DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0146
β'.— 3) Ή αρίστη μέθοδος συντηρήσεως των βαφών
139
Α'.) Ώς προς τάς νυν διατηρονμένας έν τώ Μουσείω Βόλου γραφάς:
1) Να καταβληθή σύντονος μέριμνα υπό τε του Δήμου
Παγασών, υπό της αρμοδίας υπηρεσίας τοϋ Υπουργείου
των Εκκλησιαστικών, ύπύ της Αρχαιολογικής Εταιρείας ')
και υπό των βουλομένων εκ των φιλοτέχνων ιδιωτών, ϊνα
καθαρισθή και έπισκευασθή το έσωτερικόν τοΰ Μουσείου
Βόλου, χροηιατιζομένων καλώς και των τοίχων των αιθου-
σών, ίνα μή άποτρίβηται το κονίαμα αυτών καΐ παράγη
κόνιν, ήτις επικάθητάι επί τών ζωγραφιών και βλάπτει αύ-
τάς σημαντικώς, όπερ ήδη συμβαίνει από πολλών ετών.
2) Να ποιηθώσι περιαιρεταί Οήκαι δαλόφρακτοί; οϊας
ήδη έποίησα τώ 11)09, και να τεΟώσι προ τών σημαντικό-
τερων στηλών αϊ ύαλοι θα είναι άπλαΐ καΐ λευκαί, αϊ δέ
θήκαι θά χρησιμεύωσι κυρίως, Ινα μή διεισδύη κόνις και
Ινα μή έπιθέτωσι τάς χείρας και προστρίβωνται οϊ θεαταΐ επί
τών στηλών. Κατά τριμηνίαν, ή το πολύ καθ' έξαμηνίαν, θά
άνοίγωνιαι και θά καθαρίζονται και αί προθήκαι και τά
περί τάς στήλας μέρη τού τοίχου μετά προοοχης άνευ προσ-
τριβών,
3) Νά ίδρυθώσι δεόντως εν τη υπολειπόμενη Ζ' αίθούση
τοϋ Μουσείου Βόλου αί λοιπαί στήλαι, ων τίνες, καίπερ
σημαντικώταται, κατάκεινται όλως άνίδρυτοι άπό πολλών
ετών, και νά άφαιρεθώσιν έκ τών οίθουοών τά άλλα αρχαία,
μετακομιζόμενα ή εις Αθήνας, ή εις τάς δυο υπολοίπους
μικράς αίθουσας, ή εις τά υπόγεια τοϋ Μουσείου Βόλου
και εις τά υπόστεγα αυτού αναλόγως, άφινομένων τών
επτά κυρίων αιθουσών προς ύποδοχην τών στηλών μόνων,
άποβαινούσης ούτως όλως εξαιρετικής και μοναδικής τής
ειδικότητος τοϋ Μουσείου τούτου.
4) Νά ψεκασθώσι δι' υγιούς τονωτικού, τού ήδη ύπ'
έμοΰ έφαρμοσθέντος, αί γραφαί τών εν ταΐς αΐθούσαις Δ',
Ε', Ρ' στηλών, άφ'ού μετά μεγίστης προσοχής άπομακρυνθη
άπ' αυτών δι' άσθενοϋς έμφυσήσεως ή κόνις, ήτις ήδη
παχεΐα επικάθητάι έπ' αυτών τάς γραφάς τών έν ταΐς αίθού-
σαις Α', και εν μέρει Β', Γ' στηλών, έκαθάρισα εγώ αυτός
τώ 11)24 και ε ψέκασα δεόντως, δοθείσης μικράς τίνος πιστώ-
σεως υπό τοϋ Υπουργείου τών Εκκλησιαστικών,
5) Νά έπαναλαμβάνηται, μετά την ώς άνω ύπύ στοιχ.
