DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Grzelczak, Piotr: Sprawa Ks. Szczęsnego Dettloffa, UAM 1953
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29070#0082
80
PIOTR GRZELCZAK
partyjnych oraz uniwersyteckich władz podejmowane wobec jednego
z „ojców" Uniwersytetu Poznańskiego warte są szczegółowej analizy, tym
bardziej że nie zostały dotąd wyczerpująco opisane w literaturze przed-
miotu. Ponadto rzucają one interesujące światło na mechanizmy funk-
cjonowania Uniwersytetu w szczytowym okresie stalinizmu, ilustrują
stopień jego ubezwłasnowolnienia oraz odsłaniają bardzo szeroki, często
decydujący wpływ PZPR na kształt podejmowanych na jego terenie de-
cyzji.
W październiku 1952 roku ks. prof. Szczęsny Dettloff ukończył 74 la-
ta i mimo dość znacznego przekroczenia wieku emerytalnego nadał uda-
wało mu się utrzymać stanowisko kierownika Katedry Historii Sztuki.
Nie było to zadanie łatwe, zważywszy fakt, iż w wyjątkowo gęstej atmos-
ferze politycznej postępującego stalinizmu, na samym tylko Wydziale
Humanistycznym UP w latach 1947-1950 „zemerytowano" z powodów
politycznych dziesięciu profesorów i docentów^. W zachowaniu posady
z pewnością nie pomagały mu opinie wystawiane na jego temat przez
Komitet Uczelniany PZPR, odgrywający wówczas na Uniwersytecie klu-
czową rolę. Zaniepokojone władze tej partyjnej instancji w sprawozdaniu
z 18 XII 1952 r. raportowały: „Część profesorów i asystentów zwłaszcza
starszych którzy orientują się w sytuacji nietylko toleruje ale wyraźnie
sprzyja tej części młodzieży która wrogo oddziałowuje na większą część
zdrowszej młodzieży, np. na Historii Sztuki ks. prof. [Szczęsny! Dettloff
i jego asystenci, prof. [Romanl Pollak i [Zygmunt! Szweykowski na Filo-
logii". Dlatego też „KU PZPR wielokrotnie sygnalizował Komitetowi Wo-
jewódzkiemu oraz Ministerstwu Szkolnictwa Wyższego o konieczności
zmian personalnych na tych kierunkach [!] co dotąd nie znalazło właści-
wego oddźwięku [we wszystkich przytoczonych cytatach zachowano ory-
ginalną pisownię oraz podkreślenia - P.G.]"k Być może wsparcia księdzu
wie zachował się prawie komplet dokumentów dotyczących badanej sprawy. Szereg istot-
nych informacji udało się również uzyskać na podstawie analizy protokołów z posiedzeń
Senatu Akademickiego Uniwersytetu Poznańskiego oraz Rady Wydziału Filozoficzno-
Historycznego UP. Pozyskany w ten sposób materiał archiwalny starałem się uzupełnić
poprzez kwerendę w Archiwum Państwowym w Poznaniu (zespoły akt: Komitetu Uczel-
nianego PZPR przy UP/UAM, KW PZPR w Poznaniu, KM PZPR w Poznaniu) oraz w Ar-
chiwum poznańskiego oddziału IPN.
s T. Schramm, Środoudsho historyczne na fdumersytecie Poznarźshim ic sytuacji pot;-
tyczneó (at 1945-1956, (w:) Między historię a edi/hac/o historyczną. Stadia i szhice dedy-
hoŁcaae Pro/esor Marii Knjaicshieą, red. V. Julkowska, Poznań 2003, s. 122.
