DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Juszkiewicz, Piotr: Ekonomia semiotyczna i pragnienie własnego języka
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28185#0215
EKONOMIA SEMIOTYCZNA I PRAGNIENIE WLASNEGO JgZYKA
213
w dziele, formuluje propozycjç pojmowania dzieia (co Slawinski okresla
jako dekodowanie) oraz ustosunkowuje dzieio wobec przyzwyczajen od-
biorczych (rekodowanie). Jesli w dzialaniach krytycznych mamy do czy-
nienia z przewagg rekodowania - twierdzi Slawinski - to ich produktem
jest krytyka rynku i odbiorcôw, krytyka, ktôra spoglgda na dzieio z per-
spektywy utrwalonych strategii artystycznych, z perspektywy ustalonych
pojçc sztuki, w obronie gustu. Tak pomyslana krytyka wiele wspôlnego
moze miec z zalozong realizacjg perswazyjnych celôw - moze byc wiçc
krytyka z zalozenia dydaktyczng albo wprost zwigzang z propagandg.
Wôwczas to politycy sterujg gçstoscig owego sita i decydujg o ksztaicie je-
go oczek. Jesli zas w usilowaniach krytykôw przewaza dekodowanie, to
pojawia siç krytyka towarzyszgca twôrcom. Krytyk staje siç wtedy rzecz-
nikiem artystôw tworzgcym instruktaz odbiorczy. Czytelnicy czy widzo-
wie, korzystajgc z tego instruktazu, mogg dotrzec do intencji artysty i do-
konac samodzielnej transgresji obowigzujgcych artystycznych kodôw.
Krytyk zatem jawi siç jako niezwykle wazna instancja mediujgca. To
on, w gruncie rzeczy, jak wynika z wywodu Slawinskiego, produkuje zna-
czenia dzieia, decyduje o jego rozumieniu/nierozumieniu, stwarzajgc jç-
zyk umozliwiajgcy môwienie o dziele. Czynigc to, nie tylko decyduje o by-
ciu dzieia, ale takze wokôi swojej propozycji rozumienia i môwienia
strukturuje publicznosc stwarzajgc zrôznicowanie obiegôw artystycz-
nych, decydujgc o szerokosci i obliczu jakiegos krçgu odbiorczego.
Takie rozumienie roli krytyki wynika w przypadku Slawinskiego nie z
jakiejs zalozonej a priori wszechmocy tej instancji i instytucji, ale z zalo-
zenia, ze elementem procesu historycznoliterackiego jest nie pojedynczy
utwôr, a fakt literacki bçdgcy caloscig zlozong z utworu i tych wszystkich
momentôw jego odbioru, ktôre stanowig o spolecznym byciu tego utworu.
Jak nietrudno siç moze domyslic, ôw fakt literacki jest dla Slawinskiego
strukturg relacji pomiçdzy tekstem-utworem a innymi tekstami na jego
temat, znajdujgcg swoje miejsce w strukturach wyzszego rzçdu - takich
jak prgd artystyczny, epoka, procès historycznoliteracki itd.
W drugiej sytuacji, kiedy krytyk sytuuje siç pomiçdzy dzieiem a arty-
stg, jawi siç on znôw jako niezwykle wazny element artystycznego swia-
ta. Tekst krytyczny speinia bowiem, wediug Slawinskiego, rolç repliki
odbiorczej, wpiywajgc w ten sposôb na decyzje twôrcze. I to nie jedynie w
znaczeniu doraznej reakcji artysty na sposôb i stan spolecznej asymilacji
i akceptacji jego dzieia, ale w znaczeniu znacznie szerszym. Replika od-
biorcza jest bowiem sygnalem stanu artystycznego kodu, okresleniem je-
go norm, a wiçc sygnalem mozliwego w danym momencie w tradycji arty-
stycznej, znakiem granicy, zachçtg do dokonania transgresji albo
ostrzezeniem przed jej dokonaniem. W tym sensie to krytyk wyznacza pô-
le artystycznych poszukiwan, porzgdkuje je, hierarchizuje, ukazuje miej-
sca mozliwego eksperymentu albo pozgdanych, bgdz nie, powtôrzen.