2 και 4 κάθαρσιν, 6 ψεκασμός ούτος άπασών τών γραφών
κατά τριμηνίαν, ή το πολύ καθ' έξαμηνίαν. Σημειωτέον δέ
ότι πρέπει νά έκλέγηται, η να παραγγέλληται εις άρμόδιον
έργοστάσιον, το άραιότατον εκ τών υπαρχόντων και ηδη έν
χρήσει όντων ίίχαΐίϊ μοιιΐ' οι*ηγοιΐδ βΐ ίπκίΐίηβ.
6) Νά άποκαθηλωθώσι και νά πλυθώσι δεόντως αί ύπο-
λειπόμεναι τών ιδρυμένων έν ταις αίθούσαις Β' και Γ
στηλών, και μετ' αυτό, ψεκαζύμεναι δια τοϋ τονωτικού μου,
νά ίδουθώσιν εκ νέου
Β ) Ως προς τάς εΰρε&ησομένας έττΐ μαρμάρου γραφάς.
ΕΙπον ήδι) άνω έν σελ. 38-40 δτι άνεκάλυψα και άλλον
μέγαν πύργον, ένέχοντα στήλας'• δεν άνέσκαψα όμως αυτόν
ένεκα τών παρεμπεσόντων ανωμάλων γεγονότων, μάλιστα δέ
διότι άνελογιζόμην ότι το Μουσεϊον Βόλ,ου δεν είχε πλέον
χώρον προς ύποδοχην και άλλων στηλών: προτοϋ έπιβαρύ-
νωμεν αυτό διά νέου υλικού, έπρεπε νά έξασφαλίσωμεν και
συντηρήσωμεν το υπάρχον καθίσταται λοιπόν άναγκαΐον νά
ποιηθώσι δύο νέαι αϊθουσαι εκεί, επεκτεινομένων τών πτερύ-
γων, όπου μάλιστα προέβλεψα νά αφήσω ανά μίαν μεγάλην
θύραν, ί')δη έντετοιχισμένην και μή φαινομένην.
Επειδή λοιπόν είναι βέβαιον μεν ότι θά εύρεθώσιν έν
\ημητριάδι και άλλαι στήλαι μετά γραπτών παραστάσεων,
πιθανόν δέ και εις άλλα μέρη, θά άπέβαινεν επωφελές διά τους
μέλλοντας εύρετάς νά λάβωσιν ύπ' όψιν τά αποτελέσματα
τής πείρας εμού και τού "ΟΟ. 'Ρουσοπούλου, άτι να και επί
τών ήδη άλλαχού ύπαρχουσών γραφών έ;ιί μαρμάρου ανα-
λόγως εφαρμοζόμενα θά ήσαν επωφελή:
1) "Αν ευρέθη τι μάρμαρο ν, διατηρούν βαφάς, εάν μεν
επικάθητάι επ' αύτοΰ παχύ στρώμα πηλοΰ, -ρέπει τούτο νά
διασεισθή προσηκόντως έκ τών άκρων, και νά άφαιρεθή όλό-
κληρον εις έ'ν, εί δυνατόν τμήμα, ή εις όσον ένεστιν όλι-
γώτερα• τά χώματα ταύτα θά φέρωσιν άποτύπωσιν τών
βαφών, και είναι πολύτιμα, όσον και αυτή ή γραφή• και ή
μεν αρνητική αυτί) άποτύπωσις πρέπει αμέσως νά ψεκασθή
διά τού τονωτικού, ό δέ όγκος, ή οί όγκοι τών χωμάτων,
πρέπει νά συγκρατηθώσι δι' εγχύσεως γύψου έν τοις πέριξ*
διότι άλλως διαρρήγνυται τό χώμα μετ' ου πολύ 2).
*) Τό μέγιστον μέρος της δαπάνης και τής φιλότιμου μερίμνης
υπέρ τοΰ Μουσείου Βόλου έν γένει κατέβαλεν ή Αρχαιολογική
Εταιρεία, και ώς έργον αυτής πρέπει τοϋτο νά λογίζηται.
