΰναταί τις
ευκόλως να ύπονοήση, αποβλέπων εις την παρατιθεμένην
εικ. 161 της Α' αιθούσης, ης τύ μέν κάτω διάζωμα ήτο
έρυθρύν, οί δέ τοίχοι, έπιχρισθέντες το πρώτον δι' ερυθράς
βαφής, και άποδόντες έμφάνισιν βλαβεράν, έβάφησαν κατό-
πιν προχείρως δια λευ-
κής, προς αποφυγήν τής
έρυθρότητος ακριβώς (πρθ.
κάτω κεφάλ. (Υ).
"Ετερον δε μέλος τής
επιτροπείας ταύτης, ό ζω-
γράφος και δόκιμος επι-
σκευαστής νεωτέρων ε-
λαιογραφιών Δ. Χατζό-
πουλος, προέτεινε την
εκάστοτε άναμονήν τής
άφ' εαυτών εις έσχάρας
ρήξεως κα.Ι εκπτώσεως
τών βαφών τών στηλών,
τήν περισυλλογή ν και
σύλληψιν τών έκπιπτόν-
των τούτων μορίων, και
τήν έπίθεσιν αυτών πάλιν
επί τοΰ σημείου τών πα-
ραστάσεων,.οπόθεν ταΰτμ
έξέφευγον. Άλλα και ή
γνώμη αύτη απερρίφθη
φυσικώ τω λόγω, εμού άντειπόντος ότι ακριβώς τήν διάρ-
οηξιν ταύτην και εκπτωσιν τών βαφών πρέπει να έξεύρω-
Είκών 161. Ή Βορρανατολική γωνία της Α' αιθούσης τοΰ Μουσείου Βόλου
κατά τά ετη 1909 — 1912, μήπω έπιχρισθεϊσα δεόντως.
τήν άρχαίαν ζωγραφικήν ΡααΙ Ηβντηιαηη, δτι ή εμή μέθοδος προ;
συντήρησιν τών βαφών ήτο καλή μέχρι εξευρέσεως βελτίονος, και ό
διοικών τάς αρχαιότητας τοΰ Κράτους τέως Γενικός "Εφορος τών
αρχαιοτήτων 77. Καββαδίας.
χ) Αΰτη το μέν πρώτον εστάλη κατά μήνα Όκτώδριον τοΰ 1909ου
έτους, όποτε δέν έγνωμάτευσεν ουδέν σαφές ουδέ θετικόν, άλλ' απλώς
άπηγόρευσε τήν χρήσιν τοΰ ΰπ' έμου προταθέντος τονωτικού, τό
δεύτερον δ' εστάλη κατά μήνα Αΰγουστον τοΰ έ'τους 1911ου.
2) Ό χημικός Ά. άαμβέργης προτείνει εν τη Άρχ. Έφημ. 1912
σελ. 261 «καστανοχρόονς ύα?ιοπίνακας»' άλλ' αύται δέν έπιτρέπουσι
τήν σαφή όψιν και διάκρισιν τών βαφών τών π-χραστάσεων λέγει
δέ περί αυτών ό "Οθ. 'Ρουοόπονλος αντ. σελ. 261-262 ότι «ϊσως
ϊσως δέ νΰν δ&ν είναι Απολύτως αναγκαία ή χρησιμοποίησις έγχρώ-
μων υαλοπινάκων, καθόσον έδείχθη εκ τής χημικής εξετάσεως ότι αΐ
βαφαί εΐσιν ανόργανοι ενώσεις χαλκοϋ, σιδήρου υδράργυρου κλπ.,
μόνον δέ ίχνη οργανικής ουσίας ευρέθησαν, οφειλόμενα ϊσως εις τήν
εν τη άρχαιότητι φαίδρυνσιν ' ο αυτός όμως φαίνεται δτι μετέγνοι
εν Ατβ/ΐίν Ι'ίΊΐ' άίθ (ϊυ^ΊικίΙιίβ άβΓ Ν&ίΗΓΥΠβδθηβΟΓί&ιΙθη ιυκί
(Ι(Ί• Τοοίιιιΐΐί, Π.ιικΙ 4, 1913 σελ. 400, ένθα συνιστά τάδε: Όΐβ
Ρθΐΐ8ΐβι•νοι•]ιϋιιμ<' κίίίΙιίι τοί οάθΓ ;ιικ•1ι δνα,ΐΐη (/βινά/ιΙΙ.
