DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0142
β' -1) Η ηλύαις και ό διά κυτταροειδονς ψεκασμός τών ζωγραφιών
135
σεως Άρχατολογικόν τμήμα νΰν διευθυντής τοΰ Έπιγρα-
φικοΰ Μουσείου Αθηνών Η. ΛΘονάρδος, άνεκίνησε προ;
όριστικήν λύσιν και τό ζήτημα της συντηρήσεως των βα-
φών, υπέρ τήν τριετίαν ήδη κοιμηθέν, ένετάλημεν επισή-
μως ό Όθ. 'Ρουσόπουλος κα) έγώ νά έφαρμόσωμέν την
εν έ'τει 1911* άποφασισθεΐσαν υπό της μνημονευθείσης επι-
τροπείας μέθοδον, ήτοι καίριος τα εν σελ. 134 σημ. 3 άνα-
γραφέντα, περί ων έγώ διεφώνουν, εκείνου μεν ορισθέντος
εν τω έργω τούτω αΰτοκράτορος', εμοΰ δ' εκτελεστού κατά
τάς υποδείξεις αυτού καί που άπλοΰ συμθού/.ου.
1) Ή πλΰσις καί ό δια κυτταροειδοΰς ψεκασμός των ζωγραφιών.
Οΰτω λοιπόν ήρξάμεθα όντως τοΰ έργου ημών τη 15ή
Ιουλίου τοΰ έτους 1912ου καί, περατοόσαντες αυτό μετά ένα
μήνα ακριβώς, συνετάξαμεν την προσήκουσαν έ'κθεσιν. Έξε-
τελέσαμεν δέ τάδε και έ'σχομεν τα εξής αποτελέσματα '-':
πρώτον μεν άφηρέσαμεν δια πλύσεως τα χώματα και τήν
κόνιν, έκ νεωστί εύρεθεισών στηλών τοΰ τρίτου πύργου,
έντιθέντες ολίγον έπικλινώς έκάστην στήλην έν σκάφη, και
πληροϋντες αυτήν ήρεμα δια σιφώνων ύδατος οΰτως, ώστε
ΕΙκών 162. \ύο στήλαι έκ τοΰ ιριτου πύργο», φέρουσαι γραπχάς πορφύρας
ταινίας, φωτογραφηθεΐσαι εδθϋς μετά την πλύσιν.
νά μή έπέρχηται τοΰτο μετά μηδεμιάς ορμής, άλλ' ήπιώ-
τατα, μόλις άπτόμενον της επιφανείας της στήλης επί τοσού-
τον, όσον ήρκει, ίνα διάλυση και παρασυρη τό χώμα καί
την κόνιν έπετηροΰμεν δέ κατά την τέλεσιν τοΰ έργου
τούτου τάς βαφάς, μήπως τινές διαλυθώσιν, ή παρασυρθώσι
παρά πάσαν προσδοκίαν αν που συνέβαινε τοΰτο, έψεκάζο-
μεν προληπτικώς επί μέρος ή καθ' όλον τό διάστημα τάς
|ία<| άς διά τίνος ύδατόχρου άροηχατικοϋ υγροΰ, άποστα-
λέντος έκ τοΰ Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου "Αθη-
νών, όπερ ό "Οθ. 'Ρουσόπουλος ορίζει, ως «διάλυμα κυτ-
ταροειδοΰς έν όξικώ άμυλίω καί άσετονίο) !»• άν καί τοΰτο
δεν κατιόρθου νά συγκράτηση τάς βαφάς, άπεμακρύνομεν
εκείθεν την στήλην ήμίπλυτον, ήτοι τά μεν άλλα κεκαθαρ-
μένην, την δέ γραπτήν παράστασιν καί τάς άλλας έν γένβι
βαφάς άπλυτον.