2) Ή αναγραφομένη υπό τοϋ "Οθ. Τουσ. έν Άρχ. Έφημ. 1912
σελ. 262 μέθοδος προς συντήρησιν τών αρνητικών τούτων γραφών
έπι τών χωμάτων είναι ή πασών χειρίστη• διότι τά όντως νπ αύτοΰ
σννιηρηϋέντα αρνητικά, και ήσαν τά άριστα τών ευρεθέντων, σχεδόν
2) "Λν έπι τού μαρμάρου, τοϋ φέροντος τήνγραφήν, επι-
κάθητάι όγκος σκληρού πεπιεσμένου χώματος ή πωρώδης
Ολη. ή'λατύπη κττ., πρέπει τό μάρμαρο ν νά τεΟή έπικλι-
νώς έν σκάφη, και δι' ήπίας εγχύσεως ύδατος ολίγον κατ'
ολίγον νά ύγρανθή εως ότου διαλυθώσι τά έπικαθήμενα,
άπομακρυνόμενα δι' όστεΐνων ή ξύλινων βελονών κατάλ-
ληλος. Ιίύθύς μετά ταϋτα θά πλυθή και πάλιν κατά τον
ίδιον τρόπον τό μάρμαρον δι' άπεσταγμένου ύδατος καί,
άφ' ου στέγνωση, θά ψεκασθή διά τοϋ τονωτικού.
.'!) "Αν ή έπι τού μαρμάρου γραφή, εις τάς δύο προη-
γουμένας περιπτώσεις, σύγκειται έκ παχειών ή παιπαλωδών
βαφών, πρέπει ή νά μή πλυθή όλως διόλου, ή νά ψεκα-
σθή προληπτικώς δι' άραιάς διαλύσεως τοϋ τονωτικού υου
καί νά πλυθ[) έν μέρει εις τι άκρον, ίνα βεβαιωθη, αν άντέχη
εις το ύδωρ• αν δεν άντέχη, δύναται νά ψεκασθή δι' ίσχυ-
ροτέρας διαλύσεως τοϋ τονωτικού μου καί αμέσως νά πλυθη
οοκιμαστικώς• αν και πάλιν διαλύωνται αί βαφαί, θά άπο-
μακρύνη τις τά χώματα καί τάς ακαθαρσίας έν γένει μηχα-
νικώς άνευ πλύσεως, καί έν τέλει θά ψεκάση τήν γραφήν
πολλάκις διά τοΰ τονωτικού μου- άλλως δεν συγκρατούνται,
άλλ' έκπίπτουσιν αί βαφαί εντός ολίγων ημερών
4) "Αν ή έπι μαρμάρου γραφή ευρέθη καθαρά, ήτοι
άπηλλαγμένη χωμάτων καί δλλων ξένων υλών, ή ελάχιστα
τούτο) ν ένέχουσα, πρέπει τις νά διάγνωση, αν αί βαφαι
έπικάθηνται: α') στερρώς λεϊαι, άτε έγκαεΐσαι άρχήθεν αρ-
τίους καί μετά τέχνης, ή β') έπεστρωμέναι οπωσδήποτε ισχυ-
ρώς διά τοϋ κέστρου έν εΐδει σημερινής έλαιογραφίαο, ή
γ') ανίσχυροι καί παιπαλώδεις, ώς άτέχνως έγκεκαυμέναι.
5) Έν τή υπό στοιχ. 4α' περιπτώσει δύνανται άφόβως
κατεστράφησαν όλοτελώς. Ό τεχνίτης {τών Μουσείων κ. Ανδρέας
Παναγιωτάκης συνεκράτησε τά υπόλοιπα χώματα δι' άπλης άλλα
δεξιοηάτης εγχύσεως γύψου περί αυτά- άνήρτησα δέ τά πλακίδια
ταϋτα παρά τάς στήλας, εις ας άνήκουσιν.