Και ή μνημονευθείσα επιτροπεία προέτεινεν εν έτει 19.11ω τήν δι'
ερυθρών παραπετασμάτων έπικάλυψιν τών παράθυρων και τών θυ-
ρών, ην όμως δέν εφήρμοσα• διότι, δοκιμάσας, εΐδον ότι αί βαφαί
τών στηλών έφαίνοντο σχεδόν πάσαι ερυθραί.
μεν μέσον, όπως προλάβωμεν, ούχι δέ \'ά έπανορθώμεν γι-
γνομένην, και μάλιστα δια τρόπου άγνωστου ετι και αδυ-
νάτου τήν έφαρμογήν, ετι δε όπως έμποδίσωμεν αυτήν τε
και τον εν γένει, άποχρωματισμόν τών βαφών. Τάς αντι-
ρρήσεις μου ταύτας έθεώρησαν εύλογους τά λοιπά μέλη
τής επιτροπείας, ό Α'. Τσούντας, Κ. Κουρουνιώτης και "00.
'Ρονσόπονλος.
Ό δε τελευταίος ούτος προέτεινε πρώτον μεν την έκ
τών ζωγραφιών τών στηλών άφαίρεσιν τοΰ ύπ' έμοΰ ψεκασ-
θέντος τονωτικού, όπου τοϋτο εΐχε τέως έφαρμοσθή, δεύτε-
ρον δέ τήν άρμόζουσαν πλύσιν τών στηλών, τό κατ' αρχάς
μέν διά κοινού, κατόπιν δέ άμεσος και δι' άπεσταγμένου
ύδατος, ίνα ούτως έκφύγωσιν από τώ\- παραστάσεων τά
χώματα, ή κόνις και τά άλατα, τρίτον δέ μετά ταύτα τον δι'
άλλου τινός ύγροΰ, ώρισμένως τοΰ κυτταροειδοϋς,ψεκασμόν*.
Τινά τών μέσων τούτ<ο\' καθίστατο εμφανές ότι ήσαν λίαν
δυσχερή τήν έκτέλεσιν και
εκτάκτως κινδυνώδη τήν
έφαρμογήν εν τούτοις
ενεκρίθησαν πάντα ύπό
τών λοιπών μελών και
απεφασίσθη νά ποιηθώσι
μέν αμέσως ξύλιναι σκά-
φαι, κατάλληλοι προς ύπο-
δοχήν τών στηλών καθ'
έκάστας, νά παραμείνωσι
δ' αί στήλαι πάσαι περαι-
τέρω, ώς εΐχον, άνευ μη-
δεμιάς εφαρμογής ύπ' ε-
μού οιουδήποτε ψεκα-
σμού, ή άλλου τινός μέ-
σοι» συντηρήσεως.
Πράγματι δέ παρέ-
μειναν τούτου ένεκα αί
στήλαι πάσαι ούτως αθε-
ράπευτοι και έκτοτε, μέ-
χρι τών μέσων τοΰ μη-
νός Ιουλίου τοΰ 1912°"
έτους, είτε διότι μεταξύ ό προτείνας δέν εϊχεν |έτι καθο-
ρίσει τδν τρόπον τής εφαρμογής τών γνωμών αύτοΰ, είτε
δι' έτερον τίνα λόγο ν.