Υπήρξε δέ ή μι ν τό έ'ργον τοΰτο έπιπονώτατον καί ταΐς
στήλαις λίαν κινδυνώδες '• διότι πολλά, μεν χώματα, όντα
άρχήθεν πεπωρωμένα, δεν έξέφευγον, τούτου δ' ένεκα ύπήρ-
ξεν ανάγκη νά διασείωμεν αυτέ/, διά ξυλίνιον καί όστεΐνων
βελονών, ενίοτε δέ καί διά μαχαιριών, πολλαί δέ βαφαί
διερρηγνύοντο έν τώ υδατι εις έσχάρας, ή όλως διε/αίοντο
άπροσδοκήτως, έν εϊδει νιφάδων χιόνος, καί μετ' αυτόν έ'τι
τον προληπτικόν δι' ισχυρού κυτταροειδοϋς ψεκασμόν. Τού-
των ένεκα τών λόγο;» ν συνέβησαν τίνα ή μι ν ατυχήματα 5,
περί ων θά γένηται ό προσήκον λόγος έν τη περιγραφή
εκάστης τών στηλών κατά τόδε καί τά μετέπειτα έκδοθη-
σόμενα τεύχη.
Παρά πάντα ταύτα όμως αί πλεΐσται τών οΰτω πλυ-
θεισών καί καθαρθεισών στηλών, μάλιστα αί τοΰ προίτου
καθορισθέντος έν τοις άνω σελ. 12* ρυθμοΰ τών λείων βα-
φών, αΐτινες έξαιρέτως άντέχουσιν έν τω υδατι, ώφελήθη-
σαν σημαντικώς, καί αί παραστάσεις αυτών, άπαλλαγείσαι
τών μικρών χωμάτων καί τής κόνεως, έξήρθησαν μεν εις
εντασιν καί ζωηρότητα γνησίαν, έ'λαδον δέ τίνα διαρκεστέ-
ραν φαιδρότητα, ώς άρτι άπό λουτροΰ έξελθοΰσαι, καί παν-
τός ρύπου μονίμως καί τέλεον άπαλλαγείσαι, καίτοι πολλά
τών ωφελημάτων τούτων υπήρξαν παροδικά" διότι μετά
την πλύσιν, έξατμιζομένης της νοτίδος, ήρχιζον πάλιν καί
έξηκολούθουν αι βαφαί νά ώχριώσι» Την ευθύς μετά τήν
πλύσιν εΰνουν έμφάνισιν τών στηλών δεικνύει ή είκών 162.
"Τνα δέ (ΐή τι άνήκεστον συμθή κατά τό ούτωσί τελού-
μενο\• έργον, άντεγράφομεν πρότερον τάς σημαντικο^τάτας
τών στηλών, καί έφωτογραφοΰμεν άπάσας τάς μέλλουσας
νά ύποστώσι τον τοιοΰτον έπικίνδυνον καθαρμόν προ αυτού-
μόνον τάς έν ε/κ. 1ι>2 στήλας καί τίνα μικρά τμήματα,
πλήρη όντα πάντα χωμάτων, καί πρώτα δοκιμααπκώς πλυ-
θέντα, δεν έφωτογραφήσαμεν προ τοΰ καθαρμού, άλλ' ευθύς
μετ' αυτόν δέον όμως νά ύπονοηθώσι ταύτα έπικεκα?α>μ-
μένα πρότερον διά χωμάτων, παραπλησίως τών έν είκ. 157
καί 158 έν τοις προηγουμένοις παρατεθεισών στηλών.
Ινύθΰς δέ μετά τήν διπλήν ταύτην πλ,ύσιν, τήν τε δι'
άπλοΰ δήλον ότι καί κατόπιν δι άπεσταγμένου ύδατος,
έψεκάζομεν τάς βαφάς πολλάκις διά τοΰ προειρημένου κυτ-
ταροειδούς, καί έφωτογραφούμεν αύτάς διά πολύχρωμων
') ίΐοΐί. ΕΗθίΐ8ορου,Ιθ8 εν Ατβ/ιίν ε. ά. σελ. :»'.);): Ι);ι« Κουίβ-
Ιίοΐΐθ ΚυΙταβιηίηϊδίθΓΗΐηι τπΐ£ ηαη, ίΐιιί' νοΓ8(Ίι)α<>• άθ8 Ιίοιη-
ρβτ,βιΐΓβυ 8ο1νΓίοη«ίώ<'Γκ Ηθγγπ Β. ΓνβουεινοΌδ, νη,ντ άίβ ραηζβ
8αβ/ιβ αηί, ιιαοΙιαΌηι νβΓβοΙιίθάθηθ Κοηιιηϊ88Ϊοηοη. . . . ήίοΐι
<1&ιηϊτ. θθβο1ιδ£ιϊ§τ ιυκί πίβίη,β νονββΜαρβ α&ζβρϋβΗ ΙιαΜβη.
