DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kostowski, Jakub: Sztuka śląska wobec husytyzmu: późnogotyckie świadectwa malarskie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0075
SZTUKA ŚLĄSKA WOBEC HUSYTYZMU
53
Powrót do koncepcji ołtarza jako obrazowej reprezentacji myśli
teologicznej znajdował swój wyraz także w sposobie komponowania
i realizacji programów malowideł ściennych. Powstałe podówczas ,,(...)
dla wzbogacenia niewiedzy prostaków, którzy nie umieją czytać pisma,
aby w tego rodzaju obrazach jakby w piśmie mogli sakramenty wiary
czytać i posiadać", jak zapisano w tomie kazań spisanych na Śląsku
w 1468 roku"**, malowidła ścienne były adresowane, wobec powszech-
nego charakteru religijnych niepokojów, do wszystkich kręgów społe-
czeństwa. Dlatego też akcentowano przede wszstkim funkcje dydak-
tyczne stworzonych wtedy popularnych programów katechetycznych
a nauczaniu obrazowemu służył cały szereg wypracowanych wówczas
zabiegów natury formalnej: czytelna, niemal graficzna forma, odpowied-
nio dobranych dla ilustracji podstawowych prawd wiary tematów,
częstokroć wyodrębnianych z kwaterowych cyklów przedstawienio-
wych wielkością dla podkreślenia wagi treściowej wybranych scen,
wypełnianie całych ścian jednolitymi kompozycjami, co podnosiło ich
czytelność, czy też powiązanie z liturgią wyobrażeń umieszczanych na
wysokości oczu wiernych*^.Tak budowane opowiadanie obrazowe po-
zwalało kaznodziei na wyjaśnianie wiernym poszczególnych przed-
stawień, pełniących niejednokrotnie w czasie kazań rolę exemplow
obrazowych ,,(...) bowiem to co się widzi, silniej zapada w pamięci"^.
W obliczu zagrażającego prawowitemu Kościołowi husytyzmu po-
wstawały również programy o charakterze legitymistycznym, akcen-
tujące poparcie patrycjatu i władzy książęcej dla papiestwa^. Podobne
tendencje stwierdzić można w kręgu silnej politycznie, ortodoksyjnie
nastawionej katolickiej czeskiej szlachty, która kontynuowała przed-
husyckie tradycje dworskie. W jej fundacjach widoczna jest stylistyczna
i ikonograficzna zależność od królewskiej Pragi, a w szczególności - obok
tematyki maryjnej — manifestacyjny kult czterech ziemskich świętych
patronów Czech. Dworskim przedstawieniom, pełnym rycerskich idea-
Czego przykładem niech będzie takie przedstawienie w kościele zamkowym w Zeitz,
zniszczone przez husytów w 1429 r., zob.: K. M. Kober, Die gotische Wandmalerei in
Sachsen und Thuringen. w: Gotyckie malarstwo..., s. 93.
Zlat: Sztuki śląskiej..., s. 185.
A. Karłowska-Kamzowa: Uwagi o systemach dekoracji gotyckich malowideł ścien-
nych w Polsce. Biuletyn Historii Sztuki 33, 1971, nr 1, s. 28 (kodeks pochodzi z bibliteki
brzeskiej).
Problem podnoszony kilkakrotnie przez A. Karłowską-Kamzową, ostatnio m. in.
w Gotyckim malarstwie ściennym..., s. 91 nn.
Zob.: przyp. 101.
Np. malowidła kościołów w Herzberg i Baalsdorf pod Lipskiem, zob.: Kober: op. cit., s.
92; 1. Schultze, Die spatmittelalterlichen Gewolbemalereien der Nikolai-Kirche zu Herz-
berg/Elster. w: Gotyckie malarstwo..., s. 83.
53
Powrót do koncepcji ołtarza jako obrazowej reprezentacji myśli
teologicznej znajdował swój wyraz także w sposobie komponowania
i realizacji programów malowideł ściennych. Powstałe podówczas ,,(...)
dla wzbogacenia niewiedzy prostaków, którzy nie umieją czytać pisma,
aby w tego rodzaju obrazach jakby w piśmie mogli sakramenty wiary
czytać i posiadać", jak zapisano w tomie kazań spisanych na Śląsku
w 1468 roku"**, malowidła ścienne były adresowane, wobec powszech-
nego charakteru religijnych niepokojów, do wszystkich kręgów społe-
czeństwa. Dlatego też akcentowano przede wszstkim funkcje dydak-
tyczne stworzonych wtedy popularnych programów katechetycznych
a nauczaniu obrazowemu służył cały szereg wypracowanych wówczas
zabiegów natury formalnej: czytelna, niemal graficzna forma, odpowied-
nio dobranych dla ilustracji podstawowych prawd wiary tematów,
częstokroć wyodrębnianych z kwaterowych cyklów przedstawienio-
wych wielkością dla podkreślenia wagi treściowej wybranych scen,
wypełnianie całych ścian jednolitymi kompozycjami, co podnosiło ich
czytelność, czy też powiązanie z liturgią wyobrażeń umieszczanych na
wysokości oczu wiernych*^.Tak budowane opowiadanie obrazowe po-
zwalało kaznodziei na wyjaśnianie wiernym poszczególnych przed-
stawień, pełniących niejednokrotnie w czasie kazań rolę exemplow
obrazowych ,,(...) bowiem to co się widzi, silniej zapada w pamięci"^.
W obliczu zagrażającego prawowitemu Kościołowi husytyzmu po-
wstawały również programy o charakterze legitymistycznym, akcen-
tujące poparcie patrycjatu i władzy książęcej dla papiestwa^. Podobne
tendencje stwierdzić można w kręgu silnej politycznie, ortodoksyjnie
nastawionej katolickiej czeskiej szlachty, która kontynuowała przed-
husyckie tradycje dworskie. W jej fundacjach widoczna jest stylistyczna
i ikonograficzna zależność od królewskiej Pragi, a w szczególności - obok
tematyki maryjnej — manifestacyjny kult czterech ziemskich świętych
patronów Czech. Dworskim przedstawieniom, pełnym rycerskich idea-
Czego przykładem niech będzie takie przedstawienie w kościele zamkowym w Zeitz,
zniszczone przez husytów w 1429 r., zob.: K. M. Kober, Die gotische Wandmalerei in
Sachsen und Thuringen. w: Gotyckie malarstwo..., s. 93.
Zlat: Sztuki śląskiej..., s. 185.
A. Karłowska-Kamzowa: Uwagi o systemach dekoracji gotyckich malowideł ścien-
nych w Polsce. Biuletyn Historii Sztuki 33, 1971, nr 1, s. 28 (kodeks pochodzi z bibliteki
brzeskiej).
Problem podnoszony kilkakrotnie przez A. Karłowską-Kamzową, ostatnio m. in.
w Gotyckim malarstwie ściennym..., s. 91 nn.
Zob.: przyp. 101.
Np. malowidła kościołów w Herzberg i Baalsdorf pod Lipskiem, zob.: Kober: op. cit., s.
92; 1. Schultze, Die spatmittelalterlichen Gewolbemalereien der Nikolai-Kirche zu Herz-
berg/Elster. w: Gotyckie malarstwo..., s. 83.