Λ(| ου δέ από τοΰ τέλους τοΰ μηνός Φεβρουαρίου
τοΰ 1912ου έτους ήρξάμην τό τρίτον ήδη άνευρίσκων δαψι-
λείς στήλας, φέρουσας έν αρίστη καταστάσει πολύχρωμους
γραπτάς παραστάσεις, έν τώ τρίτω άνακαλυφθέντι μεγάλω
πύργω. περί ου βλ. άνω σελ. 33, και ό μέν άοίδιμος αντι-
πρόεδρος τής Αρχαιολογικής Εταιρείας Γ. Μιστριώτης,
μέγα διαφέρον υπέρ αυτών δεικνύων '. και πρώτιστον υπέρ
τών ευρημάτων τούτων καθήκον ημών απάντων θεωρών
ευλόγως τήν ταχίστην άντιγρας ί|\' τών ζωγραφιών, ήλθε. ν
εις Βόλον μετ αντιγραφέων κι/! άλλον ειδικών προς τε τών
λοιπών ζητημάτων τον καθορισμόν και τον τής συντηρή-
σεως τών βαφών, ό δέ τέως διευθύνων τό έν τω Υπουρ-
γείο» τΰ)ν Εκκλησιαστικών καΐ της δημοσίας Έκπαιδεύ-
!;) Έν τή εκθέσει τής επιτροπείας ταύτης, τή γενομένη τη 26Ή
Αύγουστου 1911, ύπό στοιχεΐον 4 γράφονται τάδε: < κρίνει άναγκαίαν
και ίπιβεβλημένην τήν στερεοχρώμησιν τών στηλών διά διαλύματος
κυτταροΐΐδονς, όπερ χρησιμοποιείται έν τώ Έθνικώ Μουσείον ί] ερ-
γασία θά γίνηται διά ψεκαστήρος καταλλήλως .
ι) Μέγιστον επίσης διαφέρον• υπέρ τών στηλών έπεδείξατο και
ό αείμνηστος βασιλεύς ημών Γεώργιος, επί πολλήν ώραν μετά προ-
σοχής παρατηρήσας αύτάς, και συστήσας τοις άρμοδίοις πάσαν υπέρ
αυτών μέριμναν, κατά τό θέρος τοΰ 1912ου έτους.
Β'. Ή συντήρησις, αντιγραφή καΐ άνίδρυοις τών στηλών
φασίση περί εξευρέσεως μεθόδου συντηρήσεως και περαι-
τέρω πολυχρονίου διατηρήσεως τών βαφών τών στηλών ι.
Ταύτης λοιπόν της επιτροπείας ύ μεν Ί. Σΰορώνος προ-
έτεινε την δι' ερυθρών ύαλων τών θηκών τών στηλών
και τών παράθυρων τών αιθουσών, και την δι ερυθρών
έτι παραπετασμάτων αμφοτέρων, συντηρητικήν επικάλυψαν '-'•
ή γνώμη αΰτη απερρίφθη τη προτάσει μου, παραστήσαντος
το άτοπον της εμφανίσεως τών αιθουσών υπό την άπλε-
τον έ'κχυσιν τοσαύτης αποκρουστικής και εκτυφλωτικής
έρυθρότητος, ήτις, εν ω πράγματι δέν παρεΐχεν ούδεμίαν
ουσιώδη ώφέλείαν, καθιστή όλως αόρατους τάς παραστάσεις
και την άξίαν αυτών ΐσηΛ' τω μηδενυ τούτο δΰναταί τις
ευκόλως να ύπονοήση, αποβλέπων εις την παρατιθεμένην
εικ. 161 της Α' αιθούσης, ης τύ μέν κάτω διάζωμα ήτο
έρυθρύν, οί δέ τοίχοι, έπιχρισθέντες το πρώτον δι' ερυθράς
βαφής, και άποδόντες έμφάνισιν βλαβεράν, έβάφησαν κατό-
πιν προχείρως δια λευ-
κής, προς αποφυγήν τής
έρυθρότητος ακριβώς (πρθ.
κάτω κεφάλ. (Υ).
"Ετερον δε μέλος τής
επιτροπείας ταύτης, ό ζω-
γράφος και δόκιμος επι-
σκευαστής νεωτέρων ε-
λαιογραφιών Δ. Χατζό-
πουλος, προέτεινε την
εκάστοτε άναμονήν τής
άφ' εαυτών εις έσχάρας
ρήξεως κα.Ι εκπτώσεως
τών βαφών τών στηλών,
τήν περισυλλογή ν και
σύλληψιν τών έκπιπτόν-
των τούτων μορίων, και
τήν έπίθεσιν αυτών πάλιν
επί τοΰ σημείου τών πα-
ραστάσεων,.οπόθεν ταΰτμ
έξέφευγον. Άλλα και ή
γνώμη αύτη απερρίφθη
φυσικώ τω λόγω, εμού άντειπόντος ότι ακριβώς τήν διάρ-
οηξιν ταύτην και εκπτωσιν τών βαφών πρέπει να έξεύρω-
Είκών 161. Ή Βορρανατολική γωνία της Α' αιθούσης τοΰ Μουσείου Βόλου
κατά τά ετη 1909 — 1912, μήπω έπιχρισθεϊσα δεόντως.
