Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (4.1990)

PRZEKŁADY

Max Imdahl

GIOTTO.

Z ZAGADNIEŃ IKONICZNEJ STRUKTURY SENSU*

W tzw. Kaplicy Arena w Padwie znajdują się powstałe ok. 1305 roku malowidła
Giotta. Należą one do najsłynniejszych obrazów narracyjnych w dziejach sztuki
i wyznaczają moment, od którego sposób przedstawiania zdarzeń wchodzi w nową
fazę. Są to obrazy z dziejów zbawienia, a zatem odnoszą się do zdarzeń już znanych,
przekazanych w -słowach, tzn. w formie tekstów, które o nich opowiadają. Tekst mówi

0 wydarzeniu, imionami określa pojawiające się osoby, ielacjonuje wydarzenie
zgodnie z charakterystycznym dla mowy upływem czasu, jak i relacjonuje je jako
okreśłony przebieg akcji dziejącej się w czasie. Jednakże nie mówi, jak sobie wyobra-
zić to zdarzenie jako widzialne, chociaż oczywiście daje do tego asumpt. Każde
przedstawienie wydarzenia z dziejów zbawienia dokonuje uwizualnienia tego, czego
się nie widziało i nie doświadczyło, jest wyobrażeniem wydarzenia sprowokowanym
przez tekst, skonkretyzowanym w obrazie i istniejącym jako obraz. Prezentując
wydarzenie z dziejów zbawienia, obraz nie wykoncypowuje owego wydarzenia,
ale niewątpliwie wykoncypowuje jego widzialność. Przy czym przedstawienie wyda-
rzenia i tekst o wydarzeniu różnią się od siebie w tym sensie, że tekst o wydarzeniu
odnosi się do tego wydarzenia bezpośrednio, podczas gdy odniesienie przedstawienia
do wydarzenia jest pośrednie, albowiem zawsze korzysta ono z pośrednictwa tekstu.
Przedstawienie wydarzenia z dziejów zbawienia, odnosząc się do tego wydarzenia,
zawsze jednocześnie odnosi się do tekstu o wydarzeniu.

Obrazy narracyjne Giotta z Kaplicy Arena przedstawiają, wyjąwszy tzw. Prolog
w Niebie i Sąd Ostateczny, sceny z życia Marii i życia Jezusa. Obrazy mariologiczne

1 chrystologiczne opierają się na tekstach Ewangelii, rozmaitych pseudo-Ewangeliach,
ZlotejLegendzie i Meditationes mtae Christitzw. Pseudo-Bonawentury. Obejmują one
dzieje od wypędzenia Joachima ze świątyni aż do Zesłania Ducha Świętego.

Niniejsza prezentacja stawia sobie za zadanie opisanie i zinterpretowanie możliwie
najrzetelniej pod względem obrazowym trzech obrazów Giotta. Sposób ten, nazwany
„ikonicznym”, różni się od innych metod interpretacyjnych, aczkolwiek ich nie
wyklucza.

Erwin Panofsky wyróżnił w celu przeprowadzenia interpretacji obrazu, trzy

* Niniejszy przekład został oparty na: M. Imdah 1, Giotto. Zur Frage der ikonischen Sinn-
struktur, Miinchen 1979, Die Hefte der Siemens Stiftung; zob. recenzja T. Żuchowskiego w ni-
niejszym tomie s. 130 i nn.