^ Jest to fragment trzeciej części owego sprawozdania, wyodrębniony podtytułem:
„Walka o wyniki nauczania dyscyplinę studiów, wyrobienie światopoglądu marks. [mark-
sistowskiego]". Zapewniano w nim, że we „wszystkich ogniwach i załodze uczelni a przede-
wszystkiem wśród członków partii i ZMP istnieje poczucie odpowiedzialności za wykona-
nie planu produkcyjnego uczelni [sic!]". Dlatego też z dezaprobatą konstatowano: „Okaza-
PIOTR GRZELCZAK
partyjnych oraz uniwersyteckich władz podejmowane wobec jednego
z „ojców" Uniwersytetu Poznańskiego warte są szczegółowej analizy, tym
bardziej że nie zostały dotąd wyczerpująco opisane w literaturze przed-
miotu. Ponadto rzucają one interesujące światło na mechanizmy funk-
cjonowania Uniwersytetu w szczytowym okresie stalinizmu, ilustrują
stopień jego ubezwłasnowolnienia oraz odsłaniają bardzo szeroki, często
decydujący wpływ PZPR na kształt podejmowanych na jego terenie de-
cyzji.
W październiku 1952 roku ks. prof. Szczęsny Dettloff ukończył 74 la-
ta i mimo dość znacznego przekroczenia wieku emerytalnego nadał uda-
wało mu się utrzymać stanowisko kierownika Katedry Historii Sztuki.
Nie było to zadanie łatwe, zważywszy fakt, iż w wyjątkowo gęstej atmos-
ferze politycznej postępującego stalinizmu, na samym tylko Wydziale
Humanistycznym UP w latach 1947-1950 „zemerytowano" z powodów
politycznych dziesięciu profesorów i docentów^. W zachowaniu posady
z pewnością nie pomagały mu opinie wystawiane na jego temat przez
Komitet Uczelniany PZPR, odgrywający wówczas na Uniwersytecie klu-
czową rolę. Zaniepokojone władze tej partyjnej instancji w sprawozdaniu
z 18 XII 1952 r. raportowały: „Część profesorów i asystentów zwłaszcza
starszych którzy orientują się w sytuacji nietylko toleruje ale wyraźnie
sprzyja tej części młodzieży która wrogo oddziałowuje na większą część
zdrowszej młodzieży, np. na Historii Sztuki ks. prof. [Szczęsny! Dettloff
i jego asystenci, prof. [Romanl Pollak i [Zygmunt! Szweykowski na Filo-
logii". Dlatego też „KU PZPR wielokrotnie sygnalizował Komitetowi Wo-
jewódzkiemu oraz Ministerstwu Szkolnictwa Wyższego o konieczności
zmian personalnych na tych kierunkach [!] co dotąd nie znalazło właści-
wego oddźwięku [we wszystkich przytoczonych cytatach zachowano ory-
ginalną pisownię oraz podkreślenia - P.G.]"k Być może wsparcia księdzu
wie zachował się prawie komplet dokumentów dotyczących badanej sprawy. Szereg istot-
nych informacji udało się również uzyskać na podstawie analizy protokołów z posiedzeń
Senatu Akademickiego Uniwersytetu Poznańskiego oraz Rady Wydziału Filozoficzno-
Historycznego UP. Pozyskany w ten sposób materiał archiwalny starałem się uzupełnić
poprzez kwerendę w Archiwum Państwowym w Poznaniu (zespoły akt: Komitetu Uczel-
nianego PZPR przy UP/UAM, KW PZPR w Poznaniu, KM PZPR w Poznaniu) oraz w Ar-
chiwum poznańskiego oddziału IPN.
s T. Schramm, Środoudsho historyczne na fdumersytecie Poznarźshim ic sytuacji pot;-
tyczneó (at 1945-1956, (w:) Między historię a edi/hac/o historyczną. Stadia i szhice dedy-
hoŁcaae Pro/esor Marii Knjaicshieą, red. V. Julkowska, Poznań 2003, s. 122.
^ Jest to fragment trzeciej części owego sprawozdania, wyodrębniony podtytułem:
„Walka o wyniki nauczania dyscyplinę studiów, wyrobienie światopoglądu marks. [mark-
sistowskiego]". Zapewniano w nim, że we „wszystkich ogniwach i załodze uczelni a przede-
wszystkiem wśród członków partii i ZMP istnieje poczucie odpowiedzialności za wykona-
nie planu produkcyjnego uczelni [sic!]". Dlatego też z dezaprobatą konstatowano: „Okaza-