τήν άρχαίαν ζωγραφικήν ΡααΙ Ηβντηιαηη, δτι ή εμή μέθοδος προ;
συντήρησιν τών βαφών ήτο καλή μέχρι εξευρέσεως βελτίονος, και ό
διοικών τάς αρχαιότητας τοΰ Κράτους τέως Γενικός "Εφορος τών
αρχαιοτήτων 77. Καββαδίας.
χ) Αΰτη το μέν πρώτον εστάλη κατά μήνα Όκτώδριον τοΰ 1909ου
έτους, όποτε δέν έγνωμάτευσεν ουδέν σαφές ουδέ θετικόν, άλλ' απλώς
άπηγόρευσε τήν χρήσιν τοΰ ΰπ' έμου προταθέντος τονωτικού, τό
δεύτερον δ' εστάλη κατά μήνα Αΰγουστον τοΰ έ'τους 1911ου.
2) Ό χημικός Ά. άαμβέργης προτείνει εν τη Άρχ. Έφημ. 1912
σελ. 261 «καστανοχρόονς ύα?ιοπίνακας»' άλλ' αύται δέν έπιτρέπουσι
τήν σαφή όψιν και διάκρισιν τών βαφών τών π-χραστάσεων λέγει
δέ περί αυτών ό "Οθ. 'Ρουοόπονλος αντ. σελ. 261-262 ότι «ϊσως
ϊσως δέ νΰν δ&ν είναι Απολύτως αναγκαία ή χρησιμοποίησις έγχρώ-
μων υαλοπινάκων, καθόσον έδείχθη εκ τής χημικής εξετάσεως ότι αΐ
βαφαί εΐσιν ανόργανοι ενώσεις χαλκοϋ, σιδήρου υδράργυρου κλπ.,
μόνον δέ ίχνη οργανικής ουσίας ευρέθησαν, οφειλόμενα ϊσως εις τήν
εν τη άρχαιότητι φαίδρυνσιν ' ο αυτός όμως φαίνεται δτι μετέγνοι
εν Ατβ/ΐίν Ι'ίΊΐ' άίθ (ϊυ^ΊικίΙιίβ άβΓ Ν&ίΗΓΥΠβδθηβΟΓί&ιΙθη ιυκί
(Ι(Ί• Τοοίιιιΐΐί, Π.ιικΙ 4, 1913 σελ. 400, ένθα συνιστά τάδε: Όΐβ
Ρθΐΐ8ΐβι•νοι•]ιϋιιμ<' κίίίΙιίι τοί οάθΓ ;ιικ•1ι δνα,ΐΐη (/βινά/ιΙΙ.
Και ή μνημονευθείσα επιτροπεία προέτεινεν εν έτει 19.11ω τήν δι'
ερυθρών παραπετασμάτων έπικάλυψιν τών παράθυρων και τών θυ-
ρών, ην όμως δέν εφήρμοσα• διότι, δοκιμάσας, εΐδον ότι αί βαφαί
τών στηλών έφαίνοντο σχεδόν πάσαι ερυθραί.
μεν μέσον, όπως προλάβωμεν, ούχι δέ \'ά έπανορθώμεν γι-
γνομένην, και μάλιστα δια τρόπου άγνωστου ετι και αδυ-
νάτου τήν έφαρμογήν, ετι δε όπως έμποδίσωμεν αυτήν τε
και τον εν γένει, άποχρωματισμόν τών βαφών. Τάς αντι-
ρρήσεις μου ταύτας έθεώρησαν εύλογους τά λοιπά μέλη
τής επιτροπείας, ό Α'. Τσούντας, Κ. Κουρουνιώτης και "00.
'Ρονσόπονλος.