139
Α'.) Ώς προς τάς νυν διατηρονμένας έν τώ Μουσείω Βόλου γραφάς:
1) Να καταβληθή σύντονος μέριμνα υπό τε του Δήμου
Παγασών, υπό της αρμοδίας υπηρεσίας τοϋ Υπουργείου
των Εκκλησιαστικών, ύπύ της Αρχαιολογικής Εταιρείας ')
και υπό των βουλομένων εκ των φιλοτέχνων ιδιωτών, ϊνα
καθαρισθή και έπισκευασθή το έσωτερικόν τοΰ Μουσείου
Βόλου, χροηιατιζομένων καλώς και των τοίχων των αιθου-
σών, ίνα μή άποτρίβηται το κονίαμα αυτών καΐ παράγη
κόνιν, ήτις επικάθητάι επί τών ζωγραφιών και βλάπτει αύ-
τάς σημαντικώς, όπερ ήδη συμβαίνει από πολλών ετών.
2) Να ποιηθώσι περιαιρεταί Οήκαι δαλόφρακτοί; οϊας
ήδη έποίησα τώ 11)09, και να τεΟώσι προ τών σημαντικό-
τερων στηλών αϊ ύαλοι θα είναι άπλαΐ καΐ λευκαί, αϊ δέ
θήκαι θά χρησιμεύωσι κυρίως, Ινα μή διεισδύη κόνις και
Ινα μή έπιθέτωσι τάς χείρας και προστρίβωνται οϊ θεαταΐ επί
τών στηλών. Κατά τριμηνίαν, ή το πολύ καθ' έξαμηνίαν, θά
άνοίγωνιαι και θά καθαρίζονται και αί προθήκαι και τά
περί τάς στήλας μέρη τού τοίχου μετά προοοχης άνευ προσ-
τριβών,
3) Νά ίδρυθώσι δεόντως εν τη υπολειπόμενη Ζ' αίθούση
τοϋ Μουσείου Βόλου αί λοιπαί στήλαι, ων τίνες, καίπερ
σημαντικώταται, κατάκεινται όλως άνίδρυτοι άπό πολλών
ετών, και νά άφαιρεθώσιν έκ τών οίθουοών τά άλλα αρχαία,
μετακομιζόμενα ή εις Αθήνας, ή εις τάς δυο υπολοίπους
μικράς αίθουσας, ή εις τά υπόγεια τοϋ Μουσείου Βόλου
και εις τά υπόστεγα αυτού αναλόγως, άφινομένων τών
επτά κυρίων αιθουσών προς ύποδοχην τών στηλών μόνων,
άποβαινούσης ούτως όλως εξαιρετικής και μοναδικής τής
ειδικότητος τοϋ Μουσείου τούτου.
4) Νά ψεκασθώσι δι' υγιούς τονωτικού, τού ήδη ύπ'
έμοΰ έφαρμοσθέντος, αί γραφαί τών εν ταΐς αΐθούσαις Δ',
Ε', Ρ' στηλών, άφ'ού μετά μεγίστης προσοχής άπομακρυνθη
άπ' αυτών δι' άσθενοϋς έμφυσήσεως ή κόνις, ήτις ήδη
παχεΐα επικάθητάι έπ' αυτών τάς γραφάς τών έν ταΐς αίθού-
σαις Α', και εν μέρει Β', Γ' στηλών, έκαθάρισα εγώ αυτός
τώ 11)24 και ε ψέκασα δεόντως, δοθείσης μικράς τίνος πιστώ-
σεως υπό τοϋ Υπουργείου τών Εκκλησιαστικών,
5) Νά έπαναλαμβάνηται, μετά την ώς άνω ύπύ στοιχ.