') '() "Οθ. 'Ροναόπονλος ^δημοσίευσε τας λεπτομέρειας τής
εκτελέσείος καί τά Ιπιτευχθέντα </ποτε?,έσματα τών εργασιών τούτων
εν τΓ| Άρχαιολ. Έφημ. 1912 σελ. 261 -262 και έν τω μνημονευ-
βέντι ΛπΊην σελ. 397-401, έγώ δ' εν τι)Τ; ΙΙοακτικοΐς τοΰ 1!)Ι2
σελ. 218-226.
8) Έν τΓ) 'Λοχ. Έφημ. ε. ά. σελ. 261 και έν τώ ΑτβΜν ε. ά.
σελ. 399. Ταύτό προτείνει, καί ύ Ά. άαμβέργης έν τή Άρχ. Έφημ.
ε. ά., άλλοι δι' επιγρίσεως, ουχί διά ψεκασμού.
η Βλ. Πρακτικά 1912 σελ. 220-221• δις έκινδΰνευσα νά υποστώ
συμφόρησιν έκ τής συνεχούς προκΰψεοις έν τή εργασία ταύτη, ης τό
έιιπράγματον μέρος έτέλουν έγώ, ώς θεωρηθείς οξυδερκέστερος, <υν
δέ καί νεοίτερος τοΰ συνεργάτου μου. Βλ. καί ΙίΙιοιι,8οροιιΙθ8 ε.
ά. σελ. 399: Μΐτ Λ^ΐβίβν ΜΊΙΗβ, Αν&άαηβτ αηά ΟβάνΙά.
5) Β/ΐΟΜ8θρθΙίΙθ8 έ. ά. σελ. 399: Ε8 <>ΪΙ)1 Ρ&ι•1)8ίθ£ϊο, αίβ
αύβίαηύβη, ιιπ<3 αικίβνβ, <ϊΐβ ϊιι Ινίβϊηβιι 8ο1ιυρρβη αύβρνίη^βη.
135
σεως Άρχατολογικόν τμήμα νΰν διευθυντής τοΰ Έπιγρα-
φικοΰ Μουσείου Αθηνών Η. ΛΘονάρδος, άνεκίνησε προ;
όριστικήν λύσιν και τό ζήτημα της συντηρήσεως των βα-
φών, υπέρ τήν τριετίαν ήδη κοιμηθέν, ένετάλημεν επισή-
μως ό Όθ. 'Ρουσόπουλος κα) έγώ νά έφαρμόσωμέν την
εν έ'τει 1911* άποφασισθεΐσαν υπό της μνημονευθείσης επι-
τροπείας μέθοδον, ήτοι καίριος τα εν σελ. 134 σημ. 3 άνα-
γραφέντα, περί ων έγώ διεφώνουν, εκείνου μεν ορισθέντος
εν τω έργω τούτω αΰτοκράτορος', εμοΰ δ' εκτελεστού κατά
τάς υποδείξεις αυτού καί που άπλοΰ συμθού/.ου.
1) Ή πλΰσις καί ό δια κυτταροειδοΰς ψεκασμός των ζωγραφιών.
Οΰτω λοιπόν ήρξάμεθα όντως τοΰ έργου ημών τη 15ή
Ιουλίου τοΰ έτους 1912ου καί, περατοόσαντες αυτό μετά ένα
μήνα ακριβώς, συνετάξαμεν την προσήκουσαν έ'κθεσιν. Έξε-
τελέσαμεν δέ τάδε και έ'σχομεν τα εξής αποτελέσματα '-':
πρώτον μεν άφηρέσαμεν δια πλύσεως τα χώματα και τήν
κόνιν, έκ νεωστί εύρεθεισών στηλών τοΰ τρίτου πύργου,
έντιθέντες ολίγον έπικλινώς έκάστην στήλην έν σκάφη, και
πληροϋντες αυτήν ήρεμα δια σιφώνων ύδατος οΰτως, ώστε
ΕΙκών 162. \ύο στήλαι έκ τοΰ ιριτου πύργο», φέρουσαι γραπχάς πορφύρας
ταινίας, φωτογραφηθεΐσαι εδθϋς μετά την πλύσιν.