Ό δε τελευταίος ούτος προέτεινε πρώτον μεν την έκ
τών ζωγραφιών τών στηλών άφαίρεσιν τοΰ ύπ' έμοΰ ψεκασ-
θέντος τονωτικού, όπου τοϋτο εΐχε τέως έφαρμοσθή, δεύτε-
ρον δέ τήν άρμόζουσαν πλύσιν τών στηλών, τό κατ' αρχάς
μέν διά κοινού, κατόπιν δέ άμεσος και δι' άπεσταγμένου
ύδατος, ίνα ούτως έκφύγωσιν από τώ\- παραστάσεων τά
χώματα, ή κόνις και τά άλατα, τρίτον δέ μετά ταύτα τον δι'
άλλου τινός ύγροΰ, ώρισμένως τοΰ κυτταροειδοϋς,ψεκασμόν*.
Τινά τών μέσων τούτ<ο\' καθίστατο εμφανές ότι ήσαν λίαν
δυσχερή τήν έκτέλεσιν και
εκτάκτως κινδυνώδη τήν
έφαρμογήν εν τούτοις
ενεκρίθησαν πάντα ύπό
τών λοιπών μελών και
απεφασίσθη νά ποιηθώσι
μέν αμέσως ξύλιναι σκά-
φαι, κατάλληλοι προς ύπο-
δοχήν τών στηλών καθ'
έκάστας, νά παραμείνωσι
δ' αί στήλαι πάσαι περαι-
τέρω, ώς εΐχον, άνευ μη-
δεμιάς εφαρμογής ύπ' ε-
μού οιουδήποτε ψεκα-
σμού, ή άλλου τινός μέ-
σοι» συντηρήσεως.
Πράγματι δέ παρέ-
μειναν τούτου ένεκα αί
στήλαι πάσαι ούτως αθε-
ράπευτοι και έκτοτε, μέ-
χρι τών μέσων τοΰ μη-
νός Ιουλίου τοΰ 1912°"
έτους, είτε διότι μεταξύ ό προτείνας δέν εϊχεν |έτι καθο-
ρίσει τδν τρόπον τής εφαρμογής τών γνωμών αύτοΰ, είτε
δι' έτερον τίνα λόγο ν.
Λ(| ου δέ από τοΰ τέλους τοΰ μηνός Φεβρουαρίου
τοΰ 1912ου έτους ήρξάμην τό τρίτον ήδη άνευρίσκων δαψι-
λείς στήλας, φέρουσας έν αρίστη καταστάσει πολύχρωμους
γραπτάς παραστάσεις, έν τώ τρίτω άνακαλυφθέντι μεγάλω
πύργω. περί ου βλ. άνω σελ. 33, και ό μέν άοίδιμος αντι-
πρόεδρος τής Αρχαιολογικής Εταιρείας Γ. Μιστριώτης,
μέγα διαφέρον υπέρ αυτών δεικνύων '. και πρώτιστον υπέρ
τών ευρημάτων τούτων καθήκον ημών απάντων θεωρών
ευλόγως τήν ταχίστην άντιγρας ί|\' τών ζωγραφιών, ήλθε. ν
εις Βόλον μετ αντιγραφέων κι/! άλλον ειδικών προς τε τών
λοιπών ζητημάτων τον καθορισμόν και τον τής συντηρή-
σεως τών βαφών, ό δέ τέως διευθύνων τό έν τω Υπουρ-
γείο» τΰ)ν Εκκλησιαστικών καΐ της δημοσίας Έκπαιδεύ-
!;) Έν τή εκθέσει τής επιτροπείας ταύτης, τή γενομένη τη 26Ή
Αύγουστου 1911, ύπό στοιχεΐον 4 γράφονται τάδε: < κρίνει άναγκαίαν
και ίπιβεβλημένην τήν στερεοχρώμησιν τών στηλών διά διαλύματος
κυτταροΐΐδονς, όπερ χρησιμοποιείται έν τώ Έθνικώ Μουσείον ί] ερ-
γασία θά γίνηται διά ψεκαστήρος καταλλήλως .
ι) Μέγιστον επίσης διαφέρον• υπέρ τών στηλών έπεδείξατο και
ό αείμνηστος βασιλεύς ημών Γεώργιος, επί πολλήν ώραν μετά προ-
σοχής παρατηρήσας αύτάς, και συστήσας τοις άρμοδίοις πάσαν υπέρ
αυτών μέριμναν, κατά τό θέρος τοΰ 1912ου έτους.