Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (22.2011)

170

AGNIESZKA GRYSKA

jednym z tekstów wielokrotnie przytaczanych w dyskursie architekto-
nicznym w odniesieniu do modernizmu^, ale również najczęściej wśród
modernistycznych rozpraw teoretycznych o architekturze, przywoływa-
nym w przestrzeni kultury popularnej. Co zaskakujące jednak w sytua-
cji tak istotnego tekstu, obecna wiedza na temat okoliczności jego po-
wstania, kolejnych wydań, a nawet samej treści jest słabo rozpoznana.
Niesprawdzone informacje, powtarzane bezrefleksyjnie w większości
publikacji za Heinrichem Kulką - uczniem i pierwszym biografem au-
striackiego architekta - nie znajdują żadnego potwierdzenia w materia-
łach źródłowych lub wręcz przeczą ich zawartości?. Bardzo często powie-
lenie utrwalonych w dyskursie stereotypów zastępuje lekturę samej
treści eseju oraz potwierdza raz przyznaną mu w rozwoju architektury
modernistycznej rolę - być może rozbieżną z tą, którą odegrał w rzeczy-
wistości. Choć w literaturze szeroko rozumiane zagadnienia związane
z manifestem Loosa poruszane są bardzo często, zarówno w opracowa-
niach ogólnych dotyczących rozwoju architektury nowoczesnej i współ-
czesnejs, jak i publikacjach, których głównym przedmiotem jest całość
lub poszczególne elementy oeure austriackiego architekta^, to jednak od
lat trzydziestych nadal najczęściej powtarzany jest ten sam zespół in-
formacji. Zostały one w sposób syntetyczny podsumowane przez Cartera
Wisemana, autora hasła Aho//* Loos, w LAcjL/opooht arcLLeRóto wy-
dawnictwa Macmillan:
W swoich tekstach, Loos coraz bardziej koncentrował się na tym, co pojmował
jako nadmiar dekoracji zarówno w tradycyjnym projektowaniu jak i współcześ-
niejszych wytworach Wiedeńskiej Secesji i Warsztatów Wiedeńskich. Najpełniej
wyraził swoje rozdrażnienie współczesną praktyką projektową w opublikowa-
nym w 1908 roku, krótkim eseju Ornament i z&rodnia. [...] Tekst wywołał roz-

6 W wielu współczesnych pracach dotyczących estetyki architektury często już na po-
ziomie tytułów autorzy czynią odwołanie lub parafrazują tytuł artykułu Adolfa Loosa,
traktując go jako syntetyczną formę odwołania do architektury modernistycznej, jak
i chwytliwy, przyciągający uwagę czytelnika element strategii literackiej. Niejednokrotnie
sam przedmiot publikacji związany jest z działalnością i teorią austriackiego architekta
jedynie śładowo. Por. H. Foster, Design and Crime, Nowy Jork 2003; S. Lukins, A Crime
of Ornanrgnt?.' FAe Dse o/* Maori Moti/s on Akio Zea/and Art Deco Pni/dings, Auckland
1996; B. Wiśniewska, Ornament a?łd Modernity; Crime or not Crime?, Alberta 1996.
7 Por. H. Kulka, Ado//* Loos; das WerA des ArcAiteAnten, Wien 1931.
s Np. N. Pevsner, Pionierzy współczesności, Warszawa 1974; P. Gossel, G. Leuthau-
ser, ArcAiteAtnra AA wieAn, Kolonia 2007.
9 Np. B. Miller, Crime and Ornament; PAe Arts and Poyndar Cnitnre in tAe FAadow
o^Ado/fLoos, Toronto 2002; A. Opel (red.), Ade ArcAiteAten sind KerArecAer. A. Loos and
die Foigen, Wien 1990; J. Stewart, FasAioning Vienna. Ado//" Loosk Cn/tnra/ Criticism,
London, 2000; M. Anderson, FAe Ornaments o/* Writing; Fa/Aa, Loos and tAe Jngendstii,
„New German Critique", nr 43/1988, s. 125-145.