DOI Heft:
Omówienie
DOI Artikel:Kłysz-Hackbarth, Joanna: Wokół definicji ornamentu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29069#0230
228
OMÓWIENIE
wieku do języka angielskiego, gdzie przeszedł ewolucję od Mr7ze77m7h/
OMr7767?renk aż po do dzisiaj stosowany oTYmTneTTfik
Inaczej było w języku niemieckim, w którym dla określenia ozdób
używano aż do XVIII wieku słów: ZierratA, Zieri/ng, VerzierMng,
6*c/7 77u/cAi6. Dopiero wpływ języka francuskiego sprawił, iż przyswojono
także formę has 07'7m77zu7VV Podobnie rzecz się ma w języku węgier-
skim, gdzie obok rodzimego wyrazu 77zerńm7 aksz, dla form związanych
z ornamentem stosuje się do dziś określenie 07wa772,67ńM7?h'k W języku
polskim w okresie średniowiecza nadal używano łacińskiego terminu or-
7m7?m7ńM77p9, a w XVI wieku także pokrewnego or7m7?m7ńa^; natomiast
rodzimym wyrazem zhoóńm, będącym synonimem „ozdoby", nazywano
całą grupę obiektów, które nie do końca utożsamiane są z ornamentem^.
Co bardzo ważne, w czasach nowożytnych wyrazy powstające na na-
zwanie form kojarzonych z ornamentem w większości zachowały znacze-
nie łacińskiego 07*7m77Te7VM77T, nieznacznie poszerzając pole konotacji.
Jako przykład można podać kraje anglosaskie, gdzie obok ozdób, orna-
mentem nazywano także dekorowane przedmioty użytkowe oraz wdzięk
i przepych^. W języku polskim pod terminem 07V7a77Te7ńM777 rozumiano
„ozdobę" i „strój", ale również: 1) „uzbrojenie, rynsztunek", 2) „paramenty
kościelne" oraz 3) „wyprawę", którą otrzymuje kobieta wychodząca za
mąż. Ornamentem były także wartości: „chluba", „chwała", „splendor",
„gloria", „lans", „zaszczyt" i „wyróżnienie'^. W XVI wieku 07vm77?e7VM777
wciąż nazywano ozdoby^, lecz posługiwano się również wyrazem o/wa-
77re7ńa w znaczeniu „dostojności", czyli zespołu przedmiotów używanych
w uroczystościach koronacyjnych i reprezentacyjnych, insygnia władzy
królewskiej i cesarskiej^.
15 (w:) TTic Ox/brń -EngńsA D7cńo77a7y, red. J.A. Simpson, E.S.C. Weiner,
t. 10, Oxford 1989, s. 939; CAaTn&crs D7ct7077ary o/AtyTno/ogy, red. R.K. Barnhart, New
York 1988, s. 737.
16 OmnTnenp (w:) -E7y7noń<g7scAes Wdr7er&McA ńcs DeiAscAgn, t. 2, Berlin 1989,
s. 1210.
i? J.W. Grimm, DcT/Zsc/ies Wó77er&McA, t. 7, Leipzig 1889, k. 1350.
18 Ayorm/dszań Lexi^on, red. M. Biró, A. Kertesz, L. Novak, Budapest 1936.
19 SToioTT-iA /acmy Ś7*gd7770707gcz77g/' 70 Po/sce, red. M. Plezia, t. 6, Wrocław 1985-1992,
k. 1138, 1139.
2° S/onndA polszczyzny AVZ ToieAn, red. S. Bąk, M.R. Mayenowa, t. 22, Wrocław 1994,
s. 86.
21 I. Burnatowa, op. cit., s. 6.
22 TAg Ox/brd .EnpńsA Dic7iona7y, op. cit., s. 939.
23 S7oŁgn;'A /ocOiy Ś7*gd77i07O7gcz77g/' 10 Po/scc, op. cit., k. 1138, 1139.
24 A. Calepinus, Dic77077a7'7'i7777 dcccTn 077^7707*77777, 1588, (w:) P/070777'A po/szczyzTiy AW
707eA77, op. cit., s. 86.
25 J. Mączyński, Le%ico7z LoOAopo/oTii C77777 ex OptiTnis Loti Tzac LiTipi/ae sc7*7p/07*7 &77S
Co77C7777iatM777, 1564, s. 269 recto; M. Bielski, Aro777'Aa, 1564, 103v, 331, 102v, 329, 425v,
(w:) ćńoimiiA po/szczyz77y AW 7070/777, op. cit., s. 86.