νά μή έπέρχηται τοΰτο μετά μηδεμιάς ορμής, άλλ' ήπιώ-
τατα, μόλις άπτόμενον της επιφανείας της στήλης επί τοσού-
τον, όσον ήρκει, ίνα διάλυση και παρασυρη τό χώμα καί
την κόνιν έπετηροΰμεν δέ κατά την τέλεσιν τοΰ έργου
τούτου τάς βαφάς, μήπως τινές διαλυθώσιν, ή παρασυρθώσι
παρά πάσαν προσδοκίαν αν που συνέβαινε τοΰτο, έψεκάζο-
μεν προληπτικώς επί μέρος ή καθ' όλον τό διάστημα τάς
|ία<| άς διά τίνος ύδατόχρου άροηχατικοϋ υγροΰ, άποστα-
λέντος έκ τοΰ Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου "Αθη-
νών, όπερ ό "Οθ. 'Ρουσόπουλος ορίζει, ως «διάλυμα κυτ-
ταροειδοΰς έν όξικώ άμυλίω καί άσετονίο) !»• άν καί τοΰτο
δεν κατιόρθου νά συγκράτηση τάς βαφάς, άπεμακρύνομεν
εκείθεν την στήλην ήμίπλυτον, ήτοι τά μεν άλλα κεκαθαρ-
μένην, την δέ γραπτήν παράστασιν καί τάς άλλας έν γένβι
βαφάς άπλυτον.
Υπήρξε δέ ή μι ν τό έ'ργον τοΰτο έπιπονώτατον καί ταΐς
στήλαις λίαν κινδυνώδες '• διότι πολλά, μεν χώματα, όντα
άρχήθεν πεπωρωμένα, δεν έξέφευγον, τούτου δ' ένεκα ύπήρ-
ξεν ανάγκη νά διασείωμεν αυτέ/, διά ξυλίνιον καί όστεΐνων
βελονών, ενίοτε δέ καί διά μαχαιριών, πολλαί δέ βαφαί
διερρηγνύοντο έν τώ υδατι εις έσχάρας, ή όλως διε/αίοντο
άπροσδοκήτως, έν εϊδει νιφάδων χιόνος, καί μετ' αυτόν έ'τι
τον προληπτικόν δι' ισχυρού κυτταροειδοϋς ψεκασμόν. Τού-
των ένεκα τών λόγο;» ν συνέβησαν τίνα ή μι ν ατυχήματα 5,
περί ων θά γένηται ό προσήκον λόγος έν τη περιγραφή
εκάστης τών στηλών κατά τόδε καί τά μετέπειτα έκδοθη-
σόμενα τεύχη.
Παρά πάντα ταύτα όμως αί πλεΐσται τών οΰτω πλυ-
θεισών καί καθαρθεισών στηλών, μάλιστα αί τοΰ προίτου
καθορισθέντος έν τοις άνω σελ. 12* ρυθμοΰ τών λείων βα-
φών, αΐτινες έξαιρέτως άντέχουσιν έν τω υδατι, ώφελήθη-
σαν σημαντικώς, καί αί παραστάσεις αυτών, άπαλλαγείσαι
τών μικρών χωμάτων καί τής κόνεως, έξήρθησαν μεν εις
εντασιν καί ζωηρότητα γνησίαν, έ'λαδον δέ τίνα διαρκεστέ-
ραν φαιδρότητα, ώς άρτι άπό λουτροΰ έξελθοΰσαι, καί παν-
τός ρύπου μονίμως καί τέλεον άπαλλαγείσαι, καίτοι πολλά
τών ωφελημάτων τούτων υπήρξαν παροδικά" διότι μετά
την πλύσιν, έξατμιζομένης της νοτίδος, ήρχιζον πάλιν καί
έξηκολούθουν αι βαφαί νά ώχριώσι» Την ευθύς μετά τήν
πλύσιν εΰνουν έμφάνισιν τών στηλών δεικνύει ή είκών 162.