2 και 4 κάθαρσιν, 6 ψεκασμός ούτος άπασών τών γραφών
κατά τριμηνίαν, ή το πολύ καθ' έξαμηνίαν. Σημειωτέον δέ
ότι πρέπει νά έκλέγηται, η να παραγγέλληται εις άρμόδιον
έργοστάσιον, το άραιότατον εκ τών υπαρχόντων και ηδη έν
χρήσει όντων ίίχαΐίϊ μοιιΐ' οι*ηγοιΐδ βΐ ίπκίΐίηβ.
6) Νά άποκαθηλωθώσι και νά πλυθώσι δεόντως αί ύπο-
λειπόμεναι τών ιδρυμένων έν ταις αίθούσαις Β' και Γ
στηλών, και μετ' αυτό, ψεκαζύμεναι δια τοϋ τονωτικού μου,
νά ίδουθώσιν εκ νέου
Β ) Ως προς τάς εΰρε&ησομένας έττΐ μαρμάρου γραφάς.
ΕΙπον ήδι) άνω έν σελ. 38-40 δτι άνεκάλυψα και άλλον
μέγαν πύργον, ένέχοντα στήλας'• δεν άνέσκαψα όμως αυτόν
ένεκα τών παρεμπεσόντων ανωμάλων γεγονότων, μάλιστα δέ
διότι άνελογιζόμην ότι το Μουσεϊον Βόλ,ου δεν είχε πλέον
χώρον προς ύποδοχην και άλλων στηλών: προτοϋ έπιβαρύ-
νωμεν αυτό διά νέου υλικού, έπρεπε νά έξασφαλίσωμεν και
συντηρήσωμεν το υπάρχον καθίσταται λοιπόν άναγκαΐον νά
ποιηθώσι δύο νέαι αϊθουσαι εκεί, επεκτεινομένων τών πτερύ-
γων, όπου μάλιστα προέβλεψα νά αφήσω ανά μίαν μεγάλην
θύραν, ί')δη έντετοιχισμένην και μή φαινομένην.
Επειδή λοιπόν είναι βέβαιον μεν ότι θά εύρεθώσιν έν
\ημητριάδι και άλλαι στήλαι μετά γραπτών παραστάσεων,
πιθανόν δέ και εις άλλα μέρη, θά άπέβαινεν επωφελές διά τους
μέλλοντας εύρετάς νά λάβωσιν ύπ' όψιν τά αποτελέσματα
τής πείρας εμού και τού "ΟΟ. 'Ρουσοπούλου, άτι να και επί
τών ήδη άλλαχού ύπαρχουσών γραφών έ;ιί μαρμάρου ανα-
λόγως εφαρμοζόμενα θά ήσαν επωφελή:
1) "Αν ευρέθη τι μάρμαρο ν, διατηρούν βαφάς, εάν μεν
επικάθητάι επ' αύτοΰ παχύ στρώμα πηλοΰ, -ρέπει τούτο νά
διασεισθή προσηκόντως έκ τών άκρων, και νά άφαιρεθή όλό-
κληρον εις έ'ν, εί δυνατόν τμήμα, ή εις όσον ένεστιν όλι-
γώτερα• τά χώματα ταύτα θά φέρωσιν άποτύπωσιν τών
βαφών, και είναι πολύτιμα, όσον και αυτή ή γραφή• και ή
μεν αρνητική αυτί) άποτύπωσις πρέπει αμέσως νά ψεκασθή
διά τού τονωτικού, ό δέ όγκος, ή οί όγκοι τών χωμάτων,
πρέπει νά συγκρατηθώσι δι' εγχύσεως γύψου έν τοις πέριξ*
διότι άλλως διαρρήγνυται τό χώμα μετ' ου πολύ 2).
*) Τό μέγιστον μέρος της δαπάνης και τής φιλότιμου μερίμνης
υπέρ τοΰ Μουσείου Βόλου έν γένει κατέβαλεν ή Αρχαιολογική
Εταιρεία, και ώς έργον αυτής πρέπει τοϋτο νά λογίζηται.
