Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (20.2009)

ANNA MARKOWSKA

MIĘDZY ERGONEM I PARERGONEM
- ROZSIEW ZNACZEŃ, KONTROLA I ZMORA INTENCJI

Badacz, nawet zamknięty w wieży z kości słoniowej - a takim w po-
tocznym rozumieniu pozostaje u nas ciągle historyk sztuki - nie wierzy
już chyba dzisiaj w bezinteresowność tego, co objaśnia. Sprawa kompli-
kuje się jeszcze bardziej, gdy przedmiotem badania jest sztuka z założe-
nia aktywistyczna, ingerująca w rzeczywistość z nadzieją zmiany, gdyż
już samo jej analizowanie jest zajęciem stanowiska. Tekst mój jest pyta-
niem o rację bytu i ewentualną metodologię „bezstronnego aktywisty", by
użyć tej pozornej antylogii. Jest to więc tekst o świetle, naświetlaniu
i klarowaniu oraz niebezpieczeństwach tautologii i solipsyzmu, w którym
zastanowię się nad produkcją znaczeń i autorytetem, w ramach refleksji
nad twórczością Felixa Gonzaleza-Torresa (1957-1996); jego trzy wysta-
wy pełnić tutaj będą raczej funkcję case study niż eksplikacji. Ponieważ
artysta był wytrawnym luministą, swoją refleksję oprę na metodologicz-
nych rozważaniach o świetle Mieke Bal, by w zaproponowanej przez ba-
daczkę perspektywie zapytać, czy możemy wyjść poza produkcję auto-
rytatywnych znaczeń. Czy luminizm dzisiaj służy niestrudzenie nadal
objawianiu stabilnej prawdy i restytucji, a dysseminacja znaczeń, pozo-
stając np. korelatem polityki tożsamości, istnieje w ciągłym związku z in-
tencjami, nie mogąc być wyzwaniem spotkania innego, innego - dodajmy
- który nie ma władzy i nie zna języka, by upomnieć się o siebie?
Mieke Bal swoją metodologię dotyczącą światła oparła na własnym
odkryciu, jakiego dokonała analizując obraz Jana Vermeera AoònJa
z znajdującego się w waszyngtońskiej National Gallery of Art. Za-
uważyła w górnej lewej części płótna namalowany gwóźdź i dziurę w ścia-
nie, związane z próbami innego zawieszenia znajdującego się za kobietą
obrazu przedstawiającego Sąd Ostateczny^. Tak jak światło podkreśla

i M. Bal, Iw PaiwUng.' Dis-se/ninaUng Art History, (w:) DecoMsU*McU'oK and Vis-
ual Arts. Art, Media, ArcAUecfMre, ed. P. Brunette & D. Wills, Cambridge Mass. 1994, od
s. 49.