"Τνα δέ (ΐή τι άνήκεστον συμθή κατά τό ούτωσί τελού-
μενο\• έργον, άντεγράφομεν πρότερον τάς σημαντικο^τάτας
τών στηλών, καί έφωτογραφοΰμεν άπάσας τάς μέλλουσας
νά ύποστώσι τον τοιοΰτον έπικίνδυνον καθαρμόν προ αυτού-
μόνον τάς έν ε/κ. 1ι>2 στήλας καί τίνα μικρά τμήματα,
πλήρη όντα πάντα χωμάτων, καί πρώτα δοκιμααπκώς πλυ-
θέντα, δεν έφωτογραφήσαμεν προ τοΰ καθαρμού, άλλ' ευθύς
μετ' αυτόν δέον όμως νά ύπονοηθώσι ταύτα έπικεκα?α>μ-
μένα πρότερον διά χωμάτων, παραπλησίως τών έν είκ. 157
καί 158 έν τοις προηγουμένοις παρατεθεισών στηλών.
Ινύθΰς δέ μετά τήν διπλήν ταύτην πλ,ύσιν, τήν τε δι'
άπλοΰ δήλον ότι καί κατόπιν δι άπεσταγμένου ύδατος,
έψεκάζομεν τάς βαφάς πολλάκις διά τοΰ προειρημένου κυτ-
ταροειδούς, καί έφωτογραφούμεν αύτάς διά πολύχρωμων
') ίΐοΐί. ΕΗθίΐ8ορου,Ιθ8 εν Ατβ/ιίν ε. ά. σελ. :»'.);): Ι);ι« Κουίβ-
Ιίοΐΐθ ΚυΙταβιηίηϊδίθΓΗΐηι τπΐ£ ηαη, ίΐιιί' νοΓ8(Ίι)α<>• άθ8 Ιίοιη-
ρβτ,βιΐΓβυ 8ο1νΓίοη«ίώ<'Γκ Ηθγγπ Β. ΓνβουεινοΌδ, νη,ντ άίβ ραηζβ
8αβ/ιβ αηί, ιιαοΙιαΌηι νβΓβοΙιίθάθηθ Κοηιιηϊ88Ϊοηοη. . . . ήίοΐι
<1&ιηϊτ. θθβο1ιδ£ιϊ§τ ιυκί πίβίη,β νονββΜαρβ α&ζβρϋβΗ ΙιαΜβη.
') '() "Οθ. 'Ροναόπονλος ^δημοσίευσε τας λεπτομέρειας τής
εκτελέσείος καί τά Ιπιτευχθέντα </ποτε?,έσματα τών εργασιών τούτων
εν τΓ| Άρχαιολ. Έφημ. 1912 σελ. 261 -262 και έν τω μνημονευ-
βέντι ΛπΊην σελ. 397-401, έγώ δ' εν τι)Τ; ΙΙοακτικοΐς τοΰ 1!)Ι2
σελ. 218-226.
8) Έν τΓ) 'Λοχ. Έφημ. ε. ά. σελ. 261 και έν τώ ΑτβΜν ε. ά.
σελ. 399. Ταύτό προτείνει, καί ύ Ά. άαμβέργης έν τή Άρχ. Έφημ.
ε. ά., άλλοι δι' επιγρίσεως, ουχί διά ψεκασμού.
η Βλ. Πρακτικά 1912 σελ. 220-221• δις έκινδΰνευσα νά υποστώ
συμφόρησιν έκ τής συνεχούς προκΰψεοις έν τή εργασία ταύτη, ης τό
έιιπράγματον μέρος έτέλουν έγώ, ώς θεωρηθείς οξυδερκέστερος, <υν
δέ καί νεοίτερος τοΰ συνεργάτου μου. Βλ. καί ΙίΙιοιι,8οροιιΙθ8 ε.
ά. σελ. 399: Μΐτ Λ^ΐβίβν ΜΊΙΗβ, Αν&άαηβτ αηά ΟβάνΙά.
5) Β/ΐΟΜ8θρθΙίΙθ8 έ. ά. σελ. 399: Ε8 <>ΪΙ)1 Ρ&ι•1)8ίθ£ϊο, αίβ
αύβίαηύβη, ιιπ<3 αικίβνβ, <ϊΐβ ϊιι Ινίβϊηβιι 8ο1ιυρρβη αύβρνίη^βη.