Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (18.2007)

ANDRZEJ LEŚNIAK

OBRAZ OTWARTY.
WSPÓŁCZESNA TOPOGRAFIA WIZUALNOŚCI

Obraz funkcjonuje współcześnie tylko jako obraz oAcar^y, rozbity,
niejednolity, zależny od skomplikowanej i zdecentralizowanej siatki dys-
kursów, w których występuje na marginesie bądź jako pojęcie źródłowe,
niezbędny punkt odniesienia. Aktualna topografia wizualności musi
opierać się na kategorii otwartości, która ujawnia swoje znaczenie w bar-
dzo różnych kontekstach. Metodologie badawcze i dyscypliny wiedzy
kształtują się w odniesieniu do tej kategorii; właśnie dlatego dyskursy
mówiące o obrazie nigdy nie są autonomiczne, nie mają z góry określonej
formy, lecz tworzą się w wyniku serii wymian i interakcji. Współczesna
topografia wizualności jest zatem niestabilna i relacyjna, a istniejące
w jej ramach kategorie - w tym także kategoria obrazu - nie mają raz na
zawsze ustalonego znaczenia. Działają zawsze lokalnie, w określonym
kontekście. Mój tekst jest próbą analizy tak określonej pracy obrazu we
fragmentach dwóch projektów, które w ostatnich latach wywarły wielki
wpływ na kształt dyskursów mówiących o wizualności: antropologii ob-
razu Hansa Beltinga i nowej nauki o obrazie Georgesa Didi-Hubermana.
*
Miejsce obrazu we współczesnym dyskursie nie jest określone. Nie-
zależnie od tego, w jaki sposób ujmujemy relacje zachodzące pomiędzy
różnymi językami i sposobami mówienia, pojęcie obrazu jest trudne do
usytuowania. To sytuacja problematyczna, zwłaszcza we współczesnym
kontekście, w którym funkcjonuje wielka ilość tekstów, w których obraz
bądź pojęcie obrazu gra kluczową rolę. Sytuacja problematyczna: obraz,
kategoria stale pojawiająca się w rozmaitych dyscyplinach wiedzy, nie-
kiedy w samym ich centrum, jako pojęcie organizujące dyskurs, niekiedy
na marginesie bądź na przecięciu języków teoretycznych, jest czymś kło-
potliwym, niemal niezrozumiałym, zwłaszcza wtedy, gdy weźmiemy pod