DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Haake, Michał: Sztuka w zaścianku: o obrazowej funkcji fauna w malarstwie Jacka Malczewskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29070#0132
130
MICHAŁ HAAKE
dotąd najobszerniej omawiająca wątek fauniczny w twórczości autora
Budnego jest zdania, że artysta używał motywu fauna „głównie
w dotyczącym twórczości artystycznej kontekście"^. Nie przecząc, że
uosabianie przez fauna cielesnej lubieżności było istotne dła Malczew-
skiego, autorka uważa, że większą dla jego sztuki wagę ma podkreślane
przez symbolizm - odchodzący od jednowymiarowego, właściwego epo-
kom wcześniejszym, zwłaszcza średniowieczu, traktowania satyra i fau-
na jako personifikacji grzechu - rozdarcie tej postaci między ciężarem
zwierzęcej natury a idealizmem jej ducha, próbującej przezwyciężyć
prymitywne instynkty zakorzenione w rozbudzonym seksualizmie^.
Przykładami nadawania takiego znaczenia postaci fauna są, zdaniem
autorki, twórczość Arnolda Bócklina i jej młodopolska recepcja^.
W przedstawionych sposobach wykładni poszukuje się zgodności
znaczenia fauna w twórczości Malczewskiego z „duchem czasu" - tradycji
bądź epoki współczesnej artyście, ujmuje się zatem tę postać jako symp-
tom. Oznacza to, że dla badań liczy się identyfikacja tej postaci jako fau-
na, nie zaś cechy, które zyskuje ona „dodatkowo" przez udział w struktu-
rze dzieła wizualnego. Innymi słowy, faun na obrazach Malczewskiego
oznacza (wzgl. symbolizuje) zawsze „to samo" („ślepy instynkt", „sztu-
kę"), co w konsekwencji jest równoznaczne z abstrahowaniem od od-
mienności postaci faunów, wynikających z różnic między ukazującymi je
obrazami. Wnioski te nie oznaczają, że faunów Malczewskiego nie może
cechować jednoznaczność.
Niniejsze studium koncentruje się na shicA obrazowych aspektach
przedstawień mitologicznego bożka w twórczości Malczewskiego. Spo-
żytkowuje przy tym, po pierwsze, ustalenia monumentalnej pracy Doroty
Kudelskiej^. Wprawdzie onieśmiela ona ogromem zebranego materiału
źródłowego na temat biografii artysty, to jednak, wykazując nieade-
kwatność szeregu utrzymujących się przez lata w literaturze przedmiotu
wyjaśnień, potwierdza niejednokrotnie zasadność wcześniejszych docie-
kań nad fenomenalnością wizualnych struktur obrazów Malczewskiego,
ośmielając do ich kontynuacji. Dotyczy to m.in. interpretacji motywu ro-
syjskiego szynela wojskowego i innych „sygnałów zniewolenia" (kajdany,
obręcze na głowie):
Nie jest bowiem na pewno rolą tego rekwizytu budowanie interpretacyjnych
związków prowadzących wyłącznie w stronę historii ojczystej i zewnętrznych
okoliczności politycznych. W równym stopniu w całej modernie europejskiej sko-
^3 K. Nowakowska-Sito, op. cit., s. 36-37.
24 Ibidem, s. 57.
25 Omówiona obszernie w pracy: A. Nowakowski, AnnoM Bóc^iin. CTuoaĆa ; zapo-
mnienie, Kraków 1994, s 80-115.
26 D. Kudelska, op. cit.
MICHAŁ HAAKE
dotąd najobszerniej omawiająca wątek fauniczny w twórczości autora
Budnego jest zdania, że artysta używał motywu fauna „głównie
w dotyczącym twórczości artystycznej kontekście"^. Nie przecząc, że
uosabianie przez fauna cielesnej lubieżności było istotne dła Malczew-
skiego, autorka uważa, że większą dla jego sztuki wagę ma podkreślane
przez symbolizm - odchodzący od jednowymiarowego, właściwego epo-
kom wcześniejszym, zwłaszcza średniowieczu, traktowania satyra i fau-
na jako personifikacji grzechu - rozdarcie tej postaci między ciężarem
zwierzęcej natury a idealizmem jej ducha, próbującej przezwyciężyć
prymitywne instynkty zakorzenione w rozbudzonym seksualizmie^.
Przykładami nadawania takiego znaczenia postaci fauna są, zdaniem
autorki, twórczość Arnolda Bócklina i jej młodopolska recepcja^.
W przedstawionych sposobach wykładni poszukuje się zgodności
znaczenia fauna w twórczości Malczewskiego z „duchem czasu" - tradycji
bądź epoki współczesnej artyście, ujmuje się zatem tę postać jako symp-
tom. Oznacza to, że dla badań liczy się identyfikacja tej postaci jako fau-
na, nie zaś cechy, które zyskuje ona „dodatkowo" przez udział w struktu-
rze dzieła wizualnego. Innymi słowy, faun na obrazach Malczewskiego
oznacza (wzgl. symbolizuje) zawsze „to samo" („ślepy instynkt", „sztu-
kę"), co w konsekwencji jest równoznaczne z abstrahowaniem od od-
mienności postaci faunów, wynikających z różnic między ukazującymi je
obrazami. Wnioski te nie oznaczają, że faunów Malczewskiego nie może
cechować jednoznaczność.
Niniejsze studium koncentruje się na shicA obrazowych aspektach
przedstawień mitologicznego bożka w twórczości Malczewskiego. Spo-
żytkowuje przy tym, po pierwsze, ustalenia monumentalnej pracy Doroty
Kudelskiej^. Wprawdzie onieśmiela ona ogromem zebranego materiału
źródłowego na temat biografii artysty, to jednak, wykazując nieade-
kwatność szeregu utrzymujących się przez lata w literaturze przedmiotu
wyjaśnień, potwierdza niejednokrotnie zasadność wcześniejszych docie-
kań nad fenomenalnością wizualnych struktur obrazów Malczewskiego,
ośmielając do ich kontynuacji. Dotyczy to m.in. interpretacji motywu ro-
syjskiego szynela wojskowego i innych „sygnałów zniewolenia" (kajdany,
obręcze na głowie):
Nie jest bowiem na pewno rolą tego rekwizytu budowanie interpretacyjnych
związków prowadzących wyłącznie w stronę historii ojczystej i zewnętrznych
okoliczności politycznych. W równym stopniu w całej modernie europejskiej sko-
^3 K. Nowakowska-Sito, op. cit., s. 36-37.
24 Ibidem, s. 57.
25 Omówiona obszernie w pracy: A. Nowakowski, AnnoM Bóc^iin. CTuoaĆa ; zapo-
mnienie, Kraków 1994, s 80-115.
26 D. Kudelska, op. cit.