213
w dziele, formuluje propozycjç pojmowania dzieia (co Slawinski okresla
jako dekodowanie) oraz ustosunkowuje dzieio wobec przyzwyczajen od-
biorczych (rekodowanie). Jesli w dzialaniach krytycznych mamy do czy-
nienia z przewagg rekodowania - twierdzi Slawinski - to ich produktem
jest krytyka rynku i odbiorcôw, krytyka, ktôra spoglgda na dzieio z per-
spektywy utrwalonych strategii artystycznych, z perspektywy ustalonych
pojçc sztuki, w obronie gustu. Tak pomyslana krytyka wiele wspôlnego
moze miec z zalozong realizacjg perswazyjnych celôw - moze byc wiçc
krytyka z zalozenia dydaktyczng albo wprost zwigzang z propagandg.
Wôwczas to politycy sterujg gçstoscig owego sita i decydujg o ksztaicie je-
go oczek. Jesli zas w usilowaniach krytykôw przewaza dekodowanie, to
pojawia siç krytyka towarzyszgca twôrcom. Krytyk staje siç wtedy rzecz-
nikiem artystôw tworzgcym instruktaz odbiorczy. Czytelnicy czy widzo-
wie, korzystajgc z tego instruktazu, mogg dotrzec do intencji artysty i do-
konac samodzielnej transgresji obowigzujgcych artystycznych kodôw.
Krytyk zatem jawi siç jako niezwykle wazna instancja mediujgca. To
on, w gruncie rzeczy, jak wynika z wywodu Slawinskiego, produkuje zna-
czenia dzieia, decyduje o jego rozumieniu/nierozumieniu, stwarzajgc jç-
zyk umozliwiajgcy môwienie o dziele. Czynigc to, nie tylko decyduje o by-
ciu dzieia, ale takze wokôi swojej propozycji rozumienia i môwienia
strukturuje publicznosc stwarzajgc zrôznicowanie obiegôw artystycz-
nych, decydujgc o szerokosci i obliczu jakiegos krçgu odbiorczego.
Takie rozumienie roli krytyki wynika w przypadku Slawinskiego nie z
jakiejs zalozonej a priori wszechmocy tej instancji i instytucji, ale z zalo-
zenia, ze elementem procesu historycznoliterackiego jest nie pojedynczy
utwôr, a fakt literacki bçdgcy caloscig zlozong z utworu i tych wszystkich
momentôw jego odbioru, ktôre stanowig o spolecznym byciu tego utworu.
Jak nietrudno siç moze domyslic, ôw fakt literacki jest dla Slawinskiego
strukturg relacji pomiçdzy tekstem-utworem a innymi tekstami na jego
temat, znajdujgcg swoje miejsce w strukturach wyzszego rzçdu - takich
jak prgd artystyczny, epoka, procès historycznoliteracki itd.
W drugiej sytuacji, kiedy krytyk sytuuje siç pomiçdzy dzieiem a arty-
stg, jawi siç on znôw jako niezwykle wazny element artystycznego swia-
ta. Tekst krytyczny speinia bowiem, wediug Slawinskiego, rolç repliki
odbiorczej, wpiywajgc w ten sposôb na decyzje twôrcze. I to nie jedynie w
znaczeniu doraznej reakcji artysty na sposôb i stan spolecznej asymilacji
i akceptacji jego dzieia, ale w znaczeniu znacznie szerszym. Replika od-
biorcza jest bowiem sygnalem stanu artystycznego kodu, okresleniem je-
go norm, a wiçc sygnalem mozliwego w danym momencie w tradycji arty-
stycznej, znakiem granicy, zachçtg do dokonania transgresji albo
ostrzezeniem przed jej dokonaniem. W tym sensie to krytyk wyznacza pô-
le artystycznych poszukiwan, porzgdkuje je, hierarchizuje, ukazuje miej-
sca mozliwego eksperymentu albo pozgdanych, bgdz nie, powtôrzen.