2) Ή αναγραφομένη υπό τοϋ "Οθ. Τουσ. έν Άρχ. Έφημ. 1912
σελ. 262 μέθοδος προς συντήρησιν τών αρνητικών τούτων γραφών
έπι τών χωμάτων είναι ή πασών χειρίστη• διότι τά όντως νπ αύτοΰ
σννιηρηϋέντα αρνητικά, και ήσαν τά άριστα τών ευρεθέντων, σχεδόν
2) "Λν έπι τού μαρμάρου, τοϋ φέροντος τήνγραφήν, επι-
κάθητάι όγκος σκληρού πεπιεσμένου χώματος ή πωρώδης
Ολη. ή'λατύπη κττ., πρέπει τό μάρμαρο ν νά τεΟή έπικλι-
νώς έν σκάφη, και δι' ήπίας εγχύσεως ύδατος ολίγον κατ'
ολίγον νά ύγρανθή εως ότου διαλυθώσι τά έπικαθήμενα,
άπομακρυνόμενα δι' όστεΐνων ή ξύλινων βελονών κατάλ-
ληλος. Ιίύθύς μετά ταϋτα θά πλυθή και πάλιν κατά τον
ίδιον τρόπον τό μάρμαρον δι' άπεσταγμένου ύδατος καί,
άφ' ου στέγνωση, θά ψεκασθή διά τοϋ τονωτικού.
.'!) "Αν ή έπι τού μαρμάρου γραφή, εις τάς δύο προη-
γουμένας περιπτώσεις, σύγκειται έκ παχειών ή παιπαλωδών
βαφών, πρέπει ή νά μή πλυθή όλως διόλου, ή νά ψεκα-
σθή προληπτικώς δι' άραιάς διαλύσεως τοϋ τονωτικού υου
καί νά πλυθ[) έν μέρει εις τι άκρον, ίνα βεβαιωθη, αν άντέχη
εις το ύδωρ• αν δεν άντέχη, δύναται νά ψεκασθή δι' ίσχυ-
ροτέρας διαλύσεως τοϋ τονωτικού μου καί αμέσως νά πλυθη
οοκιμαστικώς• αν και πάλιν διαλύωνται αί βαφαί, θά άπο-
μακρύνη τις τά χώματα καί τάς ακαθαρσίας έν γένει μηχα-
νικώς άνευ πλύσεως, καί έν τέλει θά ψεκάση τήν γραφήν
πολλάκις διά τοΰ τονωτικού μου- άλλως δεν συγκρατούνται,
άλλ' έκπίπτουσιν αί βαφαί εντός ολίγων ημερών
4) "Αν ή έπι μαρμάρου γραφή ευρέθη καθαρά, ήτοι
άπηλλαγμένη χωμάτων καί δλλων ξένων υλών, ή ελάχιστα
τούτο) ν ένέχουσα, πρέπει τις νά διάγνωση, αν αί βαφαι
έπικάθηνται: α') στερρώς λεϊαι, άτε έγκαεΐσαι άρχήθεν αρ-
τίους καί μετά τέχνης, ή β') έπεστρωμέναι οπωσδήποτε ισχυ-
ρώς διά τοϋ κέστρου έν εΐδει σημερινής έλαιογραφίαο, ή
γ') ανίσχυροι καί παιπαλώδεις, ώς άτέχνως έγκεκαυμέναι.
5) Έν τή υπό στοιχ. 4α' περιπτώσει δύνανται άφόβως
κατεστράφησαν όλοτελώς. Ό τεχνίτης {τών Μουσείων κ. Ανδρέας
Παναγιωτάκης συνεκράτησε τά υπόλοιπα χώματα δι' άπλης άλλα
δεξιοηάτης εγχύσεως γύψου περί αυτά- άνήρτησα δέ τά πλακίδια
ταϋτα παρά τάς στήλας, εις ας άνήκουσιν.