OMÓWIENIE
wieku do języka angielskiego, gdzie przeszedł ewolucję od Mr7ze77m7h/
OMr7767?renk aż po do dzisiaj stosowany oTYmTneTTfik
Inaczej było w języku niemieckim, w którym dla określenia ozdób
używano aż do XVIII wieku słów: ZierratA, Zieri/ng, VerzierMng,
6*c/7 77u/cAi6. Dopiero wpływ języka francuskiego sprawił, iż przyswojono
także formę has 07'7m77zu7VV Podobnie rzecz się ma w języku węgier-
skim, gdzie obok rodzimego wyrazu 77zerńm7 aksz, dla form związanych
z ornamentem stosuje się do dziś określenie 07wa772,67ńM7?h'k W języku
polskim w okresie średniowiecza nadal używano łacińskiego terminu or-
7m7?m7ńM77p9, a w XVI wieku także pokrewnego or7m7?m7ńa^; natomiast
rodzimym wyrazem zhoóńm, będącym synonimem „ozdoby", nazywano
całą grupę obiektów, które nie do końca utożsamiane są z ornamentem^.
Co bardzo ważne, w czasach nowożytnych wyrazy powstające na na-
zwanie form kojarzonych z ornamentem w większości zachowały znacze-
nie łacińskiego 07*7m77Te7VM77T, nieznacznie poszerzając pole konotacji.
Jako przykład można podać kraje anglosaskie, gdzie obok ozdób, orna-
mentem nazywano także dekorowane przedmioty użytkowe oraz wdzięk
i przepych^. W języku polskim pod terminem 07V7a77Te7ńM777 rozumiano
„ozdobę" i „strój", ale również: 1) „uzbrojenie, rynsztunek", 2) „paramenty
kościelne" oraz 3) „wyprawę", którą otrzymuje kobieta wychodząca za
mąż. Ornamentem były także wartości: „chluba", „chwała", „splendor",
„gloria", „lans", „zaszczyt" i „wyróżnienie'^. W XVI wieku 07vm77?e7VM777
wciąż nazywano ozdoby^, lecz posługiwano się również wyrazem o/wa-
77re7ńa w znaczeniu „dostojności", czyli zespołu przedmiotów używanych
w uroczystościach koronacyjnych i reprezentacyjnych, insygnia władzy
królewskiej i cesarskiej^.
15 (w:) TTic Ox/brń -EngńsA D7cńo77a7y, red. J.A. Simpson, E.S.C. Weiner,
t. 10, Oxford 1989, s. 939; CAaTn&crs D7ct7077ary o/AtyTno/ogy, red. R.K. Barnhart, New
York 1988, s. 737.
16 OmnTnenp (w:) -E7y7noń<g7scAes Wdr7er&McA ńcs DeiAscAgn, t. 2, Berlin 1989,
s. 1210.
i? J.W. Grimm, DcT/Zsc/ies Wó77er&McA, t. 7, Leipzig 1889, k. 1350.
18 Ayorm/dszań Lexi^on, red. M. Biró, A. Kertesz, L. Novak, Budapest 1936.
19 SToioTT-iA /acmy Ś7*gd7770707gcz77g/' 70 Po/sce, red. M. Plezia, t. 6, Wrocław 1985-1992,
k. 1138, 1139.
2° S/onndA polszczyzny AVZ ToieAn, red. S. Bąk, M.R. Mayenowa, t. 22, Wrocław 1994,
s. 86.
21 I. Burnatowa, op. cit., s. 6.
22 TAg Ox/brd .EnpńsA Dic7iona7y, op. cit., s. 939.
23 S7oŁgn;'A /ocOiy Ś7*gd77i07O7gcz77g/' 10 Po/scc, op. cit., k. 1138, 1139.
24 A. Calepinus, Dic77077a7'7'i7777 dcccTn 077^7707*77777, 1588, (w:) P/070777'A po/szczyzTiy AW
707eA77, op. cit., s. 86.
25 J. Mączyński, Le%ico7z LoOAopo/oTii C77777 ex OptiTnis Loti Tzac LiTipi/ae sc7*7p/07*7 &77S
Co77C7777iatM777, 1564, s. 269 recto; M. Bielski, Aro777'Aa, 1564, 103v, 331, 102v, 329, 425v,
(w:) ćńoimiiA po/szczyz77y AW 7070/777, op. cit., s. 86.